Bjarki - 22.10.1903, Blaðsíða 5

BJ ARKI.
5
svo, af því Danir á Bessastöðum bygðu sjer
þar virki á sautjándu öldinni til varnar höfn-
inni og bænum og settu byssur á og þar voru
þær þángað til Jörundur konúngur ljet flytja
þær til Reykjavikur 1809. Skansinn var bygð-
ur eftir það að Tyrkir heimsóttu Holgeir Rós-
enkrans höfuðsmann 1627 og þó ekki fyr en
nokkru síðar, því Holgeir heitinn komst ekki
leingra en það, að hann hlóð skreiðarböggum
undir byssur sínar og Ijet bíða þar söðlaðan hest
sem hann gæti flúið á, segir Espólín.
Við stigum nú þarna á land, kvöddum pilt-
ana og þökkuðum þeim góða skemtun á sigl-
íngunni.
Við geingum svo heim nesið og stefndum á
staðinn. Það er gildur kvarttíma gángur um
smáþýfða móa austan við tjörnina. Það undr-
ar mig, hvílíkan aragrúa at kríu- og kríuúnga-
rytjum þar var að sjá, því alstaðar voru beina_
grindur, vængir og fjaðra- og fiður-tætíngur.
Annað skildi jeg heldur ekki af hverju stafaðii
það var gaddavírsvfggirðíng sem sneið af
dálitla grasreim austan tjarnar. Varnargarður
gat það ekki verið, því þar var ekkert að verja.
Við fórum nú framhjá þessum ósvöruðu spurn-
íngum og hjeldum heim.
Þar var þá fyrst innan við túngarðinn gríð-
arstórt timburhús með 4 eða 5 stórum glugg-
um og var jeg leingi á leiðinni að geta mjer
til, hvað gert væri við það. En þegar jeg
kom nær sá jeg að á því voru fernar dyr og
voldugur haugur fyrir framan, og sá jeg því
að þetta var fjárhús, og þá varð jeg hlessa.
Svo fórum við heim að húsinu, eða höllinni,
sem rjettara væri að kalla þetta stórhýsi, sem
þar er á Bessastöðum. Skúli bóndi,var úti og
tók mannlega á móti, en kvað ökkur ekki fara
kunnuglega, því við geingum rjett yfir hland-
forina og vorum við þá að spássera yfir gríð-
armikið fjalagólf þar að húsabaki, sem vel
mætti halda dansleik á og gætu þar hæglega
verið 20 pör á í einu.
Jeg spurði Skúla undir eins um kríudrápio
og gaddavírinn; sagði hann að bæði dræpi
fálkinn kríurnar, en einkum væri rottan þeim
skæður óvinur og myndi eiga þar flesta hams-
ana.
Nú kom frú Teódora út, og þegar við vor-
um öll búin að heilsast og þakka fyrir gamalt
°g g°tt, náði jeg aftur í gaddavírinn og sagði
Skúli þá, að það væri verk bánkastjórans, því
hjer á árunum, þegar hann ætlaði að gera
tjörnina að þurkví, þá hefði hann áskilið sjer
þessa ræmu meðfram tjöriiinni og gaddvírað
hana. Einhver hefði nú látið sjer nægja tvo
eða þrjá stólpa eins og landamerld, en þetta
var vissara til að tapa ekki sneiðinni, enda er
hún þar kyr.
Svo var geingið inn og kom þá upp úr kaf-
inu að klukkan á Bessastöðum var hálf 6 en
mín ekki nema hálf 4. Það var einmitt mun-
urinn sem á að vera á búmannsklukku og
klukkunum hinna, sem eru af sama sauðahúsi
og jeg. En af þessu leiddi, að hjá okkur Reykvík-
íngunum var nú liðlegamiðdegisverðartímþen lfkl.
búið að borða hann hjer svo sem fyrir þrem
stundum, svo jeg fór snöggvast að brjóta upp
á því, svona við sjálfan mig, hvernig mjer lit-
ist á að bíða eftir kvöldverðinum svo sem tvo
þrjá tíma og jók sú hugsun heldur á sultinn,
en til allrar mildi sagði hósbóndinn í sama bili
eitthvað á þá leið, að það myndi líklega vera
matmálstími hjá okkur Reykvíkíngunum, því
með okkur yrði víst að fara eftir okkar klukku,
og þó mjer hafi oft þótt Skúla bónda segjast
vel, bæði innan þíngs og utan, þá fannst mjer
þó til, hve þetta var vel mælt og viturlega.
