Alþýðublaðið - 13.05.1935, Qupperneq 3

MÁNUDAGINN 13. MAI 1935.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
OTGEFANDI:
ALÞÝÐUFLOKKURINN
RIfSTJÖ RI:
F. R. VALDEMARSSON
Ritstjórn og afgreiðsla:
Hvtrfisgötu 8—10.
SIMAR :
4900-4906.
4900: Aigreiðsla, auglýsingar.
4901: Rítstjörn (innlendar fréttir).
4902 Ritstjó. ri
4903: Vilhj. S. Vihjálmss. (heima).
4904: F. R. Vaidemarsson (heima)
4905: Prenh miðjan.
4906: Afgreiðshui.
Alpýðnbúsið.
BYGGINGAlþýðuhússins verð-
ur boðin út í ákvæðisvinnu
þessa dagana. Það ætti því iekki
að Hða á iöngu þar til hafin verð-
ur bygging hússins, og þar með
stigið eitt hið merkasta spor í
sögu verkalýðsfélaganna hér í
Reykjavík.
Um margra ára skeið hafa
verklýðsfélögin hér í borginni
barist fyrir þessu máli.
Það mun hafa verið árið 1912
aÖ því var fyrst hreyft allveru-
lega í Dagsbrún, að kaupa lóð
og undirbúa húsbyggingu. Fengu
Dagsbrúnarmenn þá þegar hug
á að eignast lóð þá við Hverfis-
götu, sem húsið verður bygt á.
Lóðin var þá ríkiseign, og stóð
félaginu til boða að kaúpa hana
á 1 kr. hverja feralin.
Ekki fékst þó samkomulag um
þessi kaup að sinni, en fimm
árum síðar, eða 1917, var lóðin
keypt, og mun þá hafa verið
fimmfalt dýrara en orð\ð hefði
í hið fyrra sinn.
Þegar lóðin hafði verið keypt
var fljótlega hafist handa um
húsbyggingu. Var að því stefnt að
fá húsnæði fyrir blað Alþýðu-
flokksins og prentsmiðju. Sýndu
verkamenn fórnfýsi og skilning
í sambandi við þetta mál, og
lagöi margur fram mikið fé af
litlum efnum.
' ' íi'w....... I
Og húsið kom, ekki stórt eða
glæsilegt, en þó það stórt, að
það gat bætt úr hinum brýnustu
þörfum, og það hefir jafnan síð-
an verið heimili Alþýðublaðsins
og Alþýðuprentsmiðjunnar.
Gamla húsið verður nú að víkja
fyrir öðru stærra, glæsilegra og
betra. Alþýðublaðið verður að
leita annarar prentsmiðju, rneðan
byggingin stendur yfir, flestir áf
starfsmönnum prentsmiðjunnar
munu fylgja því til hinna nýju
heimkynna og nokkuð af vélum
hennar einnig.
En að ári liðnu er tilætlunin,
að Alþýðuprentsmiðjan taki
aftur til starfa í hinu nýja húsi
og þá aukin og endurbætt eftir
kröfum nútímans.
Saga litla hússins við Hverfis-
götu, sem alment er kallað Al-
þýðuprentsmiðjan, er einn þáttur
úr sögu Alþýðuflokksins, og það
merkur þáttur. Þáttaskilin, sem
nú verða í sögu þessa húss, er
það verður rifið til þess að rísa
á ný margfalt veglegra en áður,
sýna betur en flest annað þá
geysilegu þróun, sem átt hefir sér
stað innan alþýðusámtakanna og
Alþýðuflokksins.
Við þessi þáttaskil mun það
koma í ljós, að alþýðan, sem
sýndi fórnfýsi og lofsverðan á-
huga við byggingu gamla hússins,
alþýðan, sem þá gerði þrekvirki,
þegar tekið er tillit til þess, hve
samtök hennar voru ung, á þessa
Jcosti í ríkum mæli enn, og vegna
þeirra kosta mun það verða létt
verk, að byggja Alþýðuhús, sem
fullnægi kröfum nútímans, og
vegna þessara sömu kosta inunu
samtök alþýðunnar verða vold-
ugri og sterkari með hverju ári,
sem líður, og nýjar og glæsi-
legar byggingar rísa á grunni
þeirra bygginga, sem ekki full-
neegja lengur kröfum tímans.
