Ísland - 21.01.1899, Side 2

2
„Mikið ansi er kariinn klókur!“ eiga víst les-
endurnir að hugsa. „Hvar ætli hann hafi falið
sig ?“
En útgáfufjelag „íslands" er nú stofnað, karl
niinn, og þarf ekki meir um það að þrátta.
Og Björn er nú sigldur heirn úr róðrinum með
skömmina í skutnum og „ergelsið11 út af því að hafa
af klaufaskap og í fólsku brotið borðið á skeri
hegningarlaganna.
Skuldaregistur.
í 1. tölubi. „íslands“ var grein um ísler.zka
blaðamennsku og þar sýnt fram á, að öfug við-
skiptaaðferð blaðamannanna við kaupendur sína
væri þess valdandi að blöðin væru minni og dýr-
ari en þau þyrftu að vera, en blaðamennskan ó-
viss og arðlítii atvianugrein; blaðamennirnir ættu
að hætta lánsverzluninni, en selja blöðin að eins
gegn borgun fyrirfram, og þá viðíkiptaaðferð tók
„ísland“ upp.
Þar var sýnt fram á, hverjar tekjur blað gæti
gefið hjer á landi með líkri kaupandatölu og Beykja-
víkurblöðin og líku verði, ef fyrirfram væri borgað.
Þá ættu blöðin bæði að geta stækkað og lika
launað betur allt starf, sem til þeirra gengi.
Blaðanegrarnir allir hjer í Reykjavík fylltust
megnustu úlíúðar gegn „íalandi“ út úr þeirri
grein, þótt ótrúlegt megi virð^st.
„Fjallkonan“ er nú fyrst, eptir tvö ár, að fetta
fingur út í þann reikning og kveður reynsluna
hafa hrakið hs.nc. En þetta er mesti misskiln-
ingur. Sá reikningur verður aldrei hrakinn, svo
Iengi sem viðurkennt er að 2 og 2 sjeu 4.
Hitt er það, að það, sem tölurnar voru byggð-
ar á, gat reynslan ein sýnt hvort rjett væri eða
rangt. En hún hefur enn þá ekkert sýnt í því
efni. Að hægt væri að koma því á, að blöð væru
borguð fyrirfram hjer á landi eins og víðast ann-
arstaðar, það hefur reynslan ekki hrakið enn,
og hitt, að blað geti fengið hjer 2000 kaupendur,
það hefur reynslan sannað. En á þessu tvennu
var reikningur sá byggður, sem hjer er um að
ræða.
Það sem reynslan hefur sýnt um þetta mál er,
að „ísland“ gat ekki eitt út af fyrir sig haldið
áfram með að heimta borgun af kaupendum sínum
fyrirfram meðan hin blöðin voru send þeim ýmist
ókeypis eða þá „upp á cilíft lán“.
Svo er nú þessu varið, Valdiœar sæll, og væri
eins rjett af þjer að segja aldrei neitt frá eigin
brjósti, en jeta bara eptir vini þínum Birni, eins
og að koma fram með tómar vitleysur.
En það var nú ætlunin að vega hjer sem
snöggvast dómgreind Bjarnar líka.
Hann reiknar út fyrir útgáfufjelag „íslauds“,
að það hljóti að skaðast stórum á útgáfunni. Og
þetta getur hann án þess að vita nokkurn hlut
um stærð blaðsins framvegis, verð þess, eðaannað
fyrirkomulag. Hann þarf þess ekki með.
Það eina veit hann, að fjelagið hlýtur að skað-
ast á því að gefa út blað.
Og meira að segja: Hann veit, að meiri hluti
þeirra manna, sem fjelagið stofna („skuldheimtu-
mennirnir“) hlýtur að telja skaðaun vísan, en
ætlar samt að leggja út í fyrirtækið. — Og til
hvers? Að hans áliti getur ekki tilgangurinn ver-
ið sá, að styðja blaðið, sem málgagn nokkurrar
ákveðinnar skoðnnar, áforms eða fyrirtækis. Þá
ástæðu útilokar hann sjálfur, þvertekur fyrir hana.
— Til hvers þá ? (Karl þenkir). Ekki getur það
heldur verið tii þess eingöngu að veita ritstjóra
„íslands41 atvinnu, því að sögn „ísafoldar“ áttu
ritstjóralaunin að vera svo lág, að „fjarstæðu“
gegnir; engin borgun fyrir verkið! — Nú, til hvers
þá? (Jú, þar fann hann það, því ekki er að efa
skarpleikann!) Þeir gera það til þess að láta
aðra tapa líka. (Nýju mennina, sem þeir voru að
fá í fjekgið með sjer).
Þetta er hugsanagangur Björns, þegar hann rit-
ar greinina í „ísaf.“ 7. þ. m., hjer fram settur 1
nokkrum línum í stað þess að Björn þarf 3—4
dálka til þess að geta gjört sig skiljanlegan. Lesi
ÍSLAND.