Jeg fór að rifja upp fyrir mjer, hvort mjer
hefði hrotið nokkurt orð, sem hann eða þau
hjónin hefðu getað ráðið af, að jeg væri matlyst-
ugur, en jeg má fullyrða að það var ekki, því
bæði var jeg fastráðinn í að bera mig eins og
hetja fram að kvöldverði og svo sá jeg, að
allt var undirbúið, og það sannfærði mig alveg.
Meðan verið var að búa út rnatinn, sýndi
bóndi okkur húsið og kem jeg síðar að því.
Það stóðst á endum, að þegar að húsið var
sjeð var maturinn á borðinu. Jeg er ekkert að
greina það til hvað fyrir sig, sem við borðuð-
um á Bessastöðum, en ekki hetði jeg á móti
að vera þar í kosti dálítið, það stend jeg við.
II.
Eftir mat fór jeg út og fór að litast utfi á
höfðíngjasetrinu.
Jeg hef komið að Bessastöðum áður, það
var fyrir 8 árum. Þá var Grfmur þar og þau
hjón. Þá reið jeg þángað með Guðmundi lækni
Hannessyni og þá sá jeg staðinn fyrsta sinn.
Þar hagar svo landslagi, að vogur geingur
suður í Alftanesið úr Skerjafirði innan-
verðum og beygir við í olboga til vesturs og
skerst lángt vestur í nesið. Nær botni hans
vestur frá geingur Bessastaðatjörn inn í nesið
að norðan, og nær nærri því suður að vogs-
botninum og aðeins mjótt eiði á ' milli um
flóð, svo nærri liggur að þessi skagi, semtjörn-
in og vogurinn klippa þar út úr Alftanesinu,
sje hólmi, með Skerjafjörð að norðan, voginn
að austan og sunnan og Bessastaðatjörnina að
vestan, nema þetta eyði syðst. Þessi hólmi er
kallaður Bessastaðanes. Þetta er ekki svo
víðáttumikið land, en það er ágætt beitarland
og nær sjálfvarið. Nesið er fallegt, þurrlent
og hæðótt og hæst inn við tjörnina og þar
stendur bærinn, en lángur túnrani geingur
þaðan vestur með tjarnarbotninum og að lægð-
inni, þar sem mjóst er eiðið. Þar er túngarð-
ur yfrum þvert, sem öllu kviku ver í Bessa-
staðanes, því sem heima bóndi vill ekki hafa
þar. Reyndar sá jeg ekki garðinn nema lángt
tilsýndar, svo ef þetta er ekki satt, þá getur
það að minnsta kosti verið skáldaleyfi, og
móti því gagnast eingin vitni.
Vestast húsanna stendur kirkjan, og kirkju-
garður um kríng, en næst fyrir austan stend-
ur íbúðarhúsið og sljett grasflöt á milli. Það
snýr frá norðri til suðurs, en höfuðinngángur á
vesturhlið. Það er mikil og ramgjör stein-
byggíng með afarþykkum veggjum og getur
vafalaust staðið enn öldum saman. Það er
einlofta og rishátt og sneitt af báðum gafl-
hlöðum og kvistlaust var það til þess, er Skúli
kom þángað, en hann hefur sett á það 20 álna
kvist um þvert húsið. Um stærð hússins spurði
jeg ekki, en á að geta er það 32—3 ál«a lángt
og 15 til 16 álna breitt. Það var málað ljós-
grátt að utan en þakið rautt og svo er á öll-
uin húsum hjer og kvistur og þak járnvarið,
því kvisturinn er úr timbri. Fordyrið í hús-
inu þegar inn er komið er stórt sem salur og
hefur verið svo frá fornu. Þar heldur únga
fólkið stundum dansleika og hefur gott rúm.