Lestn!
Margt er ódýrt hér,
sagði konan full undr-
unar. Hún var að kaupa
þvottaefni.
Cæsar Mar.
Sími 2587.
Málarasveinaféjag Reybjavíkur.
Eftir Ásbjörn Ó Jónsson formann RTálarasveina-
félags Reykjavíkur.
Frarn að árinu 1928 var hér
enginn félagsskapur á meðal mál-
arasveina, en þá tóku sig sam-
an nokkrir áhugasamir máiarar,
flestir ungir ,og fóru að vinna
að stofnun félagsskapar, sem
þeim tókst fljótlega að koma á
fót, og hlaut það nafnið Málara-
sveinafélag Reykjavíkur.
I fyrstu fendargerðabók félags-
ins segir um stofnfund félags-
ins, — Hann var haldinn sunnu-
daginn 4. marz 1928 i Iðnskólan-
um, og hófst hann kl. 2 stundvís-
lega. Þar voru mættir 18 menn.
Umræður voru um stofnun sveina-
félags málara. — Á þeim fundi
voru lög og fundarsköp sarnþ.
Síðan var stjórn kosin og voru
þessir menn kjörnir: Albert Er-
lingsson form., August Hákanson
gjaldkeri og Hörður Jóhannesson
fitari, og í varastjórn þessir: Ösk-
ar Jóhannesson form., Georg Vil-
hjálmsson gjaldkeri, Þorbjörn
Þórðarson ritari, og loks endur-
skoðendur: Magnús Möller og Jón
Ágústsson.
Á stofnfundi þessunr innritnði st
í félagið 16 málarar, og þar með
var Málarasveinafélag Reykja-
víkur stofnað.
Framan af virðist staifsemi þess
hafa verið mjög í roolum, enda
voru menn félagsstarfinu óvan-
ir, og það tók sinn tíma að þrosk-
þst í því. Fram að þessu höfðu
meistarar skamtáð kaupið að
rnestu eftir sínum geðþótta, eins
og allir vita að er venjan, þegar
verkalýðurinn þekkir ekki nrátt
sinn. En það leið ekki á löngu
þar til félagsmenn vöknuðu til
meðvitundar um að kjörin þyrfti
að bæta. Meistarar höfðu þá al-
rnent skamtað kr. 1,40 urn tím-
ann og algengt var að sveinar
legðu sér til áhöld.
Félagsmenn sáu, að úr þessu
varð að bæta, og fóru því fram
á hækkun á kaupi við meistara,
og vildu þeir gangast inn á að
greiða kr. 1,50 og 1,55 með því
móti, að sveinar legðu sér til á-
höld, en félagið fór fram á kr.
1,60—1,65.
Að lokum tókst að knýja rneist-
ara til að greiða kr. 1,60, og
meistarar lögðu til áhöld.
Stærstu utanaðkomandi erfið-
leikar félagsins voru hinir svo
kölluðu hjálparmenn, sem meist-
arar tóku sér til aðstoðar, þegar
mikið barst að af vinnu, og jafn-
vel þar fyrir utan, og voru þeim
altaf ódýrari vinnukraftur heldur
en sveinarnir, enda notuðu meist-
arar sér það margir, að sam-
tökin voru vanmáttug og úrræða-
leysi í framkvæmdum. Það gat
gengið svo vítt með þetta hjálp-
armannahald hjá þeirn, að dæmi
vorú til að þeir ráku oft full-
lærða fjölskyldumenn, kanskie um
hásumar, eins og einn gerði til
dæmis við þrjá sveina, en hélt
eftir 2 hjálparmönnum, af því að
þeir voru ódýrari menn, í þeim
einum tilgangi að þéna meira,
hvað svo sem hinum, sem Iaga-
legan rétt höfðu til vinnunnar,
leið.
