Alþýðublaðið - 26.09.1936, Qupperneq 3

LAUGARDAGINN 26. SEPT. 1936
ALPÝÐUBLAÐIÐ

ALÞfÐUBLáÐIÐ
fUTSTJORi:
7. R. VAJLDBMARaSOM
RITSTJORN:
Al^flnhftdnn.
(Iongaagur íra ingólfastrrati)
A7GRBIDSLA:
Aiþjðutaúalnn.
ilnagaagur tra íiverflsgöf u)
BHCAR:
—*ao«.
4800: Aígreiöaia, auglýaingtar
•»0i. Raœyom (.iBtuenoar trötUr
4002: Rltstlóri.
•008: Vílki. S. VUtajatoMi. (taetou
•804» V. R. Valdamansoa Uutlmn
tOOö: Rltatjórn.
-öOS: Atgretaala.
'Alþýðaprenteraíðjaa,
Bríet Bjarnhéðinsdóttir áttræð á morynn
Iðja.
VERKAFÓLK í verksmiðjum
hefir til skamms tíma engin
samtök haft sín á milli, til þess ;
að tryggja sér þann rétt, sem því
ber.
Fyrir tveimur árum síðan
myndaði þessi stétt fyrsta vísir-
inn til verkalýðssamtaka og stofn-
aði féiagið Iðju. Fyrst í istað var
félagið ekki mikils megnugt, og
það hefir til þessa átt við ýmsa
barnasjúkdóma að etja, eins og
flest önnur verkalýðsfélög á þess
aldri. En þrátt fyrir þetta hefir
það sýnt sig, 'dð félagiö getur
með aðstoð Alþýðusambands Is-
lands unnið stéttinni ómetanlégt
gagn.
Allir vita, að verkafólk í verk-
smiðjum hefir til þessa verið svo
að segja réttlaust. Engin trygging
hefir verið fyrir því, að það fengi
viðunandi laun greidd, engin
trygging fyrir að vönum starfs-
mönnum væri ekki sparkað úr
vinnu fyrirvaralítið eða fyrirvara-
laust, og kauplægri viðvaningar
fiekníir í þeirra stað, engin trygg-'
ing fyrir því, að verkafólkið eigi
við sæmileg vinnuskilyrði að búa
og þannig mætti lengi telja.
Þegar nú þess er gætt, að verk-
smiðjuiðnaður er hér hraðvaxandi
og hlýtur að vera hraðvaxandi á
komandi árum, hlýtur öllum að
verða ljóst, að sá verkalýður,
sem ber þennan atvinnurekstur
uppi, verður að standa sameinað-
|ur í sterkri félagsheild, sem síð-
an verði liður í allsherjarsamtök-
uim verkalýðsins.
Af hálfus Alþýðuflokksins hefir
mikið verið til þess gert, að efla
verksmiðjuiðnaðinn. Þeim fyrir-
tækjum, sem þegar eru starfandi,
hefir á ýmsan hátt verið greidd
gatan af löggjafanum, og stuðlað
hefir verið að stofnun nýrra fyr-
irtækja.
öll sú þróun, sem orðin er og
verða mun í þessum atvinnuvegi,
gerir kröfuna um öflugt stéttarr
félag verksmiðjufólks ómótstæði-
Iega. \
Sú reynsla, sem þegar er feng-
in af deilimni við Sigurjón á Ála-
fossi, sýnir félögum Iðju Ijóslega
á hvem hátt þeir eiga að starfa.
Sigurjón gerir tilraun til þess
að hafa stórfé af verkafólki sínu,
og þetta hefði tekist, ef félagið
Iðja hefði eklri verið til, og það
hefði tekist þrátt fyrir Iðju, ef
hún hefði ekki verið í Alþýðu-
sambandinu.
Með þessari reynslu er leiðin
mörkuð. Hver einasti verkamað-
ur, karl eða kona, sem vinnur í
verksmiðjum, á að vera starfandi
meðlimur i Iðju, og Iðja á að
vera starfandi meðlimur í Al-
þýðusamhandi Islands, og innan
nokkurra ára ætti þetta félag að
vera eitt af öflugustu verkalýðs-
félögum á íslandi.
