Alþýðublaðið - 29.08.1935, Blaðsíða 3

FIMTUDAGINN 29. ÁGOST 1935
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
UTGEFANDI:
ALÞfÐlÍFLOKKURINN
RITSTJÖRI:
F. R. VALDEMARSSON
RITSTJÓRN:
Aðalatræti 8.
AFGRKIÐSLA:
Hafnarstræti 16.
SlMAR:
4900—4906.
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innlendar fréttir)
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S. Vilhjálmss. (heima)
4904: F. R. Valdemarsson (heiina).
4905: Ritstjóm.
4906: Afgreiðsla.
STEINDÖRSPRENT H.F.
Sement.
FYRIR nokkrum árum höf hinu
merki fræöimaður Frímann
B. Arngrimsson máls á því, aö
kleift myndi að efna til sements-
vinslu hér á landi.
Mál Frímanns fékk litlar und-
irtektir, en nú er svo komið, að
fullvíst má telja, að til séu hér
aligöð skilyrði til sementsgeröar,
og mikill áhugi er þegar vakn-
aður fyrir málinu.
Við Patreksfjörð eru feiknin öll
af hvítum sandi, sem myndaður
er af skeljum sjávardýra. Efnið
í þessum sandi er að mestu leyti
kalk, en það er sem kunnugt er
annað aðalefnið, sem notað er
til sementsgerðar. Þetta kalk
hefír það til sms ágætis, að það
' er mjög auðunnið, því það er
fint mulið frá náttúrunnar hendi.
en þar sem sement er unnið er-
lendis þarf mikla orku til þess
aö mylja kalksteininn.
Auk kalksms þarf vissar leir-
iegundir til sementsgerðar. Þess-
ar leirtegundir finnast án efa víða
hér á landi, en það er kunnugt,
að af þeim er gnótt mikil á
Akranesi. Af þessum sökum hef-
ir mönnum komið til hugar að
sementsgerð myndi verða vel sett
á Akranesi.
Engum fær dulist hvílíka þýð-
ingu það hefír fyrir atvinnulíf
þjóðarinnar, ef hafin yrði hér se-
mentsgerð í allstórum stíl Hitt
fær heldur engum dulist, að æski-
legt er að á Akranesi risi upp
allstór bær, því Akranes hefír
ALÞTÐUBLAÐIÐ
fiarðjffkjusýning i Reykjavík.
Viðtal við Einar Helgason for-
mann Garðyrkjufélagsins.
Slálfstœðisflokkurinn i
hlutverki „hyenunnar.**
HIÐ íslenzka garðyrkjufélag |
hefir ákveðið að efna til |
mikillar garðyrkjusýningar hér í
Reykjávík, og verður sýningin
opnuð með viðhöfn í dag kl. 2.
Hið íslenzka Garðyrkjufélag
hefír unnið stórmerkilegt starf í
þágu íslenzkrar garðræktar, og
þekkja allir það starf, sem Einajf
Helgason garðyrkjufræðingur hef-
|r unnið í þágu félagsins, en hann
hefír verið starfsmaður þess síð-
ast liðin 15 ár, í stjórn þess síðan
1918 og formaður þess síðan
1931.
Alþýðublaðið hefir snúið sér til
Einars Helgasonar og beðið hann
að skýra lesendum þess nokkuð
frá starfsemi Garðyrkjufélagsins.
Sagðist honum svo frá:
Stofnandi Hins íslenzka garð-
yrkjufélags var Schierbeck land-
læknir. Hann fékk veitingu fyrir
landlæknisembættinu árið 1882.
Undir eins og hann kom hingað
til landsins sýndi hann mikinn á-
huga fyrir garðrækt og yfirleitt
alls konar ræktun. Vorið 1885
fékk hann ýmsa menn í lið með
sér, og sendu þeir landsmönnum
ávarp, þar sem þeir hvöttu til
þess, að stofnað væri garðyrkju-
félag fyrir alt landið. Meðal
þeirra, sem undirrituðu ávarpið,
voru ýmsir forystumenn þjóðar-
innar á þeim árum, svo sem:
Schierbeck, E. Th. Jónassen, Hall-
dór Kr. Friðriksson, S. Melsteð, Á.
