Ólafsfirðingur - 19.12.1964, Qupperneq 15

ÍBtJAR OG
BYGGÐ
Við mynni Eyjafjarðar að
vestan er Ólafsfjörður. —
Bann er stutltur og skeifu-
myndaður og liggur til norð-
austurs. Upp frá firðinum
til suðvesturs gengur 14 til
15 km langur dalur. Byggð-
in í þessum dal nefndist til
ársins 1917 Þóroddsstaða-
hreppur, og fram til 1945
hét hún Ólafsfjarðarhreppur
en þá Ólafsfjarðarkaupstað-
ur.
Tákmörk hyggðarinnar út
til stranda eru að norðan
við svonefnd Þrætusker,
vestarlega undir Hvanndala-
bjargi, en sunnan Ólafs-
fjarðarmúli, við svokallað
Ólafsf jörður varð kaupstaður hinn 1. janúar 1945, og verður
því tvítpgur að aldri um áramót n.k. í tilefni af því fer hér á
eftir lýsing á hinum einstöku sviðum athafna og mannlífs í
kaupstaðnum á þessum tímamótum, í máli og myndum, — og
einnig er farið nokkrum orðum nm sögu hvers þáttar fyrir sig.
TVÍTUGUR
Flag. Eina landleiðin, sem
fær er bifreiðum, er yfir
Lágheiði um Fljót í Skaga-
firði.
Ólafsfjörður hefur verið
í byggð frá landnámstíð. —
Framan af öldum var byggð
öll dreifð um sveitina, en
undir aldamótin tók fólk að
setjast að við sjóinn. — 1
fyrstu voru þar einungis sjó-
búðir, en síðan tóku menn
að hafa þar fasta búsetu.
Árið 1905 var „Ólafsfjarð-
arhorn“ löggiltur verzlun-
arstaður, þá voru 116 íbúar
í kauptúninu. Fóllksfjölgun-
in var mest til ársins 1935,
og þá eru þar taldir 711
íbúar.
Hinn 1. des. 1964 voru
íbúar í Ólafsfirði um 1050,
þar með talið fólk í sveit-
inni og að Kleifum, sem eru
vestan f jarðarins. Árið 1961,
'hinn 1. des. voru 940 íbúar
hér. 1 Ólafefirði eru nú 23
íbúðir í smíðum, en síðustu
þrjú árin hafa verið byggðar
41 íbúð.
★ Landbúnaður
Fram yfir síðustu alda-
mót var landbúnaður aðal-
atvinnuvegur Ólafsfirðinga,
en jafnframt sóttu þeir sjó
til heimilisnota. Árið 1863
var bústofn í Þóroddsstaða-
hreppi 76 nautgripir, 669
sauðkindur og 86 hross.
Ólafsfjörður er grösugur
mjög, en aðstaða þar erfið
til raöktunar, vegna þess hve
jarðvegur er grýttur og
brattlendi mikið. Árið 1905
rnynda bændur í Þórodds-
staðahreppi með sér búnað-
arsamtök. Ekki komst þó
verulegur skriður á ræktun
túnia fyrr en um 1930, og
nú eru flest tún vóltæk.
í Ólafsfirði eru nú 18
jarðir í byggð. Á 6 er tví-
býli. Búsmali sem settur var
á haustið 1964 var sem hér
segir: Ær 1364, kýr 133,
aðrir gripir 402. Slátrað var
í haust samtals 2006 gripum
í sláturhúsi K.Ó., og var fall-
þungi þeirra samtals 31.029
kg.