Það var ekki fyr en í marz-
mánuði 1931, þegar ný lög voru
samþykt í félaginu, sem bönnuðu
sveinum að vinna hjá þeim mál-
arameistara, seln hafði hjálpar-
mann í vinnu, að unninn varð
bugur á þessu. En eftir það fór
mikið að rætast úr fyrir félaginu,
Oig áræðið vex við hvern sigur,
því upp úr þessu fara félagsmenn
að sjá það ,að gera þurfti ein-
hverjar ráðstafanir til þess, að
hnekkja hinni stjórnlausu nem-
endatöku meistaranna ,sem einnig
voru eingöngu teknir þá eins og
jnú í hagsmunaskyni einu saman,
og var það eins í þessu efni, að
oft urðu bæði nýsveinar og van- '
ir sveinar að fara á götuna, þeg- |
ar meistarann fór að klæja mjög
ofsalega í lófana yfir að taka
nýjan lærling. Og það var sama
sagan, að fjölskyldufaðirinn jafr.t
sem aðrir varð að víkja fyrir
hinum ódýra vinnukrafti.
Lengi vel voru skiftar skoð-
anir um , hvaða leiðir skyldi
velja til þess að kveða niður þetta
mannúðarleysi, en að lokum sigr-
aði sú leið, sem einn félagsmanna
hafði altaf bent á til þess að úti-
loka hjálparmenn og tekist hafði
að útiloka þá með ,sem sé að
neita að vinna hjá þeim meistara,
sem tæki nýjan nemanda, þar til
samningar tækjust í þeim efnum.
Þetta var samþykt í félaginu í
október 1932, og gekk það í ,-gildi
um næstu mánaðamót.
Skömmu eftir að samþykt þessi
hafði verið tilkynt meisturum og
var gengin í gildi, tók einn mál-
arameistari 1 nýjian nema, þvert
ofan í vilja sveinafélagsins, og
vann því enginn sveinn hjá hon-
um þenna vetur.
Þegar meistarar sáu, að við
ætluðum að standa við samþykt
þessa, neyddust þeir til þess að
boða okkur á samningsfund. Og
samdist þar um algerða lokun
á iðninni um 1 ár, eða frá 1.
maí 1932 til 1. maí 1933; einnig
var samið um ýms önnur atriði,
svo sem meðal annars að svein-
ar tækju ekki að sér vinnu og
ýæru í sveinafélaginu meðan þeir
notuðú sér ekki meistararéttinn;
annars skyldu þeir gangiá í (meist-
arafélagið, sömuleiðis skyldu
meistarar ekki hafa leyfi til að
vinna sem sveinar, nema að vera
í sveinafélaginu.
Síðan hafa samningar farið
fram árlega um ýms mikilvæg
atriði ,sem nauðsynlegt hefir ver-
ið að semja um. Félaginu tókst
að koma 1 nianni af 3 í prófnefnd
um sveinsstykki á síðast liðnu ári.
Nokkru áður en samningar fyrst
hófust við meistara, setti sveina-
félagið á stofn upplýsingastöð
fyrir félagsmenn og almenning,
sem málara þurfti með, en hún
varð meisturum hinn mesti þyrn-
ir í augum, og tókst þeim að
eyðileggja hana með aðstoð
manna innan sveiniafélagsins, sem
ætíð reyndust þröngsýnir.
1 fyrra tókst félaginu að hækkia
tímakaup meðiima sinna úr kr.
1,60 upp i kr. 1,70. Nú förum
við enn fram á nokkrar kjara-
bætur og algerða lokun í iðninni
fyrir nýjum sveinum.
