Heima er bezt - 01.06.2007, Side 36

Hitinn er aðeins 3 stig. Vatnið sjatnar áreiðanlega í nótt,
sagði hver við annan.
En hvað skeður þá?
Húsfreyjan á Skeggjastöðum lítur út í gluggann og segir:
„Sjáið þið til. Hún er þá bara að koma.“
Þá ber stórfenglega sýn fyrir augu. Undan bænum slær
áin sér dálítið út. Gljúfurbarmarnir eru þarna mjög lágir, og
Skeggjastaða megin eru dálitlir hvammar meðfram ánni. Nú
fer Jökulsá hamförum. Jakabreiðan fyllir farveginn og þar
sem þrengir að, fleygir áin jökunum upp á gljúfurbarmana.
ísinn stenst ekki þetta áhlaup, þótt þykkur sé. Hann lyftist,
springur, og jakamir rísa á rönd 50 til 75 sm þykkir, og áin
mylur þá, eins og í vélknúinni ískvörn. Hraðinn er mikill
og flug í straumkastinu. Hver getur mælt þetta ógnar afl?
Það suðar og brestur, þegar jakamir urgast saman og ísinn
springur. Árbakkinn titrar við átökin. Allir horfa undrandi og
hugfangnir á þessar hamfarir. — Fyrr en varir er allt fólkið
komið niður á árbakkann. Við setjumst og horfum heilluð
á þennan hrikaleik. Engin orð fá lýst að fúllu því, sem fyrir
augun ber. Við ferðamennimir gleymum því í svipinn, að
leið okkar lengist óþægilega við þessa breytingu á ánni.
Hestarnir okkar bíða á Hvanná. I morgun var rösklega 10
mínútna gangur á milli bæjanna, en nú er það að minnsta
kosti þriggja til fjögra tíma ferð eftir því, á hvaða drætti er
farið yfír ána.
Næsta dag fékk ég að reyna, hvemig það er að húka í
grunnum kláfi, sem dreginn er á strengjum yfír gínandi
gljúfrið. Traustar hendur toga í dragreipið, og fyrr en varir
er kláfurinn kominn að hinum gljúfurbarminum. Þeirri loft-
ferð er lokið.
Á hverjum bæ í dalnum er nú rætt um sama efni. Hamfarir
Jökulsár eru efni umræðnanna. I byggðarlaginu hefur orðið
mikil breyting á þessari dagsstund. I gærmorgun gat fólkið á
Jökuldal skotist yfir ána og spjallað við grannana, en í kvöld
er sú leið útilokuð. í stað þéttbýlis er komin einangrun og
strjálbýli. Jökulsá hefur aftur náð völdum í dalnum og missir
þau að líkindum ekki aftur fyrr en á næsta vetri.
Ekkert vatnsfall á Islandi er eins breytilegt og Jökulsá
á Dal. í frostum og hreinviðri síðla vetrar getur hún verið
blátær, eins og saklaus bæjarlækur, en í vorleysingum og
sumarhitum er vatnið eins og kolmórauð leðja. Ekkert
jökulfljót á Islandi er eins ljótt á litinn.
Brúin á þjóðveginum hjá Fossvöllum er ef til vill elsta
opinbera mannvirkið á íslandi. Fyrsta brúin, sem sögur fara
af, brotnaði í svonefndum brúarbyl árið 1671, en ekki vita
menn fyrir víst, hvenær sú brú var byggð, en sumir telja,
að Hansa-kaupmenn hafi byggt brúna.
Á 18. og 19. öld var brúin oft endurbyggð, en steinsteypubrúin,
sem nú brúar gljúfragilið, er byggð árið 1931. — Vissa er
fyrir því, að í nær 300 ár hefur verið brú á Jökulsá á Dal
hjá Fossvöllum.
Munnmæli herma, að á lýrstu árum íslandsbyggðar hafi
verið steinbogi eða klettabrú yfir gljúfrið hjá bænum Brú.
Bæjamafnið bendir til þess, að sú saga sé sönn.
Sagnir um steinboga eða klettabrýr á stórvötnum em margar
í íslenskum þjóðsögum, og talið er víst, að steinbogi hafi
verið á Hvítá í Árnessýslu hjá Brúarhlöðum, og á Hvítá í
Borgarfirði, þar sem nú heitir Barnafoss. Greina þjóðsögur
frá þessu, og ömefnin benda í sömu átt.
Yfír tuttugu forn býli em á Jökuldal og nokkur nýbýli hafa
verið reist þar hin síðari ár. Þar er heimavistarbarnaskóli
að Skjöldólfsstöðum.
Sauðíjárrækt er þar aðalatvinnuvegur, og era Jökuldælingar
íjármargir. Sími er á flestum bæjum, og á næstu áratugum
koma vafalaust rafmagnsþræðir um endilangan dalinn.
Lífsskilyrðin batna, og fólkinu mun fjölga.
Margt fallegt hafa skáldin sagt um dalabyggðir og dalafólk.
Dalameyjar og hraustir drengir dalanna eru eftirlæti íslenskra
skálda. Æskumenn úr dalabyggðum Islands era hlutgengir,
hvar sem þeir koma, og átthagatryggð þeirra, sem þar hafa
átt sín æskuár, er traust og heit. Fólkið í dölum landsins á
sína framtíðardrauma og gleðistundir.
„ Þótt kuldinn næði um daladœtur,
þœr dreymir allar um sól og vor, “
segir þjóðskáldið Davíð Stefánsson um dætur dalanna.
HEB 1957.
Viðauki:
I bókinni „Fimmtíu sumur í Hrafnkelsdal“, sem bókaútgáfan
Hólar gaf út á síðasta ári, þar sem er rakin ábúendasaga
Vaðbrekku og margvíslegur annar fróðleikur, segir Ingunn
Einarsdóttir frá Aðalbóli, með eftirfarandi hætti frá ofangreindu
atviki, þegar Páll Gíslason lenti í Jökulsá:
„Mér fannst að við höfum verið ansi heppin. Ymislegt
stóð nú bara tæpt stundum en allt bjargaðist. Maður var oft
hugsandi yfír því hvemig þessu mundi reiða af. Hugsandi
útaf bústofninum. Allt byggðist á honum. Maður var stundum
áhyggjufullur með það. Ymislegt getur nú komið fyrir. Sumarið,
sem Páll var héma, voru þeir að flytja fóðurbæti yfir ána og
þá voru þeir eitthvað að metast um það Páll og Jón Hnefill
hvor ætti að fara yfír en Páll réði og fór í kláfínn. Svo slitnaði
strengurinn og hann féll í ána eins og oft hefur verið sagt
frá. Eg var auðvitað slegin en ég var líka svo himinlifandi.
Eg frétti þetta náttúrulega bara stuttu eftir að það gerðist.
Eg vissi að hann var mjög góður sundmaður. Hann lærði
sund þegar hann var í héraðsskólanum á Laugarvatni og
lagði sitt kapp í það að verða vel syndur þar. Hann var
sterkbyggður maður. Kláfurinn var ónýtur og margsinnis
búið að biðja um efni í nýjan kláf. Þegar séra Sigurjón frétti
af þessu sagði hann:
- Helvíti brá þeim illa þegar maðurinn kom lifandi upp
úr ánni. Þeir sendu strax efni í nýjan kláf.“
324 Heima er bezt