Alþýðublaðið - 08.06.1935, Blaðsíða 3

LAUGARDAGINN 8. JUNl 1935.
ALÞTÐUBLAÐIÐ
Aipióðleg FithoíBudasamfceppni.
Géts ís esizkir rithðfnndar tekið|iáttlhenni?
ÁLÞÝÐUBLAÐIÐ
ÚTGEFANDI:
ALÞÝÐUFLOKKURINN
RITSTJÖRI:
F. R. VALDEMARSSON
RITSTJÓRN:
Aðalstræti 8.
AFGREIÐSLA:
Hafnarstræti 16.
SlMAR:
4900—4906.
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjóm (innlendar fréttir)
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S. Vilhjálmss. (heima)
4904: F. R.Valdemarsson(heima).
4905: Ritstjórn.
4906: Afgreiðsla.
STEINDÓRSPRENT H.F.
Heimavistarskólar.
SO VAR tíðin, að íslenzk sveita-
heimili önnuðust sjálf um
fræðslu barnanná. Sumheimiliað
minsta kosti leystu þetta hlutverk
prýðilega af hendi, önnur miður, en
það mun sannast mál, að á með-
an heimilisfræðslan enn var í
blóma sínum hér á landi hafi
barnafræðsla verið sæmileg á
mælikvarða þeirra tíma.
En síðustu tímar hafa borið
tvenns konar breytingar í skauti
sínu, sem hafa gert sveitaheim-
ilunum með öllu ókleift að ann-
ast barnafræðsluna.
Annars vegar hefir sú breyting
orðið á um hag sveitanna, að
fólki h'efir fækkað þar mjög mik-
ið, og hins vegar fara kröfurnar
til barnafræðslu sívaxandi.
Málið liggur því þannig fyrir,
að samtímis vaxiandi kröfum hef_
ir geta til þess að fullnægja þeim
■farið þverrandi.
Reynt hefir verið að bæta úr
þessu með farskólum.
En reynslan sýnir ótvírætt, að
með þeim hætti verður máliö ekki
leyst á viðunandi hátt. Margt er
það án efa, sem að þvi hefir stutt
að skapa þá reynslu. Má í því
sambandi nefna stuttan skóla-
títna, slæm húsakynni (víðast
hvar), léleg kensluáhöld og
þrælkun kennara. Alt þetta hefir
leitt til þess, að svo er nú kom-
ið að barnafræðsla til sveita er
víða næsta bágborin.
Or þessu virðist ekki vera unt
að bæta nema á þann eina veg
Ýms heimsfræg útgáfufélög hafa
ákveðið að efna til alþjóðlegrar
rithöfundasamkeppni um beztu
skáldsögu heimsins.
Hugmyndin að þessari miklu
rithöfundasamkeppni er komin
frá Englandi, en að henni standa
þó útgáfufélög í flestum menn-
ingarlöndum.
Upptökin að samkeppninni átti
enska útgáfufélagið Pinkers í
London. Gyldendals útgáfufélagið
að koma á fót heimavistarskól-
um í sveitum. Helzt ættu þessir
skólar að vera allstórir, þannig
að þar gætu starfað tveir kenn-
arar að minsta kosti. Slíkt skap-
ar rneiri trýggingu fyrir því, að
næg fjölhæfni sé fyrir hendi í
kenslukröftum. Einnig verður
hægara fyrir skólana að eiga
nauðsynleg kensluáhöld, ef þau
eru færri en stærri.
Pað verður því að teljast mikil
framför, að heimavistaxskólar eru
þegar stofnaðir allvíða um sveitir,
og sú stefna virðist ráðandi með-
al skólamanna, að hverfa eigi
eins fljótt og auðið er að því
fyrirkomulagi um land alt. Um
leið og þetta kemur til fram-
kvæmda, ætti skólaskylda barn-
anna að lengjast og starfstími
skólanna að lengjast ár hvert.
Margur mun óttast, að þetta
fyrirkomulag verði aðstandendum
barnanna dýrt úr hófi fram.
Reynsla sú, sem þegar er feng-
in, bendir þó til þess, að svo
þurfi ekki að verða. Þannig hefir
reynslan orðið sú við heimavist-
arskólann á Flúðum í Hruna-
mannahreppi, að bændur hafa
lagt búsafurðir á borð með börn-
um sínum, og síðan ekki þurft
að greiða meira með þeim í p|en-
ingum en 35 kr. yfir árlegan
kenslutíma. Þetta fyrirkomulag
mætti hafa við alla heimavistar-
skóla í sveit, og ætti bændum
þá ekki að réynast ofvaxið að
standast þann kostnað, sem af
skólavist bama þeirra leiðir. Er
þá kipt burtu örðugustu hindrun-
inni í vegi heimavistarskólanna.