Við lítum svo á, að nemendur
eigi aldrei að taka fyr en iðnin
sjálf kallar eftir þeim. Hitt sjá
allir, að ef taka ætti nemendur
stjórnlaust, væri það til þess að
atvrnnuleysi í iðninni ykist stöð-
ugt, og þar sem þeir væru svo at-
vinnulausir, tíndu bara niður því,
sem þeir höfðu lagt 4 ár í að
læra við lélegt kaup.
MálarasveinaféLag Reykjavíkur
er fyrsta félagið í byggingariðn,
sem útilokar hjálparmenn og
hóflaust innstreymi I Iðnina.
Nú telur félagið 55 meðlimi.
„Great Eastern44
(Austri hinn mikli).
Á árunum 1870—1890 mátF
víða líta hér á landi myndir laf
stærsta skipi heimsins, sem þá
var; voru myndir þær á veggjum
í híbýlum manna og þóttu þá
mesta stofuprýði.
Ógæfa fylgdi skipsbákni þessu
frá því það fyrst átti að fara á
fiot, þar til það var rifið í ‘Birken-
head við Merseyfljótið kringum
1889. Þá kom' í ljós skýringin á
hinum mörgu óhöppum, sem fylgt
höfðu skipinu frá byrjun, eða svo
útlagði hjátrú sjómanna það.
1 skipinu var tvöfaldur botn
og milli hinna tveggja botna
fanst beinagrind af manni, sem
þar hafði verið innilokuð frá því
skipið var smíðað. Hvernig hún
var þangað komin veit enginn.
Að líkindum er heinagrindin í
„Austrá mikla“ hinn ömurlegasti
flutningur sem þekkist, eða eins
og Bretar komast að orði:
„Possibly the rnost weird car-
go of all time was a human one
aboard the „Great Eastern1'.
Skipið byrjaði siglingar 1860;
1865—66 lagði það símaþráðinn
yfir Atlantshafsbotn, og frá 1869
lagði það ýmsa símaþræði i At-
lantshafi, Miðjarðarhafi og Rauða-
hafi. Á þilfari var skipið 692 fet
á lengd og talið 25 þúsund lestir.
(Ægir.)
Jakobfna Johnson.
Eftir Ragnar E. Kvaran.
Þess hefir verið getið í blöðum
og í útvarpinu, að til stæði að
bjóða merkri konu íslenzkri, frú
Jakobínu Johnson, er dvalið hef-
ir svo að segja æfina alla vest-
an hafs, hingað heim í sunnar.
Eftir því sem mér hefir skilist,
mun fyrst hafa verið vakið al-
varlega máls á þessu ínnan ung-
mennafélaga landsins, en síðan
hafa fleiri látið málið til sín takia.
Einn ötulasti hvatamaður þessa
heimboðs hefir séra Friðrik A.
Friðriksson í Húsavík verið,
enda hefir hann manna mest skil-
yrði hérlendra manna til þess að
átta sig á, hversu mikið tilefni
frú Jakobína hefir gefið til þess,
að henni væri sýnd slík viður-
kenning, sem hér er til stofnað.
En í nefnd þeirri, sem tekið hef-
ir að sér að annast undirbúning
heimkomu frúarinnar, eru kjörnir
fulltrúar frá Sambandi ungmenna-
félaganna, Landssambandi kvenma
og Félagi Vestur-íslendinga, auk
þess sem frú Guðrún Erlings á
þar sæti, og er hún formaður
nefndarinnar.
Ég get ekki stilt mig um að
láta í ljós með línum þessum,
hversu mikils mér þykir um vert,
að horfið hefir verið að þessu
ráði. Frú Jakobína er ekki mikið
kunn almenningi hérlendis. Hún á
hér engan slíkan aðdáendiahóp
eins og skáldjöfurinn Stephan G.