Thorsteinsson, Magnús Stepben-
sen, Hallgrímur Sveinsson, Pétur
þau skilyrði, sem íslenzkir kaup-
staðir þurfa að hafa, að byggja
vel bæði með tilliti til lands og
sjávar.
Orku til sementsgerðarinnar
gæti Akranes fengið frá Soginu,
en þó má benda á að við Anda-
kílsá í Borgarfirði eru mjög góð
rafvirkjunarskiiyrði, og kæmi til
athugunar hvort væri rétt að reisa
þar orkuver fyrir Borgarfjarðar-
og Mýra-sýslu.
Pétursson, Grímur Thomsen, Geir
Zoega, Björn Jónsson, Bergur
Thorberg o. fl.
Var stofnfundur félagsins síðan
haldinn 26. maí 1885 og stjórn
kosin. Voru kosnir í stjórnina:
Schierbeck formaður, Flallgrímur
Sveinsson ritari og Árni Thor-
steinsson gjaldkeri.
Á þessum fundi1 voru lög sam-
þykt fyrir félagið o. s. frv.
Hvernig var tilgangi félagsins
lýst í fyrstu lögunum?
Hans er getið í 1. grein lag-
anna. Þar er tekið ftiam, að mark-
mið félagsins sé að efla og
styrkja garðyrkju hér á landi',
sérstaklega í upphafi með ræktun
venjulegra garðávaxta og hielztu
fóðurjurta. Enn fremur er sagt,
að félagið vilji styðja að þessu
með því:
1. Að sjá um að sem auöveldast
verði að fá gott og nægilegt fræ
til útsæðis.
2. Að afla þekkingar á því fyrir
reynsluna, hverjar aðaltegundir
og aukategundir bezt þrífist hér
á landi, og hverja aðferð skuli
við hafa, til þess að tegundir
þessar hepnist sem bezt, og enn
frernur sjá um að þessi þekking
breiðist út rneðal almennings.
3. Að glæða áhuga landsbúa
á garðyrkju, og því veita verð-
laun fyrir þær jurtir, sem bezt
eru ræktaðar, og fyrir gott fræ,
sem aflað er hér á landi.
Var ekki mikil vanþekking á
garðyrkju hér á landi á þessum
árum?
Jú, það er víst óhætt að segja
það. Menn kunnu lítið til garð-
yrkju. En félaginu varð fljótt
nokkuð ágengt. Árið 1887 var á-
kveðið að styrkja menn til að
koma sér upp vermireitum, og
nutu nokkiir bændur þess styrks
á næstu árum.
Schierbeck landlæknir sagði af
sér formannsstarfí í félaginu
haustið 1893, enda var hann þá
að fara alfarinn af Landinu. Tók
þá við formensku Þórhallur
Bjarnason, síðar biskup.
Félagið gerði sér á þessum ár-
um, eins og alt af síðan, mjög
mikið far um að hafa til sölu
nægilegt af góðu fræi. Um þetta
leyti var byrjað að gefa út árs-
rit, og kom það út fyrst í 6 ár,
1905—1910, að báðum árum með
töldum. Var ársritið litið, en vel
ritað oft á tíðum og gerði mikið
gagn, það sem það náði, en síðar
byrjaði ársritið aftur að koma
út og hefír gert síðan.