þeir grein Björns aptur, sem ef til vill haf . glæ; zt
á henni í svipinn og lagað þar eptir dóma sína,
og gái að, hvort þeir með umhugsun geta fengið
annan skilning út úr henni en þennan. Og geti
hann sjálfur skýrt hana á annan veg, er hjermeð
skorað á hann að gjöra það.
Annað dæmi um skarpleik Bjarnar í þessu máli
má draga út úr þessu:
Hann segir það víst, að mennirnir „hefðu ekki
nokkurn tíma látið sjer detta í hug að kljá sig
neitt við það (útg.fyrirtækið), ef þeim hefði ekki vilj-
að það slys til, að lenda (óvait) í skuldafjötrun-
um út af því“. Og rjett á undan hefur hann
sagt, að þeir „geti ekki haft neina trú“ á fyrir-
tækinu, hljóti að búast við tapi. Mcð öðrum orð-
um : þeim verður óvart að lenda í skuldafjötrum
við blaðið, en þegar þeir hafa reynt, hvernig það
er, vilja þeir ólmir fá að skulda meira!!
Þá verður líka skiljanlegt, að þeir bjóði „kunn-
ingjum sínum“ að vera með, og sízt ástæða tilað
vera að væna þá þar um nokkurn ósæmilegan til-
gang.
Sannleikurinn er sá, að sje þessi grein Björns
krufin til mergjar, munu menn finna, &ð hug-
myndaringlið er því líkast scm greisiin væri skrif-
uð af ekki alls kostar algáðum manni, og má skipa
hverja prófnefnd sem vera vill til að rannsaka það.
Eins er það líka ósköpin öll naglalegt af Birni,
að halda því beíut fram, að blaðútgáfa fjelagsins
geti alls ekki borið sig. Það sannar hjer alls
ekkert, þótt hann geti bent á, að blaðið hafi illa
borið sig áður. Því vitanlega eru til blöð hjer í
bænum sem bera sig, og meir að segja: borga sig
vel. Og úr því svo er: því skyldi þá vera óhugs-
anlegt að þetta blað gæti borið sig, þegar fram í
sækti ?
Efnahagur „íslands11 er heldur ekki nærri því
eins bágborinn og Birni segist frá, og er bezt að
skýra frá því máli eins og er, úr því að hjer er,
hvort sem er, búið að svara svo mörgu af rugli
Bjamar um þetta. Hann segir skuldir þess 7000
kr., en það er fjarri lagi. Reyndar þyrfti ritstj.
„íslands" ekkert að fyrirverða sig fyrir það, þótt
hann hefði sett í útgáfuna 7000 kr. En það
eru allar skuldir hans, sem honum hefur
talizt til að mundu vera um 7000 kr., og eruþar
í eptirstöðvarnar af kaupverði „Sunnanfara", um
1500 kr., útgáfukostuaður „Snf.“ í ár, sem Iítið
sem ekkert hefur enn borgazt iun fyrir, vegna
þess að síðara heptið er enn ekki sent út, og enn
mega dragast frá 7000-unum töluvert háar upp-
hæðir, sem alls ekki koma „íslandi“ við. Það
mun vera ríflegur helmingur af þessum 7000 kr.,
sem telja má því til skuldar. Og þótt nú gengið
hefðu um 4000 kr. til útgáfu blaðsins fram yfir
það, sem inn kom, tvö fyrstu árin, þá er það ekki
svo gífuriegt. Mundi það hafa þótt of mikið, að
byrjað hefði verið með 4000 kr. höfuðstól, ef til
hefði verið, þegar blaðið var stofnað. En nú
stendur það þó svo að vígi, að ef búast mætti
við nokkura veginn skilvísri borgun frá kaupend-
unum, gæti það borið sig þolanlega með þeirri
kaupandatölu, sem það hefur.
Um nautgriparækt og landbúnað
á íslandi.
Eptir Júlíus Gunnlaug'sson.
Nautgriparæktin hefur nú um langan aldur ekki
verið í jafnmiklu uppáhaldi hjá oss íslendingum
eins og hún ætti að vera og getur verið; hún er
ein hin fegursta og ábatamesta búgrein bóndans,
sje hún rækilega stunduð og vel með hana farið, en til
þess þarf búhyggindi, reglusemi, framkvæmd og
táp, eigi kúabúið að koma að verulegum notum.
Elzta framtal, sem vjer höfum af kvikfjenaði
landsins, er frá 1703; þá er nautpeuingur talinn
alls á landinu 35860, eu 1896 23713, og hefur
því nautgripum fækkað um 12147 eða fullan
þriðjung, og þegar litið er til fólksfjöldans í land-
inu 1703, sem talinn er 50400, kemur meir en
J/2 kýr á hvern mann að frádregnum geldneytum.