Námskeið
i vélteikningu byrjar 1. okt. á
Tryggvagötu 28. Ólafur Einars-
son, vélfræðingur, sem hefir haft
slík námskeið undanfarin ár, veit-
ir námskeiðinu forstöðu.
Hún er fyrsta
fyrirJestur og
/”\tULASTI og þrautseigasti
brautryðjandi í réttlndamál-
um kvenna, frú Bríet Bjarnhéð-
insdóttir, er áítræð á morgun.
Hún er fyrsta konan á islandi,
sem haldið hefir opinberan fyr-
Irlestur, og að öllum líkindum
fyrsta ísíenzka konan, sem skrlf-
að befir grein í opinbert blað.
Hún er einnig fyrsta konan, sem
verið befir ritstjðri að blaði hér
á landi.
Æíi frú Bríetar hefir verið
þrungin af baráttu, eldmóði og
hugsjónum.
Þegar ég heimsæki hana nú
á áttræðisafmæli hennar I litlu
stofuna á Þingholtsstræti 18, þar
sem hún hefir búið f áratugi,
finn ég að fyrir framan mig sit-
ur mikii kona, og þegar hún seg-
ir frá og dregur upp myndir úr
rúmlega 50 ára baráttusögu, þá
er eins og ég sé að lifa upp
sögu þjóðarinnar þessi ár.
Frú Bríet Bjarnhéðinsdóttir er
skarpgáfuð kona, og pó að rúnir
séu nú skráðar á hið mikilúð-
Iega og bjarta andlit hennar, er
andinn heill og frásögnin ber
vott um óskert minni og sama
brennandi áhugann og hún var
fræg að, meðan hún stóð mitt
í baráttunni.
1874, e1dm68»r unga
fólksins.
„Við, sem vorum ung kringum
1874,“ segir frá Bríet, „þegar
sjálfstæðisbaráttan stóð sem hæst,
vorum full af eldmóði og hug-
sjónum. Okkur dreymdi d;ag-
drauma og miklar hræringar
gerðu vart við sig. Ég mótaðisí
þessi ár og hugsaði margt. Viö
gerðum uppreisn gegn hvers kon-
ar órétti, hvar sem við fundum
hann.
Og fyrsti órétturinn, sem ég
rakst á, var undirokun konunnar.
Ég fann svo milrinn mun á að-
stöðu karla og kvenná, strax
þegar ég var komung. Ég man
eftir því, hvað mér sveið það
oft ,er ég og bróðir minn höfðum
staðið saman daglangt við úti-
vinnu, og er við komum inn, varð
ég að fara að vinna áfram,. en
hann settist við lestur — og ég
beinlínis kvaldist, því að ég var
strax svo mikið fyrir bækurnar,
en lítið fyrir útiverkin.
Arið 1884 fór ég að heiman
úr Húnavatnssýslu fyrsta sinni og
til Reykjavíkur, og þar dvaldi
ég veturinn 1884—1885. \
1885. Fyrsta greiniw
m«n.
Um veturinn skrífaði ég grein,
og það mun hafa verið, eftir
því sem mér hefir verið sagt,
fyrsta greinin, sem rituð hefir
ýerið í opinbert blað af íslenzkri
konu. Greinin birtist í Fjallkon-
uirni 5. júní 1885 og fjallaði um
mentun og réttindi kvenna. Ég
skrifaði um ástæðumar fyrir því,
að konumar væru ekki jafnrétt-
háar karlmanninum í þjóðfélag-
inu. Ég hvatti þær til mentunar
og rakti orsakimar. að áhuga-
leysi þeirra.
Greinin vakti geysiathygli og
mikið umtal, enda hafði ekki
mikið verið ritað um þessi mál.
Við þetta skapaðist þó nokkur
alda fyrir réttindum kvenna, og
ég tel, að þessi litla grein hafi
orðið fyrsti vísirinn að þeirri bar-
áttu, sem síðar var háð og vakti
bvo mikla storma,
Ég dvaldi að eins þennan vet-
____ s
íslenzka konan, sem haldið hefir opinberan
jafnframt fyrsti kvenritstjórinn á landinu.