Árið 1894 veitti félagið mér 200
krónur til garðyrkjunáms í Dan-
mörku. Þegar ég kom heim, 1898,
var ég ráðinn starfsmaður Bún-
aðarfélags Suðuramtsins og síðar
Búnaðarfélags Islands, eftir að
það var stofnað. Var verksvið
mitt þar m .a. hið sama og Gajtð-
yrkjufélagsins. Formaður þess,
Þórhallur biskup, varð fyrsti for-
seti Búnaðarfélags Islands. Leit
hann svo á, að ekki væri ástæða
til að Garðyrkjufélagið starfáði
sérstaklega, á meðan við værum
báðir í þessu starfi, þótt fyrir
annað félag væri, og var ég því
samþykkur. Búnaðarfélagið hafði
töluverð fjárráð, en Garðyrkju-
félagið var efnalaust. Sjóður þess,
sem þá var að upphæð kr. 668,00,
var lagður inn í Söfnunarsjóð Is-
lands. Sérstök starfsemi félags-
ins var lögð niður um allmörg ár,
þar til árið 1918, að nokkrir fé-
lagsmenn boðuðu til fundar í
Garðyrkjufélaginu. Var fundurinn
haldinn 1. dezember það ár, og
kosinn formaður félagsins Hannes
Thorsteinsson, þá bankafulltrúi,
síðar bankastjóri, en meðstjórn-
endur Skúli Skúlason præp. hon.
og Einar Helgason garðyrkju-
maður.
Hannes Thorsteinsson var svo
formaður félagsins til þess er
hann lézt árið 1931, en frá þeim
tiina hefi ég vierið fonnaður þess.
Hvenær gerðust þér fastur
starfsmaður félagsins?
I byrjun ársins 1920, og þá
hætti ég að starfa fyrir Búnaðalr- |
félagið? Annars hefir starf félags- I
ins undanfarin 15 ár hvílt að
mestu é-garðyrkjustjóranum. Hef- >
Þegar óáran ier hjá íslenzku
þjóðinni, hjá alþýðufólkinu, er
góðæri hjá Sjálfstæðisflokknum
og blaðsneplum hans.
Tónninn í greinum þeim, sem
daglega birtast í Morgunblaðinu
og Vísi, ber þessa greinilega
merki. Þar er hlakkað yfir óför-
unum, glaðst yfir markaðsörðug-
leikum, hrósað happi yfir ógæft-
um og veiðileysi, hlegið að vax-
andi atvinnuleysi og erfiðleikum
manna.
Hvernig í dauðanum stendur á
því, að þetta getur átt sér stað?
Ástæðan er sú, að Siálfstæðis-
flokkurinn er blindaður af póli-
tísku hatri og að foringjar hans
eru götustrákar, en ekki siðaðir
menn, að þeir eru ábyrgðarlausir
snakkar, sem telja sér það happ.
að framfara- og umbóta-viðleitni
Alþýðuflokksins verði stöðvuð af
þeim ægilegu erfiðleikum, sem að
steðja. Það er því ekkert undr-
unarefni þeim mönnum, sem hafa
gert sér ljóst menningarástand
Sjáifstæðisflokksins og foringja
hans, þó að upp komist að mátt-
arstólpar þessa flokks hafi sent
til erlendra blaða róggreinar um
landið, atvinnuvegi þess og fjár-
mál. Því að með þeirri bardaga-
aðferð gegn viðreisnarbaráttu
Alþýðuflokksins hyggjast þeir að
einangra landið og gera enn erf-
iðara um að vinna þjóðinni það
álit, sem henni ber, en sem ó-
valdir braskarar úr Sjálfstæðis-
flokknum hafa á undanförnum ár-
um nítt af henni.