í Kaupmannahöfn sér um sam-
keppnina fyrir hönd Dana.
Að líkindum geta íslenzkir rit-
höfundar tekið þátt í þessari sam-
keppni. Ekki munu þó nein ís-
lenzk útgáfufélög standa að sam-
keppninni, en íslenzkir rithöfund-
ar munu geta sent handrit sín til
Gyldendals. Eiga öll handritin að
vera komin til útgáfufélagsins
fyrir 30. apríl 1936.
Samkeppnin er tvenns konar,
þjóðleg og alþjóðleg. Öll handrit,
sem send verða til Gyldendals,
verða dæmd af nefnd manna, sem
hefir verið skipuð. Eiga sæti í
þessari nefnd Vilhelm Andersen
prófessor, Knud Bruun-Rasmus-
sen, sem er varaformaður danska
rithöfundafélagsins, og Ludvig
Holstein rithöfundur. Það handrit,
sem þessi nefnd álítur vera það
bezta, fær 5000 danskar krón-
ur, og er höfundinum jafnframt
trygt að Gyldendals forlagið gef-
ur söguna út og greiðir fyrir það
auk 5000 krónanna 20o/o af hverju
eintaki, sem selt verður.
Þetta handrit verður síðan sent
til London og verður þar lagt
undir dóm alþjóðanefndarinnar,
ign í henni eiga sæti: Englending-
urinn Hugo Wolf, sem er for-
maður nefndarinnar, Hollending-
urinn Carl van Doren, Norðmað-
urinn Johan Bojer, Þjóðverjinn
dr. Rudolf G. Binding og formað-
ur franska rithöfundafélagsins
Gaston Rageot.
Sú skáldsaga, sem þessi nefnd
dæmir bezta, fær frá , öllum for-
lögunum, sem. standa að sam-
keppninni, verðlaun að upphæð
um 80 þúsund krónur.
. Um þetta stendur meðal annars
í skilyrðunum fyrir þátttöku i
samkeppninni:
„Sú skáldsaga, sem fær fyrstu
verðlaun, verður gefin út í öllum
þeim löndum, sem standa að sam-
keppninni. Verður bókin gefin út
í öllum .löndum samtimis. Út-
komudagurinn verður ákveðinn af
öllum útgáfufélögununn í samein-
ingu.“ En síðan kemur málsgrein,
sem er athyglisverð. Hún er
svona:
„Það skal tekið fram, hvað við-
víkur ítalíu, að útgáfan þar verð-
ur því aðeins, að bókin brjóti ekki
í bága við álit ítalska gagnrýn-
andans, þó mun ítalía greiða til-
lag sitt til verðlaunaupphæðarinn-
ar undir öllum kringumstæðum.“
Annars eru aðalskilyrðin þessi:
Allir rithöfundar, hverrar þjóð-
ar sem þeir eru, hafa tækifæri
til að virtna verðlaunin, þó þvi
aðeins að handritin séu afhent á
máli einhverra þeirra landa, sem
standa að samkeppninni, en það
eru þessi lönd: Ameríka, Eng-
land, Italía, Svíþjóð, Tékko-SIo-
vakia, Frakkland, Noregur,
Þýzkaland, Danmörk, Holland,
Spánn og UngVerjaland. Til
greina geta aðeins komið þær
skáldsögur, sem aldrei fyr hafa
verið gefnar út og viðkomandi
rithöfundur á aö öllu leyti. Hand-
ritið skal vera vélritað og að
minsta kosti 50 þúsund orð. Efn-
isval er hverjum í sjálfsvald sett.
Þátttakendurnir í samkeppninni
geta sent eins mörg hendrit og
þeir vilja, en hvert handrit verður
að senda út af fyrir sig.
Loks er skýrt frá því, að skáld-
sagan, sem fær aðalverðlaunin,
verði kvikmynduð, og hefir am-
eriska kvikmyndafélaginu Warner
Brothers First-National verið
seldur einkarétturinn að þvi.
Almennnr kirklufnndnr.