Hún skjjrír frá baráttu sinni
viðtatí við Vilhj. S. Vilhjálmsson.
BRÍET BJARNHÉÐINSDÓTTIR ÁTTRÆÐ í STOFU SINNI.
fxjjr í Reykjavík, en fór svo heim,
þegar sumraði. Dvaldi ég heima
í 2 ár, en fór svo aftur suður
1887.
Eitt sinn; ég held að það hafi
verið á jólaföstunni, fór ég ásamt
nokkrum kunningjastúlkum mín-
um til Bessastaða til að sjá stað-
inn og heilsa upp á skáldjöfur-
inn Grím Thomsen, sem þá bjó
þar. j
Hann tók okkur með ágætum
og við ræddum margt. Hann
spurði mig hvað ég hefðist að,
og sagði ég honum, að ég kendi
börnum. Hann sagði, að það væri
alt of veigalítið verk fyrir mig, !
ég ætti að kenna hinumfullorðnu.
„Því haldið þér ekki fyrirlestur
um áhugamál yðar, réttindi kon-
unnar?“ sagði hann.
Fyrsti fyrirlesturinn
fluttur af konu.
Þessi áeggjan Gríms Thomsens
settist að í huga mínum og ég
settist við. Þetta var þó hin
mesta fífldirfska, að kona héldi
opinberan fyrirlestur!
En ég skrifaði þó fyrirlesturinn.
Ég var þá leynilega trúlofuð
Valdimar Ásmundssyni, ritstjóra
Fjallkonunnar, en ekki sýndi ég
honum handritið. Hins vegar sá
Hannes Hafstein það og taldi
gott og vildi engar athugasemdir
gera.
Og svo lét ég það boð út
ganga, að ég ætlaði að halda
opinberan fyrirlestur um kjör og
réttindi kvenna í Góðtemplara-
Ghúsinu; aðgangur 50 aurar!
Það var mikið talað um þetta,
og eftir einum skólapiltinum, sem
síðar varð prestur, heyrði ég
að hann hefði sagt: „Nú
ætla ég| í kvöld að borga 50 aura
fyrir að fá að hlæja mig mátt-
lausan að kvenmanni!“
Ég fór titrandi niður í Góð-
templarahús. Þar var þá hús-
fyllir. Jón ólafsson ritstjóri tók .
í hönd mér og leiddi mig upp á
leiksvið og kynti mig áheyrend-
um. Ég roðnaði út undir eyru og
taldi vtíst, að ég mundi aldreií
geta flutt fyrirlesturinn til enda.
En svo gekk Jón Ólafsson
burtu og ég stóð ein eftir. Alt
valt á mér einni, og um leið ;
hvarf alt hugleysi. Ég hóf mál
mitt á þvf að tala um vantrú
karlmanna á konunni og gerði !
gys að því. Er ég talaði þau
orð, starði ég á skólapiltinn, en
haim varð niðurlútur — og hann
hló aldrei! !
Fyrirlesturinn vakti enn meiri
athygli á málefnum kvenna og
réttleysi þeirra. Þær höfðu á
þessum árum engan rétt. Ekki
kosningarrétt, ekki kjörgengi
og engan rétt til a:ð taka að sér
ábyrgðarstörf. Um þetta leyti
hafði ég enga hugmynd um kven-
réttindahreyiinguna erlendis,
enda hafði ég engin sambönd og
sá engin erlend blöð.
Hið nýja heimili Mitt. *
En 1888 giftist ég Valdimar Ás-
mundssyni. Hann var logandi af
áhuga fyrir öllu nýju. Fjöldi
mentaðra manna heimsóttu hann
og þeir ræddu um stjómmál, list-
ir og bókmentir. Ég fór brátt að
verða þátttakandi i þessum um-
ræðum og jafnframt las ég öll er-
lend blöð og tímarit, sem honum
bámst.
Þá komst ég í kynni við kven-
réttindahreyfinguna — og fami
að þar átti ég íullkomlega heima.