Stephansson átti, er hann sótti
landið heim sem gestur þjóðar-
innar. En það er mikilsvert fyrir
Islendinga að átta sig á því, að
hinum megin við Atlantshafið er
ekki óálitlegur hópur af andans
mönnum og konum, sem oss væri
gróði að að kynnast og eru sæmd
og heiður ættþjóðar sinnar i fram-
andi landi, en fæstir menn hér-
lendis þekkja einu sinni nöfnin
á. Skáldkonan Jakobína Johnson
er í fnemstu röð í þeirri sveit.
Frú Jakobína er dóttir Sigur,
björns Jóhannssonar, er kendur
var við Fótaskinn (nú Helluland)
í Aðaldal í Suður-Þingeyjar-
sýslu, og er hún fædd að Hólma-
vaði í iþessari sveit 23. okt. 1883.
Móðir hennnar var Maria Jónsdtt-
ir frá Höskuldsstöðum í Reýkja-
dal. Jakobína fluttist fimm ára
gömul vestur um haf með for-
eldrum sínum, er settust að i
Argyle-bygð í Manitoba. Á þeim
árum hagaði svo til í þessari
bygð, að þar settust aö langmestu
leyti að sveitungar héðan að
heiman — Þingeyingar. Hefir fólk
sagt mér, sem þarna ólst upp,
að það hafi nálega kannast við
hvern bæ í Þingeyjarsýslum, þótt
það hefði aldrei til íslands kom-
ið. Áhugi manna á íslenzkum efn-
um var mjög mikill þar eins og
svo víða annars staðar, og munu
kunnugir sízt rengja það, sem
Jakobína orti löngu síðalr í kvæð-
inu „Islenzk arfleifð":
Það faðir minn forðum mér
kendi
og fast inn í sál mína brendi
með kærieikans eldi’ er í augum
hans skein:
„Ef varðveitir arfleifð þíns andia,
þér ekkert í heimi má granda,—
— og dauðinn er dagrenning ein." |
!
Þessi íslenzku áhrif í bernsku i
frú Jakobínu hafa komið þess '
þetur i ljós, sem meiri þroski og
aldur hefir færst yfir hana. Fram-
an af verður þess ekki vart, að
pessi áhrif komi t. d. fram í
löngun til þess að yrkja, því ekki
er kunnugt um nein kvæði eftir
hana frá æsku- eða náms-árum.
Hún tók kennarapróf, en var að- !
eins nýlega tekin að sinna kenn- i
arastörfum, er hún giftist og |
tók við heimilisstörfum í þeirra
stað. Maður hennar er Isak John-
son, trésmiður, ættaður úr Vopna-
firði. Er mörgunr kunnugt það
fólk, því að hann er bróðir þeirra
Gísla og Einars Páls Jónssona,
sem báðir eru skáldnræltir vel
og kunnir eru af ljóðabókum sín-
um, og séra Sigurjóns Jónssonar
á Kirkjubæ í Hróarstungum. Þau
Isak og Jakobína fluttust bráð-
lega vestur á Kyrrahafsströnd og
hafa búið lengst af í borginni
Seattle í Washingtonríkinu.
Svo er að sjá, senr tilhneiging*
in til ljóðagerðar og bókme.nta»
legrar starfsemi hafi sótt jjess !
meira á frú Jakobinu því nreiri
sem heimilisannir hlóðust á hana. |
Og heimilisannir hefir hún haft ,
nægar. Hún á sjö syni og er sá
elzti rúmlega tvítugur. Efni hafa
ávalt verið af frekar skornum
skamti, eftir því sem mér lrefir
skilist, og hefir því mörgu verið
að sinna fyrir húsfreyju og móð-
ur. Er það almannarómur, að fá-
um muni hafa látið betur að sam-
eina mikla umönnun með heim-
ili og alhliða áhuga á bókmenta-
legri starfsemi eins og þessari
konu hefir tekist. Enginn kunn-
ugur hefir efast um, að það var
hennar reynsla er hún talar um
og taugin við skylduverk,
er taugin, sem fastast bindur, —
— sú taug, hún er mjúk og sterk.