Mjólkursamlag er nú starf
andi á vegum bænda í Ólafs-
firði og gerilsneyðir það
mjólk, framleiðir aulk þess
flestar mjólkurafurðir. —
Bændur fá tiltölulega hátt
verð fyrir mjólk sína í Ólafs
firði, þar sem langmestur
'hluti mjólkurinnar er seld-
•í Norðurhluti atliafnasvæð-
isins við höfnina. Fremst
er söltunarstöðin „Stíg-
andi“. Þá er söltunarstöð-
„Jökull h.f.“, og út við
olíugeymana „Auðbjörg
h.f. Stóra húsið til hægri
er Hraðfrystihús Ólafs-
fjarðar h.f., og húsið ofan
olíugeymanna er fiskverk-
unarstöð (hraðfrystihús og
þurrkhús) MagnúsarGam-
alíelssonar. $
ur beint til neyzlu. Á stund-
um er eftirspurn eftir ný-
mjólk meir en framleiðslan,
og er þá flutt mjólik til Öl-
tafsfjarðar frá Akureyri. —
Innvegið mjólkurmagn árið
1963 var 357.959 ikg.
Fáar jarðir hafa farið í
eyði á síðustu árum í Ólafs-
firði. Nokkrir ungir menn
hafa tekið þar við búskap á
gömlurn jörðum síðustu árin
og brjóta nú land til rækt-
unar.
Segja má að landbúnaður
í Ölafsfirði eigi sér fraimJtíð
að því leyfi, sem hann hef-
ur markað í kaupstaðnum,
a.m.k. að því er varðar
mjólkurafurður. — Vöxtur
kaupstaðarins ætti því að
efla landbúnaðinn.
★ Útgerð
IJtgerð hófst fyrir alvöru
um aldamótin. Vélbátaútgerð
hófst 1905 og árið 1917 eru
gerðir út nálega 20 vólbát-
ar frá Ólafsfirði.
Árið 1922 var Bryggjufé-
lag Ólafsfjarðar stofnað af
nokkrum útgerðarmönnum.
Sama ár var hafizt handa
um byggingu bryggju, —
Gamla bryggjan — og leysti
hún af hólmi flekabryggjur,
sem áður voru notaðar.
Árið 1928 eru gerðir út
30 stærri og minni bátar úr
Ólafsfirði, og er útflutning-
ur talinn hafa numið 6000
skippundum að verðmæti %
milljón króna á þeirra tíma
verðlagi.
Nú eru gerðir héðan út
tveir bátar 150 brúttólestir
að stærð, og nýlega hefu>
verið keypt yfir 200 tonm
skip hingað. Ennfremur ert
þar gerðir út 3 bátar frá
65—100 tonnum brúttó.
Þessir þrír bátar fóm
samtals 316 sjóferðir héðan
árið 1963 utan síldveiðiitím-
ans og lögðu á land 1.640
tonn af fiski.
Sjö minni dekkbátar vom
gerðir út frá Ólafsfirði árið
1963, ýmist á ufsaveiðar
með hringnót yfir sumarið
eða línu og netjaveiðar frá>
hausti og fram á vor. Bátar
þessir fóru 537 sjóferðir og
lögðu á land 1.870 tonn af:l
fiski.
Auk þessa hefur verið
haldið út að meira eða minna
leyti 27 opnum trillubátum
héðan árið 1963. Afli þeirra
var 790 tonn í 1326 sjóferð-
um.
Samtals hafa því Ólafs-
fjarðarbátar lagt á land afla
árið 1963 4.300 tonn bol-
fisks, auk síldarafla, en það
ár öfluðu þeir 48.350 tunn-
ur og mál síldar, en nú 1964
64.900 mál og tunnur.
★ Vinnsla og verzlun
með sjávarafurðir
Um 1890 tók „Gudmans
Efterfölgere“ verzlun t
Akureyri að ikaupa fisk hér
í Ólafsfirði, og mun verzlun
þessi hafa átt hér salthús.
Á Kleifum lét Gránufélagið
á Siglufirði byggja fiskmót-
tökulhús um svipað leyti. —
Fiskur var nær einungis
unninn í salt hjá útvegs-
mönnunum sjálfum fram
undir 1930, en þá stofnar
hlutaf élag útvegsmanna |
hraðfrystihús í Ólafsfirði.