Valdimar studdi mig með ráð-
um og dáð, enda stóð hann mitt í
lífinu og var ritstjóri að einu
helzta blaðinu.
Ég vann töluvert á næstu ámm
að áhugamáium mínum og komst
i sambönd við kvenréttindakonur
og samtök þeirra erlendis.
Eitt sinn stakk Valdimar upp á
því að ég færi a'ð gefa út blað,
Kvennablaðinu í 2500 eintökum,
, og varð ég að láta prenta annað
upplag af tveimur fyrstu tölu-
blöðunum. Kvennablaðið varð á
skömmum tíma úthreiddasía .
blaðið í landinu. I
En ég verð að stikla á stóra, j
því að ekki getið þér skráð alkn
æfisögu mina. |
Árið 1902 var ég boðin á
kvennafund, sem hakla átti i
Kristianiu, og ég ætlaði að fara,
en það ár dó Valdimar og ég
fór ekki.
Árið 1904 var stofnað Alþjóða-
samband kvenréttindafélaga, og
fylgdist ég vel með þeim málum.
A pingi AJpjóðasam-^
hands kvetiréttindaíé-
laafsins.
1906 var ég boðin á þing Al-
þjóðasambandsins, sem halda átti
í Kaupmannahöfn, og fór ég
þangað. Sú ferð hafði stórkost-
leg áhrif á mig. Nokkru siðax ;
stofnuðum við Kvenréttindafélag- !
ið i Reykjavík, og slðar ferðað- * 1
ist ég um landið og flutti 12 fyr-
irlestra og stofnaði 6 kvenrétt-
indafélög. Síðan var stofnað sam-
band kvenréttindafélaganna, og
það gekk síðan í Alþjóðasam-
bandið, en í því eram við enn.
Réttindi kypiina
aukast.
Um aldamótin höf&u konux
fengið mjog iakmarkaðan kosn-
ingarétt til bæja og svextakosn-
inga, ien kjöigeng: höfðu þær
ekki. 1907 um nýjárið xýmkað-
ist kosnuigaréttur kvenna og þær
fengu kjórgengi til bæjajstjórnar,
Höfðu þær þá í þessu sama rétt
og karlmenn. Um ieiö komu ný
lög um bæjarstjóxnir og 1908 áttu
að fara fram. bæjars qómai'kosn-
ingar hér í Reykjaviik.
Alls komu fram. 19 listar. Þar
af viar einn frá okkur konunum.
Úrshtm uróu þau, að allar 4 kon-
umar, sem voru á lista okKar,
náou kosmngu, 8 Ikarlmannalxsmr
komu engum að, 9 komu ao em-
um rulLrua nver og emn tvéxmur.
U1 kvenfeiög i oæmum unnu
saman að Ls»a okkar og s,gri
hans.
Þetta var fyisia kosningabar-
áttan, sem islen^kar iKonur tóku
þátt í. 1909 tókum við. íyrst að
uerjast fyiir retti kveiina Ú
menintunar, þ. e. a. s. retri jæ.riia
txl að setjast í æön skóla og
jafnfxiamt.ao þær fen^ju sarna rétt
og kailmenn tii iap.n».eira em-
bætta.
Þetta bar engan árangur fyrst
í Btað. En 1911, sama árið og
Há'Skélinn var stofnaður, fór á
annan veg.
Þá stóð líka þytur af okkur
konunum..Við héldum stóran op-
inberan fund og buðum á hann
alþingismönnunum. Við töluðum
þar af eldmóði um þessi mál og
skomðum að síðustu á þingmenn-
ina að taka til máls og lýsa siiinni
afstöðu.
Enginn svaraði. En ég Iieyrði
Jón Magnússon muldra niður í
barm sér: „Alþingi svarar." Við
þetta, xeiddist ég. Við konunnar
höfðum þá ekki enn fengið kosn-
ingarrétt til alþingis og eium'tt
ffíf'6 var eitt af aðjoará.tumálum
okkar. Ég sagði það með tölu-
verðurn þunga, að slík svör mynd
um við ekki hafa fengið, hefð-
uffl við kosnlingarétt, því að svo
virðist, að þeir þyrftu að vera
hræddir til þess að þeir fylgdu
góðu máii. Hannes Hafste'n var
ílutningsmaður máisinS'á alþingi
og það géfck fram. Ástæöuna fce!