Það hefir verið ómögulegt að
sjá annað en að veiðileysið fyrir
norðan í sumar hafi verið eins
og hvalreki á fjörur Sjálfstæðis-
ir félagið haft margþætta starf-
semi með höndum og leiðbeint
með garðyrkju eftir beztu geíu,
enda orðið töluvert ágengt. Von-
um við líka, að garðyrkjusýn-
ingin, sem nú er að befjast, geti
orðið til þess að vekja nýjan
áhuga fyrir garðyrkju, því að í
þeim málum eigum við mikið ó-
unnið, íslendingar, eins og fleir-
um, segir Einar Helgason að
lokum.
flokksins. Blöð hans hafa dag
eftir dag ráðist gegn Alþýðu-
flokknum og kent honum um afla-
leysið, og nú síðustu dagana hefir
Morgunblaðið og Vísir, sem alt
af lepur upp mesta sorann úr
því blaði, gert háværar kröfur
um það, að Alþýðuflokkurinn léti
síldarvinnufólkinu í té allar
nauðsynjar þess, þegar það nú
kemur heim úr atvinnuleysinu í
atvinnuleysið.
Það heyrðist víst aldrei um for-
ingja Sjálfstæðisflokksins, meðan
þeir höfðu völdin i landinu, að
þeir stjórnuðu með fingri sínum
göngum fiskjarins í sjónum, og
síldarvinnufólkið hefir áður kom-
ið heim til sín með tvær hendur
tómar og Morgunblaðið ekki gert
neinar kröfur fyrir þess hönd.
Hitt veit allur almenningur,
að Sjálfstæðisfíokksforingjarn-
ir eyðilögðu með fádæma
heimsku og fyrirhyggjuleysi
möguleika okkar til aukinna
markaða erlendis og að þeir
jafnframt heima fyrir gerðu
hvorttveggja í senn að berjast
gegn öllum tillögum verkalýðs-
samtakanna til umbóta á kjör-
um verkafólksins og reyndu
ekki eina einustu nýja leið til að
gera framleiðslu okkar fjöl-
breyttari.
Minnist nokkur maður þess,
sem fylgst hefir með í almenn-
um málum síðustu 15 árin, að
Sjálfstæðisflokkurinn hafi komið
með nokkra tillögu um breytingar
á framleiðsluaðferðum okkar?
Hann hefir ekki gert það. Hann
hefir ekki haft trú á landinu, ekki
haft trú á þjóðinni, sem það
byggir. Hann hefír aðeins viljað
nota það til að geta féflett það,
til að geta arðrænt það og sogið.
Síðan Alþýðuflokkurinn vann
kosningasigur sinn síðastliðið
sumar, hefír verið farið inn á
fjölda margar nýjar leiðir til að
gera framleiðslu okkar fjölbreytt-
ari og hæfari fyrir erlenda mark-
aði.
Almenningi eru kunnar þær
leiðir, sem reyndar hafa verið.
Honum eru einnig kunnar þær
Frh. á 4. síðu.
Sinclair
Sinclair Lewis veraur finitúg-
ur á pessu ári. Greinin, sem hér
bírtist, segir frá œui hans frá
puí hann hóf ritstörf sem fátœk-
iir madnr. Harm er nú einn af
hœstlfmnudu rithöfundum í
heimi og liefir fengid Nobels-
uerdlmn.
Sincair Lewis er sá eini af am-
erískum rithöfundum, sem fengið
hefir Nohelsverðlaun fyrir ritstörf.
Verðlaunin fékk hann árið 1930.
Manni gæti dottið í hug, að Am-
eríkumönnum þætti mikið til þess
koma, en svo er ekki. Ameríku-
menn hófu áköf mótmæli gegn
þvi, að hann fengi Nobelsverð-
launin. Þeir gátu ekki gleymt
þeirri útreið, sem þeir höfðu orð-
ið að sæta í bókunum „Main
Street“ (Aðalstræti), „Babbit" og
„Elinor Gantry“. Sinclair Lewis
er eitt af þeim sárfáu amerísku
skáldum, sem befir þorað að segja
löndum sínum sannleikann um þá
sjálfa. Lewis er ekki hversdags-
legur maður; hann er rithöfund-
ur, sem hefir mörgu misjöfnu
kynst um dagana.