Nú eru ihraðfrystihús, sem
starfa að vinnslu sjávarafla
í Ólafsfirði 3: Hraðfrysti-
hús Ólafsfjarðar h.f., en það
fyrirtæfci hefur starfað frá
1930 hér og rekur fiskimjöls
og síldarverksmiðju, sem var
endurbætt verulega á síðustu v
tveim árum. Magnús Gamal-
íelsson, útgerðarmaður, rek-
ur hér nýtt hraðfrystihús,
ásamt fiskþurrkhúsi, enn-
fremur rekur Kaupfélag
Ólafsfjarðar hér hraðfrysti-
hús, en í því er aðallega
fryst kjöt og kjötafurðir,
nokkuð er þó fryst þar af
síld, sem seld er til beitu.
Auk hraðfrystihúss þess-
ara eru 6 aðrir aðilar, sem
verka fisk í salt og skreið:
Stígandi s.f., Sigvaldi Þor-
leifsson s.f„ Anna s.f., Guð-
mundur Guðmundsson, Jón
Björnsson og Magnús Guð-
mundsson.
Þrjár síldarsöltunarstöðv-
ar eru nú starfandi í Ólafs-
firði. Þær eru: Auðbjörg
h.f., Jökull h.f. og Stígandi
s.f. Samltals voru útflytjend-
ur í Ólafsfirði árið 1963 11
talsins. Fluittar voru út eftir-
taldar vöruteigundir og
magn: 632 tonn hraðfrystur
fiskur, 748 tonn síldar og
fiskimjöl, 313 tonn síldar-
lýsi, 84 tonn þroskalýsi, 160
tonn skreið, 193 tonn þurr
saltfiskur, 393 tonn saltfisk-
ur, 196 tunnur hrogn, og um
13.000 tunnur saltsíld.
Samtals er verðmæti þessa
útflutnings áætlað um 40
milljónir króna. Auk iþessa
leggja Öláfsfjarðarbátar
meiri aifla á land í öðrum
höfnuim heldur en aðbamu-
bátar í Ólafsfirði. Gera má
því ráð fyrir, að brúttóverð-
mætasköpun í ólafsfirzkri
útgerð og sj'ávarafurðaiðn-
aði hafi numið frá 45—50
milljónum króna árið 1963.
byggt nýtt og myndarlegt
verzlunarhús.
Utibúi frá Kaupfélagi Ey-
firðinga var komið hér á
fót snemma í Ólafsfirði, en
árið 1949 var það aðskilið
KEA, og var þá K.Ó- stofn-
að. K.Ó. hefur nú reist mifc-
ið og myndarlegt verzlun-
arhús hér. Auk ofangreindra
$. Fiskverkunarhús við
höfnina, talin frá vinstri:
Anna s.f„ Stígandi s.f. og
Sigvaldi Þorleifsson li.f.
Fremst sjást sinábátar
Engin bæjar- eða ríkis-
rekin fyrirtæki starfa á
þessu sviði atvinnumála, og
er einnig svo um iðnað og
verzlun í Ólafsfirði.
★ Verzlun og
viðskipti
Árið 1897 flutti Páll
Bergsson til Ólafsfjarðar.
Keypti hann þá eignir manns
frá Grenivík, sem hér hafði
verið viðloðandi með verzl-
un, en fyrir þann tíma var
engin föst verzlun hér í
Ólafsfirði og var þá róið á
árabátum til Akureyrar til
öflunar nauðsynja. — Páll
Bergsson stundaði einnig út-
gerð og átti hann fyrsta vél-
bátinn, sem kom í Ólafs-
fjörð. Kona Páls var Svan-
hildur Jörundsdóttir úr
Hrísey. Þau hjón voru braut
ryðjendur á mörgum svið-
um hér í Ólafsfirði.
aðila eru fjórar verzlanir
reknar í Óláfsfirði og eitt
hótel. Verzlunarrekstri hef-
ur fleigt fram í Ólafsfirði á
síðari árum og má segja,
að aðstaða neytenda til verzl
unar í Ólafsfirði sé nú góð.