ég bæði þá, hve vel við börðiunst
og eins hitt, ,að andstaðan vvir j
raun iog veru ekki vöknuð.
1915 fengum við kosiaingarétt
tii aiþingis, en þó mjög takmarií-
aðan, ©n smátt og sxhátt rýmkað-
ist og 1918 fengum við jafnan
kosnijngarétt á við íkarlmiannina.
Er \dð fengurti kosningarétt >og
kjöi'gengi, var ég á l!sta heima-
stjórnarmanaa, þrátt fyrir and-
róður Jóns Þorlákssonar, en ég
náði ekki kosningu, vantaði 15 at-
kvæði, enda var ég neðarlega á
listanum og karimennimir höfðu
strikað mig út, en hinsvegar
höfðu þó margar konur sftikað
alla karlmennina út.
Við létum nú fíest mál til okk-
ar taka, sem srrertu réttindi
luenna og kjör þeirra. Árið 1920
hófum við mikla baráttu fyrir
sifjalöggjöfinni, réttíndum ógiftia
mæðra og harna þeii'ra. Og við
höfum haidið haráítunni áfram þó
aö mér finn’st að nú standi min’si
stormur af þeirri baráttu m í
gamla daga.
Vlð hftgmn feHgJð marg-
réttarbætnr, en flestar
aðelng á pappirnum.
Við höfum fengið fjclda marg'ar
réttarbætur, en allt of margar
þeirra eru er>n aðeiins á papp-
ímum, en ek!ki í framkvæmdiinni.
j Litið í kr.ng iraí yður. Þér sjá-
ið brétt alls staðar. Konur vinna
víða sömu störf og karlmenn, en
fá miklu lægri laxra. Þær. eru úti-
loliaðar frá embættum og opin-
berum sýslunum. feim er gert
eitfitt fyrir um að afla sér menn-
ingar. Lögin heim la þeirn þetta,
en svona er framkvæmdin.
En ég vil taka fram, að þetta
er ekki fyrst og fremst karimönn-
unxim að kerma. Konumar ge*a
leitað að orsökunmn 'hjá sjálfum
sér. Þær eru alifcof áhugalausar
og skeytingarlausar um e»gin hag
og aðstöðu sína í þjóðfjaginu.
Þær eru sannarlega sinir eigin
böðlar!"
Frá Brfet verður þimgbúin á
svipinn.
„Ég vildi að ég væri aftur orð-
in ung,“ segi:r hún og horfir út í
sólina.
Og hvað ségið þér um aldar-
háttinn núna? Þér hafið iifað svo
lengi og kunnið að dæma.
„Ef ég á að haida áfram aö
taiá uxn konumar, þá vil ég; segja
það, að ég er prðin svo gömul
og ungu síilkumar eru hættar að
talá við mig ujn sín áhugamál,
«n ég held að þær séu hugrakkari
og sjálfstæðari i hugsun en áðux
var, en þær eru mjög skeytingar-
lausar um sín teigin mál, og þó
höfum við eldri búið svo
vopn í ’ihiendur þeirra, að þa&r eiga
hægaxia með að bey-ja haráttu sína
en við.
Ungu bonurnar vantar mikinr.
foringja. Þær vantar hlað, gott
fclað. Þær vantar haráttuvilja!n,n.“
Kveftfa frá Svlp|6ft.
Frú Bríet vill með þesstlin
síðustu orðum hvetja ungu stúlk-
umar til baráttu.
Hún sýnir mér skrautritað á-
varp, sem henni barst á mið-
vikudaginn frá sænskum kvtanrétt*
indakomum, þar á meðal frá
Anne Margieíhe Holmgren, sem
er siofnandi kveniréttindahreyf-
ingarinnar í Sviþjóð, og er nú
>Tir nirætt. -
Ávarpið er svohljóðandi:
„Briet Bjamhéðinsdóttir Ás
munds on, brautiyðjandi | lerizkra
Frh. á 4. síðu