Sinclair Lewis fæddist árið 1885
í Sant Gentre í Minnesota. Sant
Gentre er sveitaborg með nokkr-
um þúsundum íbúa, þeirrar teg-
undar, sem hanu lýsir undir nafn-
fimtnflnr.
inu Gopher Praire í „Aðalstræti".
Nús í ár eru liðln 50 ár síðan
þessi rithöfundur fæddist og i til-
efni þess verða hér skráðir riokkr-
ir drættir æfisögu hans.
Að ætterni er hann hreinn
Amerikani, sem hann segir í
gamni að sé blöndun af Þjóð-
verja, Frakka, Skota og íra, ofur-
lítið spænsks og gyðinglegs upp-
runa ,en mestur hlutinn enskur.
Englendingurinn aftur á móti er
samsettur úr Forn-Breta, Kelta,
Fönikumanni, Rómverja, Dana
og Svía.
Föðurfaðir Lewis ferðaðist frá
Connecticut vestur til Californíu
tíl þess að grafa þar eftir gulli og
kom þaðan aftur, án þess að hafa
fundið það ,sem hann leitaði að.
Síðan settist hann að í Nýj:a-Eng-
landi. Móðurfaðir hans var frá
Virginíu og bjó um skeið í Ka-
nada, en þegar þræ’astríðið brauzt
út, fór hann heim og gekk í
heririn.
Dr. Edwin Lewis, faðir Sin-
clair Lewis, var smáborgarlækn-
ít ,eins og sá sem lýst er í j,Áöal-
stræti“, en hann varð að starfa í
frumstæðara umhverfi.
Dr. Gennicott í Gopher Prairie
ekur í bíl; en dr. Lewis er uppi,
áður en bílarnir koma til sögunn-
ar, og verður að ferðast margaf
mílur um gresjurnar í lélegum
hestvagni. Ef stórhríð skall á
hann að vetrarlagi, mátti harin
þakka sínum sæla, ef hann gat
skriðið inn í hlöðu og látið þar
fyrirberast yfir nóttina, og oftar
en einu sinni bjargaði hann lífi
$ínu á þann hátt, að gefa bestin-
um lausan tauminn og treysta á
ratvísi hans. Oft varð hann að
gera botnlangaskurð eða taka
hönd eða fót af manni á eldhús-
borði við olíuljós.
Sinclair dreymdi oft um það,
að verða læknir. Þó vildi hann
ekki verða þorpslæknir eins og
faðir hans, heldur frægur vísinda-
maður, sem gerði uppgötvanir
mannkyninu til heilla.
En þessi draumur blikaaði
skjótt við hliðina á öðrum draum.
Hann vildi verða frægur rithöf-
undur. En áhuga á læknavísind-
um hefír hann ennþá. 1 bókinni
„Aðalstrætí“ byggir hann á minn-
ingum frá æsku sinni, þegar
hann lýsir kjörum læknis eins í
afskektu gresju-þorpi, og í róm-
aninum „Martin Arrowsmith" lýs-
ir hann vísindamanni slíkum, sem
hann vildi sjálfur verðá.
Auk þess að verðá frægur
læknir, langaði Sinclair einnig að
verða bankastjóri'. Hann segir frá
því, að einn af sírium kærustu
æskudraumum hafi verið að fá
stöðu við banka, þar sem hann
hófst stíg af stigi, þar til hann
var orðinn bankastjóri.
Þegar Sinclair Lewis var dreng-
ur, las hann allar bækur, sem
hann komst yfir, en eftirlætis-
höfundur hans var Walter Scott.
Það lætur einkennilega í eyrum,
því að va'rla er hægt að hugsa sér
ólíkari rithöfunda en Sinclair
Lewis og þennan aldna, skozka
rómantiker.
En auk þess, að hann sökti
sér ofan í bækurnar, gerði hann
nákvæmar athuganir á umhverfi
sínu. Þessar athuganir hafa orðið
honum að góðu gagni í rifstörfum
hans.