Á fundi presta og annara á-
hugamanna um trúmál, sem
haldinn var á Þingvölluml í 'fyrraj,
! var kosin 7 manna nefnd til að
undirbúa almennan kirkjufund á
þessu ári. I nefndinni eiga sæti
Friðrik Rafnar, prestur á Akur-
eyri, Sigurgeir Sigurðsson, prest-
ur á Isafirði, Valdimar Snævar,
kennari á Norðfirð, Sigurbjörn Á.
Gíslason ritstjóri. ólafur Bjöms-
son, kaupmaður á Akranesi, Gísli
Sveinsson, sýslumaður í Vík, og
Ásmundur Guðmundsson dó-
sent.
Nefndin hefir nú boðað til
fundar 23. þ. m., og er svo til
ætlast, að hann standi 2—3 daga.
Gert er ráð fyrir, að 1—3 fulltrúar
mæti frá hyerjum söfnuði lands-
ins, og verða þeir kosnir af sókn-
arnefndum og safnaðarfulltrúum
og HaUgrímsnefndum, þar sem
þær eru starfandi.
Helztu verkefni fundarins eru:
Umræður um skipun prestakalla.
Málshefjendur Friðrik Rafnar og
Gísli Sveinsson. Samtök og sam-
vinna um kristniboðun. Málshefj-
endur Ásmundur Guðmundsson
og Ólafur Bjömsson.
Frá fundinum verður útvarpað
guðsþjónustu frá dómkirkjunni,
er séra Eiríkur Brynjólfsson frá
Útskálum flytur; erindi, sem Fr.
Rafnar flytur um skipun presta-
kalla, og erindi, sem V. Snævar
flytur um safnaðarfræðslu.
Fundur þessi verður sennilega
fjölmennur, og er þess aö vænta,
að hann verði til þess að glæða
heilbrigt trúarlíf í landinu.
S-n-
Veiko bðrnin
oo barnaleidvelUrnir.
Fyrir síðasta skólanefndiarfundi
lá bréf frá Stéttarfélagi kennara
um leikvelli í bænum, og sam-
þykti nefndin að fela formanni
sfnum, frú Aðalbjörgu Sigurðar-
dóftur, að taka sæti í nefnd, er
félagið gengist fyrir að stofnuð
yrði og skyldi fjalla um þessi
mál.
Á bæjarstjórnarfundi í fyrradag
ræddi frú Aðalbjörg nokkuð imi
þessi mál. Benti hún á það, hve
óþolandi það ástand væri, sem
leikvellimir í bænum væru í.
Hún sagði, að nú væri einmitt
miklu meiri ástæða fyrir bæjar-
félagið að taka þessi mál til at-
hugunar, þar sem mikil veikindi
væm á börnum hér í bænum og
hefðu verið undanfarið. Þau
væm hóstandi og æiandi af kik-
hóstanum út um allar götur og
væri það óþolandi sjón og jafn-
framt hið argvítugasta miskunn-
arleysi, að skapa þessum litlu
sjúklingum ekki tækifæri til að
komast af götunni þann tíma
dagsins, sem þau væm látin
vera úti. Frú Aðalbjörg sagði,
að eitt yrði að gera nú þegar í
stað, og það væri að gera full-
komlega við leikvöll Austurbæj-
arskólans. Hún bar síðan fram
svo hljóðandi • tillögu, sem var
samþykt í einu hljóði:
„Bæjarstjórn felur bæjarráði
að athuga nú þegar hvað hægt
sé að gera á þessu vori til að
bæta úr hinni miklu þörf á
bamaleikvöllum hér í bænum.“
Unga Island
er nýkomið út. Efni þess er maig
víslegt að vanda og vel við bamo
hæfi. Hefst það á kvæði eftir
Stefán Thorarensen: Nú gengur
vorið í garð. Þá kemur dönsk
saga, Hieystiverk, þýdd af Að-
alsteini Sigmundssyni, Landið,
sem beið, eftir Sigurð Einarsson.
Lítill „farþegi" eftir Stefán Kr.
Vigfússon, Vorljóð eftir Ólaf Jóh.
Sigurðsson og Leskaflar fyrir litlu
börnin. Ritstjórn annast Amgrím-
ur Kristjánsson, Bjarni Bjarnason
og Kristín Thoroddsen.
Relbningur
h.f. Eimskipafélags Islands
fyrir árið 1934 liggur frammi á skrifstofu
vorri, frá og með deginum í dag, til sýn-
is fyrir hluthafa.
Reykjavík, 8. júní 1935.
STJÓRNIN.
Thomas Lawrence
hlnii ókrýndi konungur Arabiu.