Það er án efa mikill munur á því, hvað naut-
peningur á íslandi var miklu fleiri hjá forfeðrum
vorum eptir að búskapur þeirra var kominn í gott
lag, heldur en nú á tímum. Hvar sem minnzt er
á tölu nautgripa hjá einstökum mönnum, er hún
svo margfalt meiri. Það sýna oss ekki einungis
fornsögur vorar, heldur og ýms rit og brjef, sem
til eru. Það er ekki sjaldgæft, að í fornöld eru
taldar 30, 60 eða jafnvel 120 kýr í búi og geld-
neyti að auk. öuðmundur ríki Eyjólfsson á Möðru-
völlum í Eyjafirði átti 120 kýr í búi, enda er
hann talinn með ríkustu bændum landsins á
þeirri tíð.
Þetta sýnir meðal annars hvað fornmenn hafa
lagt mikla stund á nautgriparæktina, á þann aðal-
stofn búskapar síns, sem hefur verið þeim fast-
astur, vissastur og um leið arðmestur í búinu.
En getur þessi bústofn ekki verið oss nú jafnarð-
berandi, og getum vjer ekki haft jafnmarga naut-
gripi á íslandi eins og forfeður vorir? Hefuraum-
ingja fósturjörðinni okkar farið svo aptur, og hef-
ur hún gengið svo úr sjer? Getum vjer ekki enn
þá látið hana upp Ijúka sínu auðuga skauti? Jú,
viasulega, meðþví að sljetta og rækta túninmiklu
betur en vjer höfum gjört; með því getur fóstur-
jörðin okkar orðið jafn-blómleg og auðug að gæð-
um som í fornöld. Það er víða getið um það, að
á íslandi hafi verið skógar, sem smátt og smátt
hafa liðið undir lok; menn hafa hjálpað nátt-
úrunni til að eyðileggja þá, og jurtagróðurinn
hefur minnkað, i staðinn fyrir að styðja hana að
framförum, sem miða til að halda við skepnu-
stofninum og auka hann.
Meðan nautpeningur var fleiri á íslandi, höfðu
bændur mikla verzlun við nágrannaþjóðir sinar;
einkum var það smjör, uxakjöt og uxahúðir, sem
þeir verzluðu með og v&r þeim mjög arðberandi;
en eptir því sem nautpeningi fækkaði í landinu,
hnignaði líka þessari verzlunargiein, þangað til
hún hverfur úr verzlunarskýrslunum á síðari hluta
18. aldar. En aptur á móti er nú á tímum flutt
smjör og skinn inn í landið og það drjúglega
- mikið. Þetta kalla jeg ekki neinar framfarir í
búnaðinum, miklu fremur apturfarir. Er nú ekki
þörf að auka hjá oss kúabúið og fylgja dæmi for-
feðra vorra, sem höfðu nautfje hundruðum saman,
hlóðu túngarða og gjörðu önnur stórvirki, sem
bera þess merki þann dag í dag, að þarhafiverið
framkvæmdasamir og dugandi menn, sem höfðu
hug og þrek til að brjóta ísinn og beina oss leiðina.
Reynslan hefur sýnt, að hjer á landi má hafa
mikið kúabú, og væru þau á hærra stigi, hefðu
bændur af búum sínum ekki einungis nóg handa sjer
og sínum til lífsframfærslu, heldur og mikinn af-
gang til veizlunar, og þess væri óskandi, að allir
gætu haft sem stærst kúabú, því bæði er mjólkin
holl til fæðu og svo er hún eptir næringargildi sínu
ódýrust allra fæðutegunda, sem menn almennt hafa.
Það er engum efa bundið, að nautgripakjöt og
smjör mundi seljast fyrir hátt verð í útiöndum,
einkum Englandi, sem vanalega kaupir mikið af
gripakjöti frá fjarlægum heimsálfum: Ameríku,
Ástralíu og víðar að. Einnig mundu menn hjerá
Iandi, sem eingöngu gefa sig við sjávarútveginum,
borga griparækt, smjör, osta og skinn (leður) fullu
verði með peningum, fiski og öðrum sjómat, sem
sveitabóndinn ætíð þarfnast í bú sitt. Þennan
verziunarroáta tel jeg mikið heppilegri en að láta
búsafurðirnar ganga gegnum verzl inir ki>.upmanna,
sem hljóta að taka þær með lægra verði en þeir
selja þær fyrir út frá sjer.
(Niðurl.)
Ex umbra ad astra!
Eptir Quðm. Qaðmundsson.
I.
Nafnið.
Ef jeg gæti gefið þjer allt það, sem guð hefur
lagt bezt og fegurst í brjóst mjer, — allar beztu
vonir mínar og hugsjónir frá því jeg fyrst lærði
&ð segja „mamma“ og fram á kvöldið, sem jeg
skrifa þessar línur, — ef jeg gæti gjört þig sælli