Sparisjóður Ólafsfjarðar,
sem var nýlega 50 ára, er
eina starfandi peningastofn-
unin í Ölafsfirði.
★ Iðnaður
Iðnaður, að frátöldum
sjávaraflaiðnaði, hefur verið
fram á síðustu ár lítill í
Ólafsfirði, en nú hefur bygg-
ingariðnaður aukizt nokkuð
í seinni tíð. Vélsmiðja hefur
verið hér frá því 1914, en
hana stofnsetti þá Jón Þor-
steinsson. Vélsmiðja þessi
heitir nú Nonni h.f. Annað
mi-nna járnsmíðaverkstæði
er á staðnum. Þrjú tré-
smíðaverkstæði eru hér og
eitt steypuverikstæði. Enn-
AUP
Verzlun sú sem Páll hóf
hér, hefur verið rekin síðan.
Næstur honum rak hana
Árni Bergsson og síðar
Brynjólfur Sveinsson s.f„ en
um fyrirtæki þetta hefur
verið stofnað hlutafélag nú,
'Valberg h.f„ og hefur það
fremur eru hér tvö bifreiða-
verkstæði og tvö rafmagns-
vebkstæði, viðgerðarverk-
stæði fyrir siglingatæki og
útvarpstæki, — og skóverk-
stæði, auk netaverkstæða og
lifrarbræðslu.
$ Valberg h.f.

OPINBERAR
FRAMKVÆMDIR
★ Hafnarmál
Frá náttúrunnar hendi er
höfn í Ólafsfirði mjög slæm.
Fjörðurinn liggur móti opnu
hafi og NA sjóar kioma frá
úthafi beint inn á grunnan
f jörðinn og verður hann því
oft illfær eða ófær siglinga-
leið.
Hafnarbætur hafa verið
frá fyrStu tíð grundvöllur
að útgerð í Ólafsfirði, og
má því segja, að nú, þegar
útgerð er orðin algjör undir-
stöðuatvinnuvegur á staðn-
um, að Ihafnarbætur séu
frumSkilyrði að vexti og við-
gangi Ólafsfjarðar.
Fyrstu bryggjur, sem
Ólafsfirðingar notuðu voru
lausar fleka bryggjur, sem
settar voru á trébúkka. —
Árið 1922 var byggð báta-
bryggja, og fékk svonefnt
bryggjufélag styrk til þess
að upphæð kr. 8.000, átta
þúsund, úr ríkissjóði. —
Bryggja þessi var 80 metr-
ar á lengd og 3 m. að breidd.
Árið 1929 fór fram gagn-
gerð endurbót bryggjunnar,
en unnið hafði verið að við-
gérðum á henni frá því hún
var ibyggð vegna skemmda
sökurn sjógangs á vetrum.
Árið 1937 var hún svo lengd
um 14,5 m. Árið 1955 var
gerð 55 m. löng fylling sunn-
an bryggjunnar með steypt-
um framvegg og var flatar-
mál hennar um 1400 m2
Árið 1944 er hafnargerð í
Ólafsfirði orðin svo knýj-
andi, að til úrslita hlaut að
draga með byggingu henn-
ar annars vegar, eða algjöra
óvissu um framhald útgerð-
ar hins vegar, og þar með
framtíðar staðarins. Sýslu-
nefnd Eyjafjarðarsýslu synj
laði þá um ábyrgð til hafn-
argerðarinnar, og var þá
horfið að því ráði að óska
eftir kaupstaðarréttindum
ST
til handa Ólafsfirði.
Á árunum 1944—’64 hef-
ur verið unnið að hafnargerð
í Ólafsfirði, sum árin meira
en önnur minna, og eru nú
240 metra langur öldubrjót-
ur móti norðri og 375 m
langur stauragarður móti
vestri þegar byggðir, auk
hafskipaviðlegubryggju við
Norðurgarð og þriggja síld-
arsöltunarstöðva.