Thoirns Edward Lawrence —
hinn ókrýndí konungur Arabíu
lézt um daginn, eba svo er sagt,
i Sýrlandi. Hann vai' einhver
mesti œfintýramadur pessamr
gldar og vídkunnur af starfi
isínu t Arabíu i ófrídnum mikla.
Hér fer á eftir ágrip af œfiat-
ridum pessa merkilega rrumns.
THOMAS EDWARD LAWR-
ENCE er nafnið á æfin-
týramanni, sem innan við þrí-
tugt hafði skapað veraldarsögu,
unnið orustur, stofnað konungs-
ríki og skipað konunga og hafn-
að aðalstitli, hershöfðingjatitli
og Victoríukrossinum. Og með-
an aðrar hetjur stríðsins sóluðu
sig í heiðursmerkjum, fékk
Lawrence sér stöðu undir gerfi-
nafni sem flugvélaverkfræðing-
ur; því hann sagði, að það eina,
sem hann hefði áhuga á væru
vélar. Svo mikils virði var hann
í heimsstyrjöldinni, að Tyrkir
lögðu eina miljón króna til höf-
uðs honum. Mörg heiðursheiti
voru honum gefin, svo sem:
,Hinn ókrýndi konungur Araba‘,
,Slyngasti njósnari Englands',
og nafnið, sem Tyrkir gáfu hon-
um: ,E1 Orens, vélaspillirinn*.
Lawrenee er fæddur í Wales,
en er Iri að ætt og uppruna.
Hann var 47 ára gamall, þegar
hann dó, en frægðarverk sín
innti hann af hendi, áður en
hann varð þrítugur. Hann var
stúdent frá Oxford og fór
árið 1910 fótgangandi um Sýr-
land til þess að rannsaka bygg-
ingalist frá krossferðatímunum.
Næsta ár tók hann þátt í forn-
fræðaleiðangri um sömu héruð.
Hann hafði sérstaka Ieikni í því
að nema arabiskar mállýzkur
(það var álitið að hann kynni
tíu arabiskar mállýzkur), og
auk þess var hann ágætur vís-
indamaður, sem lagði einkum
rækt við fornfræði, sögu og
tungumál. Auk þess hafði hann
sérstaka hæfileika til skipu-
lagninga og hafði sérstakt lag á
að vinna traust Araba.
Svo kom heimsstyrjöldin
1914. Lawerence vildi fara í
lierinn sem sjálfboðaliði, en var
gerður afturreka, sakir þess,
hve lítill hann var. Hann var
aðeins fimm fet á hæð. Þá datt
engum í hug, að áður en stríð-
inu lyki hefði hann unnið sinn
sérstaka sigur. Aftur á móti
var hann sendur með landfræð-
ingasveit til Kario. Þar kom
það að góðum notum, hve kunn-
ugur hann var arabiskum stað-
háttum.
1 þessari stöðu var ha»n um
tveggja ára skeið. Hann stóð í
stöðugu sambandi við hina
arabisku kunningja sína, og
þegar Sheik Hussein árið -1916
hóf uppreisn gegn Tyrkjum, bað
hann leyfis að ^mega fylgja
þeim til „Arabisku skrifstof-
unnar“ í Djiddah, sem heyrði
undir enska utanríkisráðuneyt-
ið. Þar bað hann um 14 daga
leyfi til þess að heimsækja
Feisal emír úti í eyðimörkinni.
Hann kom aldrei aftur úr þeirri
leyfisferð. Yfirboðar hans urðu
fegnir að losna við þennan unga
mann, sem „alt vissi“ og ríð-
andi á kameldýri fór hann út
á eyðimörkina, til þess að heim-
sækja Feisal emír, hinn hyggna
og duglega son Husseins. Hann
borðaði geitakjöt og drakk
svart, sætt kaffi í tjaldi hans
og sagði við hánn:
— Hvenær kemst her þinn til
Damaskus ?
Feisal baðaði út höndunum
og sagði:
— Það veit enginn, nema
Allah, en ég held, að borgarhlið
Damaskus séu jafnfjarri og
port himnaríkis.
En Lawrence hafði dottið dá-
lítið sniðugt í hug. Hann vissi,
að Hussein-ættin var komin af
Fatima dóttur Muhameds. Hann
þekkti ættarstolt Arabanna, og
þótt hann sæi, að hinn litli her
Feisals hefði vonlausa aðstöðu
og væri án skotfærabirgða, og
yrði að lifa á engisprettum og
hunangi, en aftur á móti voru
Tyrkir og Þjóðverjar velbirgir
að skotfærum, sá hann þó að
hér gat verið um möguleika að
ræða.