En hún hefir haft eitthvert sér-
stakt lag á því, að láta ekki
skylduverkin kæfa áhuga sinn á
öðrum verðmætum, er hún hafði
yndi af. Mjög eftirtektarvert er
kvæðið „Morgunroði" í þessu
sambandi:
Þú rósfagri morgunn,
með rauða-gulls ský
og röðul með krónurnar
skóginum í,
sem reykur hvarf þreytan,
er reis ég af beð,
því ríkulegu laun eru’
að hafa þig séð.
Við annrikí, flýti
og fjas er ég kvitt,
því fyrirfram goldið
er dagsverkið mitt!
Ög morgunn, ég fest hef
í málverlúð þar,
sem myrkvastur skugginn
í hug mínum var.
Yfirleitt er mönnum tíðræddara
um þreytu, þegar þeir leggjast
til hvíldar en þegar þeir rísa
af beði, en þó mun enginn rengja,
sem kunnugt er, að hér er þess-
ari sístarfandi konu rétt lýst. Hún
hefir létt af sér þreytunni með því
að hlaða á sig annars konar ann-
ríki en heimilisstörfunum. Hún
hefir ort mikið, hún hefir þýtt
heila bók af úrvalsljóðurir ís-
lenzkum á enska tungu og lagt
v það afarmikið verk ,og að lok-
um hefir hún þýtt að minsta
kosti þrjú íslenzk leikrit, svo mér
sé kunnugt, á ensku. Ofan á þetta
hefir bæzt mikill fjöldi af fyrir-
Vestrum og ræðum, sem hún hefir
haldið yfir lönduin sínum um hin
mamvíslegustu efni. I raun og
veru er það hið mesta furðuefni,
hvernig móðirin og húsfreyjan
hefir komið þessu öllu í verk.
En mér hefii i'erið tjáð, að un
langt skeið hafi það verið regla
bennar, að hverfa ávait frá heim-
ili sínu einn dag í viku og loka
sig þá inni i bókasafni borgar-
innar, til þess að geta numið
og starfað í næði. En eins og
nærri má geta, hefir þetta því
að eins verið á þann hátt unt,
að þessu dagsverki á -heimilinu
væri hlaðið á hina daga eða næt-
ur vikunnar.
Það magn ,sem einkum hefir
lyft hér undir og valdið því ,að
frú Jakobínu hefir auðnast að
afkasta öllu þvi andlega starfi
sem raun ber vitni, er fyrst og
fremst dálæti hennar og ást á
öllu þvi ,sem íslenzkt er. Hún
hefir mænt eftir og hlúð að
hverjum þeim einkennum, sem
mintu hana á landið, sem hún
ekki hefir séð frá því að hún
var fimm ára gömul. Fyrir þá
sök er skilningur hennar jafn
innilegur og sjá má t. d. af kvæð-
inu „Melkolka við lækinn":
Aldrei leizt þú, lækur,
lands frá bernsku-tíðum
fegri mynd, en móður
mæna augum blíðum
eftir erfða-merki
ættfólks síns — og vonar —
á svo fríðri ásýnd
uppvaxandi sonar.
! i' i í l i 1 :
Það er mikil sæmd fyrir ung-
mennafélög landsins og aðra þá,
sem hér eiga hlut að máli, að
vinna að því, að þessi ein merk-
asta kona íslenzknar þjóðar
beggja megin hafsins skuli fá
draum þann sjá að rætast, aÖ
koma hingað til landsins. Hún er
nú væntanleg í hæsta mánuði, og
er það ósk allra hennar vina og
þeirra annara, sem fylgst hafa
með göfugu starfi hennar, að hún
hafi gleði og yndi af förinni.
Hún kemur hingað um það leyti,
sem hér er lengstur dagur. Sjálf
yrklr hún svo eftir Amundaen
heimskautafara:
Eldist örninn
að ytri sýn.
Fundið er jafnvægi
fjörs og krafta.
En andinn finnur
engu að síður
örvandi návist
hins nóttlausa dags.
(Frh. á 4. síðu.)