Hafnargerð í Ólafsfirði
kostar nú um 30 milljónir
króna. Þrátlt fyrir þessar að
gerðir eru hafnarskilyrði
mjög bágborin fyrir stærri
báta í Ólafsfirði, og þurfa
þeir jafnan að flýja höfn-
ina er NA veður geysa. —
Erfiðleikar þessir stafa af
straumkasti, sem myndast
innan hafnarinnar. Unnið er
nú að kvíagerð úr Norður-
garði í átt að „Gömlu bryggj
unni“ ef vera kynni, að unnt
væri að koma í veg fyrir
straumkast innan iþeirrar
kvíar, sem myndast við það.
★ Hitaveita
Á Sfceggjabrdkku og
Garðsdal eru beitar laugar
náleiga um 50 gráður á C.
Laugar þessar eru við far-
veg Garðsár og voru einung-
is notaðar itil þvotta frá
þeim bæjum, sem styzt áttu
til þeirra. Árið 1944 voru
laugar þessar virkjaðar með
hitaveitu, og voru öll hús í
kaupstaðnum 'hituð upp með
vatni úr þeim. Húsum hefur
nú mjög fjölgað í kaupstaðn
um og befur því hitáþörf
aukizt. Borað hefur verið
eftir auknu vátni og var
mesta átak í þeim efnurn
gert árið 1962, er Norður-
landsbor hóf hér starfsemi
sína. Boraðar voru tvær hol-
ur og gaf önnur þeirra góð-
an árangur. Hefur vatnið nú
hitnað og aukizt rnjög, en
aðalæð og toerfi hitaveitunn-
ar er nú orðið of lítið að
flutningsgetu, svo endur-
bætur þarf að gera á því
svo hægt verði að mæta auk-
inni þörf. Flest öll íbúðarhús
eru nú hituð upp með heitu
vatni. Samfcv. gjaldskrá hita
Veitunnar kostar nú rennsli
★ Vatnsveita og
holræsagerð
Vatnsveita og holræsagerð
hefur verið frá fyrstu tug-
um aldarinnar í Ölafsfirði.
Voru fyrirtæki þessi þá í
eigu einstaklinga. Vatn er
tekið úr lindum á Brimnes-
dal, og er vatnsþró í hlíð-
inni ofan við kaupstaðinn.
Nú befur byggð færzt upp
eítir hlíðinni, svo vatnsþró
þessi stendur nú of lágt til
þess að þrýstingur haldist
nægilegur fyrir hæstu hús, í
svonefndum Hlíðarvegi.
Vatnsveilta og holræsagerð
eru nú rekin sem sjálfstæð
fyrirtæki á vegum bæjar-
ins.
i Enn er unnið að hafnar-
bótum í Ólafsfirði. Hér er
fyrirhugaður kvíagarður, þar
sem kraninn stendur. þ
★ Rafveita
Árið 1942 var tekin í notfc-
un vatnsaflsrafstöð við
Garðsá, en fyrir þann tíma
var rafmagn til ljósa frá
ljósavél og var sú skipan
A Ð
1 líters á mínútu gegnum
miðstöð kr. 60 pr. mán„ en
5 lítrar ihita upp meðal íbúð-
Kostar því 3.600 á ári að
hita slítoa íbúð upp með
.hitaveitu, sem rennur allt
árið, allan sólarhringinn, um
miðstöð húsa í kaupstaðnum.
u
mála orðin alls ófullnægj-
andi. Nú hefur Garðsárvirkj-
un verið tengd Sfceiðsfoss-
virkjun í Fljótum, og er orð-
in einn þáttur í rafveitu-
kerfi ríkisins. Háspennulína
liggur yfir Lágheiði frá
$. Kaupfélag Ólafsfjarðar
ÓL AFSFIRÐIN GUR
ÓL AFSFIRÐIN GUR