Við vestri hliðina í suðurendanum hefur hús-
bóndinn og ritstjóri Þjóðviljans skrifstofu sína
og hefur þar gott rúm. Þar eru og haldnir
sveitarstjórnarfundir, því Bessastaðabóndinn er
oddviti. Þar innar af er og önnur stofa, þar
sem bóndi hefur bækur sínar og fleira, og
kallaði jeg þar það »allra helgasta.«
Á kvistinum til vesturhliðarinnar er stór sal-
ur í miðju, en tvær stofur út úr, sín við hvorn
enda. Öll víddin er 20 álnir og svarar því,
að miðstofan sje þá 10. Þar er fegurst í hús-
inu bæði húsbúnaður og útsjón, því þaðan sjest
vestur yfir állt nesið og blasa þar næst við í
hæðunum hinu megin við eiðið Eyvindarstaðir
beint á móti. Þar bjó Sveinbjörn Egilsson. Og
litlu sunnar Sviðholt, þar sem Björn Gunnlögs-
son bjó. Kirkjan skemmir dálítið útsýnið, og
óprýði hjeðan að bakhluta hennar og prýkkaði
við það á Bessastöðum ef hún færi, og er hún
þó sjálf ekki Ijót. Hjer eru í húsinu 16 her-
bergi, sem búið er í, en als eru þau 18 eða
20, og mun það mesti og rúmbesti prívat-
mannsbústaður hjer á landi, því herbergin eru
öll stór og stigar breiðir, en gángar ekki
mjórri en svo, að heybandslestir gætu mætst á
þeim öllum saman. Það brá mjer mest við úr
rángalaþreingslunum í Reykjavík.
Allt er hjer vandað og af bestu faungum,
bæði hús og búnaður ogekkert til sparað, t. d.
skal jeg nefna, að Skúli Ijet smið á ísafirði
smíða skrá fyrir húsið, stórfeingilega með mikl-
um koparhúnum og kostaði 50 krónur.
Nöfn á stofum minna hjer enn á forna daga.
Skólastofurnar voru í suðurendanum að aust-
anverðu, Efri- og Neðri-bekkur. Nú sofa hjón-
in í Efribekk og er geingið inn í hann úr
Neðribekk, og hefur Gröndal sagt mjer, að
það hafi verið siður efribekkínga, að skella svo
hart millihurðinni hvert sinn, sem um var geing-
ið, að undir tók í öllu húsinu. Gerðu efri-
bekkíngar það til þess að láta neðribekkínga
heyra, að þeir geingi um.
Stofur þessar standa með öllum ummerkj-
um nema hvað allt er nú fágað og prýtt. en
skuggaicgar hafa þær alltaf verið, og þakkað
myndi fyrir þá birtu nú í vorum skólum, ekki
síður en kennarar myndu nú helst viija vera
lausir við að gánga á morgnana í myrkri og
hverju veðri vestan frá Eyvindarstöðum og
Sviðholti, eins og þeir Bessastaðamenn.
Uppi á loftinu í suðurendanum heitir enn
Amtmannssonaloft. Það eru tvö herbergi og
sýnast óbreytt frá því, sem þau voru gerð í
öndverðu og líklega kend við syni Ólafs Ste-
fánssonar amtmanns og stiftamtmanns. En hús-
ið Ijet Magnús Amtmaður Gíslason byggja um
1760, litlu síðar en Skúli fógeti ljet byggja
Viðeyjarstofuna. Húsið stóð þar nær óbreytt
til þess er Skúli bóndi setti kvistinn mikla á
það eins og áður er sagt.
Við skoðuðum kirkjuna um kvöldið; það er
æði stór steinkirkja, og vel dubbuð utan og
innan, en ekki að öðru leyti frábrugðin því,
sem kirkjur eru flestar, nema hvað gángur
framkirkjunnar er settur tígulsteinum, reistum
á rönd. I’ar er og mynd af Páli Stígssyni
höfuðsmanni (1559—66) höggvin á mikla marm-
arahellu sem hlaðin er í múrinn fyrir innan
kórdyr að norðanverðu og því sett þar þegar