Lewis yfirgaf fæðingarþorp sitt
18 ára gamall og tók að stunda
nám við Yale-háskólann. Þá átti
hann einungis 20 dollara í vas!a!n-
um og hafði engar vonir um að
hann hefði ofan af fyrir sér
þessi þrjú ár, sem hann stundaði
nám við Yale-háskólann, er ó-
ráðin gáta enn þann dag í dag,
en ekki er ósennilegt, að hann
hafi haft það eins og ,;öguhetjían
í „Martin Arrowsmith“, hætt námi
um stundarsakir og unnið fyrir
sér með því, sem til félst í það
skiftið.
1 einu sumarleyfinu fór Lewis
til Englands og vann fyrir sér á
skipinu. 1 fyrstu bókinni, sem
hann fékk útgefna, „Mr. Wrenn“,
sendir hann söguhetjuna, fátælcan
skrifstofumann, frá New York til
Englands á sama hátt og lætur
hann lenda þar í ýmsum ein-
kennilegum æfintýrum, komast í
samband við mikils háttar fólk
og snúa heimleiðis aftur með
peninga upp á vasann. — Én
þannig fór ekki um hann sjálf-
an. Þegar hann kom til Liverpool
með tvo dollara i vasanum, á-
kvað hann að ferðast fótgangandi
mn England og lifa á gestrisni
góðra manna, eins og farand-
skáldin gerðu í gamla daga.
Vongóður lagði hann af stað,
og þegar hann var orðinn svang-
ur, baröi hann að dyrum lítils og
vingjarnlegs sveitabæjar og sagði
við frúna, sem kom til dyra, að
hann væri amerískur stúdent í
sumarleyfi og befði ekkert á
móti því að fá eitthvað í svang-
inn, en hann skyldi vinna fyrir
matnum. Frúin hlustaði á hann
og brosti vingjarnlega’en er hann
hafði lokið ræðu sinni, kallaði
hún á stóran hund og sagði:
„Bítt’ ann, þetta er ræningi.“ —
Lewis hraðaði sér til Liverpool
eins og fætur toguðu, í þeirri
von, að skipið væri ekki lagt af
stað. Sldpið var ekki farið, og
hann sneri baki að hinu ógestrisna
Englandl
Árið 1906 yfirgaf Sinclair Le-
wis háskólann í Yale til þess að
ganga í félagsskap skálda og
listamanna, sem rithöfundurinn
Upton Sinclair hafði stofnað í
New Jersey. Þetta var nokkurs
konar kommúnistiskur félags-
skapur, þar sem sameign var á
öllmn hlutum, og þar sem sér-
hver dró í búið eftir efnum og
ástæðum og vann að heimilinu
áð sumum hluta. — Lewis varð
kyndari og var öllum tímum í
kjallaranum, þar sem hann mok-
aði koluiu í miðstöðina og skrif-
aði. og orkti viðkvæmnisleg ljóð
og skrifaði smásögur, sem hann
senctí öllum Ameríkublöðunum.
Flest handritin fékk hann endur-
send, en stundum bar þó við að
hann fékk 5 dollars seðil, sem
hann lagði í félagssjóðinn. Samt
sem áður hafði Lewis lítið dá-
læti á þessum félagsskap, og
dvöl hans meðal þessara nýju
félaga varaði aðeins í fáa mánuði.
Næstu ár lifði Lewis mjög
breytílegu lífi og ferðaðist um
þvera og endilanga Ameríku.
Stundum gekk honum vel, þegar
hann hafði vinnu sem blaðamaður
en oft var hann neyddur til að
vinna hvað sem að höndum bar,
og ósjaldan var hann réttur og
sléttur flækingur.
(Frh.)
Málaflutningur. Samningagerðir
Stefán Jóh. Stefánsson,
hæstaréttarmálaflm.
Ásgeir Guðmundsson,
cand. jur.
Austurstræti 1.
tunheimta. Fasteignasala.