Lawrence varð brátt leiðandi
maður í arabisku uppreisnar-
baráttunni. Þessi litli maður,
sem var fæddur vísindamaður,
gerðist hinn ágætasti herfor-
ingi. Hann fór á milli ættar-
höfðingjanna, sat hjá þeim við
bálið, þáði af mat þeirra og
ræddi við þá um fom frægðar-
verk Arabanna og núverandi
þrældóm þeirra, svo að hin
flauelsbrúnu augn þeirra leift-
ruðu af hrifningu, og hatri gegn
Tyrkjum. Og Arabamir álitu
að hann væri sendiboði Allah.
Hið ótrúlega skeði. Hann gat
fengið Araba til'þess að gleyma
innbyrðis deilum og taka þátt
í uppreisninni gegn Tyrkjum.
Það leið langar tími, áður en
hann fékk nokkra aðstoð frá
Englendingum. Um langt skeið
hafði hann ekki annað skot-
vopna en tvær litlar fallbyssur,
gegn f jandmannaher, sem hafði
á að skipa þýzkum liðsforingj-
um, hafði gnægðir skotbirgða
og flugvéla.
Lawrence þekkti landið betur
en Tyrkir.og þess naut hann nú.
Hann sprengdi 79 brýr í loft
upp og 25 járnbrautarlestir.
Þetta varð til þess að hann
hlaut nafnið „vélaspillirinn".
Aðferð hans var jafnan sú, að
hann lagði dynamitsprengju
undir vélavagninn. Síðan rændi
hann lestina að matvælum og
skotfærum. Hann virtist allt af
vita, hvenær von væri á eimlest.
Lawrence lagði ætíð sjálfur
dynamitsprengjuna á sporið og
dulbjó sig sem Betdúina. Hann
kærði sig ekkert um að kenna
Aröbum þessa list. Hann áleit
að þeir myndu ekki geta lagt
niður þetta „sport“, þegar
stríðið væri úti.
Herinn jókst og árið 1917
var Lawrence, sem þá var 29
ára gamall, orðinn æðsti maður
hers, sem taldi nokkur hundruð
þúsundir manna. Það var f jöl-
mennasti her, sem stofnaður
hefir verið í Arabíu um síðast-
liðin 500 ár. Um sama leyti
fékk Allen yfirstjórn brezka
hersins í Sýrlandi. Nú varð
samvinnan betri og nú heppnað-
ist að sigrast á Tyrkjum. Loka-
sigurinn var það þegar Dama-
skus var yfirunninn. Og þegar
Allenby kom til Damaskus var
Lawrence kominn þangað og
hafði tekið völdin í sínar hend-
ur.
Þegar stríðinu lauk hafði
Lawrence öðlast nærri því ótrú-
lega frægð, og um hann gengu
mjög rómantískar sögur. Með
óberstnafnbót tók hann þátt í
friðarsamningunum ásamt Fei-
sal. Hann hafði í nafni Eng-
lands lofað Aröbum því, að
Arabar skildu vera ein þjóð
með Damaskus sem höfuðborg.
Ríkið átti að ná yfir Sýrland,
Palestínu og Mesopotamíu
(írak), en Frakar kröfðust Sýr-
lands, Englendingar Mesopota-
míu, og Palestína var lofuð Gyð-
ingum. 1 fyrstu heppnaðist að
fá Frakka til þess að láta sér
nægja að vera verndarar
strandborganna á Sýrlandi, og
þar var stofnað konungsríki,
þar sem Feisal var konungur,
en Hussein varð konungur í
Hedjas.
Lawrence varð hryggur yfir
því, að hann fékk ekki að halda
loforð sín og afþakkaði öll met-
orð. Hann vildi ekki að fom-
vinir hans, Arabarnir, skyldu
álíta, að hann hefði selt þá
fyrir metorð og titla. Alt skipu-
lagið fór út um þúfur. Frakkar
tóku Damaskus og tóku Sýr-
land, Ibn Saud sigraði Hussein
og náði völdum í Arabíu, án
þess að Englendingar gerðu
nokkra tilraun til hjálpar. Harð-
stjórn Husseins gerði hann ó-
færan til höfðingja. Arið 1921
var Lawrence um stutt tímabil
skipaður í utanríkisráðuneytið
til þess að reyna að greiða
vandamálin í austurlöndum, og
það var hann, sem kom því til
Frh. á 4. síðu.