Alþýðublaðið - 26.07.1937, Blaðsíða 3

MÁNUDAGINN 26. JÚLÍ 1937.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. li. VALDEMARSSON
AFOREIÐSLA:
ALÞYÐUHUSINU
(Inngangnr frá Hverfisfiölu;.
SÍMAR: 4900 — 4906.
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innlendar fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S. Vilhjálinsson(heima)
4904: F. R. Valdemarsson (heima)
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4908: Afgrélðsla.
A L Þ ÝÐU PEENTSMIÐJA N
HSntlejfsl í fiBDB-
deílnm.
p • - • —
WJ ÝJA DAGBLAÐIÐ hefir u:nd-
^* an'farna daga verið a'ð tala *
um hlutleysi atvinnuirfakenda í I
deilum. Þair se:m j>etta hugtak I
er lítt skiljanlegt ölluin almenn-
ingi, e.ru hinir virðulegu spek-.
ingar blaðsins hér með beðnir
að gefa nokkrar skýringar á því.
Að dómi jjessaira spekinga er
það hlutleysiisbrot hjá Haraldi
Guðmundssyni að láta vinna fyr-
ir taxta Dagsbrúnar, en hlutleysi
ihjá Hermanini Jónas'syni að
stöðva vinnu. Nú íinst þlluim ai-
menningi, en að sjáifsiögðu stend-
u-r hann ek'ki á sanna gáfnastigi
eins og spekiingair Nýja dagblaðs-
ins, að ef Hermann er hlutlaus,
þá er hver einasti atvinnuirekandi
það einnig, þvi það eina, sem
þeir hafa gert, er að stöðva
vinnu, alveg ei-ns og Hermann.
Það ætti ekki áð veira nema
sanngjarnt, að gáfnaljós Nýja
dagblaðsins stigu nú niður til
fjöldans og skýrðu fyrir honujn
hvað það er, sem þeir af vizku
sinni kalia hlutleysi í vinnudeil-
xrn. . ! J
Á meðan sú sikýrimg er ókom-
in, hlýtuir allur almenningur að
hafa það fyrir satt, að Hermann
Jónassoo, Samband ísle.izkra
samvinnufélaga og Eim®kipafélag
Islandsi hafi tekið beiina afsitöðu
-með atvinnurekendum gegn
verkamönnum, og það í deilu’,
þar sem sanngirnin var öil verka-
rnanna megin.
Fraimkonia þessara aðila skai
vera geymd en ekki gleymd.
Hermann Jónasson siifur á
valdastóli í umboði hinna vinn-
undi stétta í landinu. Eitt fyrsta
verk hans í því sœti, var að
knýja fram kauphækkun til
handa bændum. Þetta var gert
með afurðasöluiöguinum. I aug-
um Hermanns og Nýja dagblaðs-
ins sýndi íhaldið í Reykjavik ekki
hilutleysi í þeirri launadeilu, þó
'gerði þáð ekkert ainmað en það,
sem Hermann hefir nú gert, það
stöð'vaði vinnu •— á sína vi.su —
hæltii að kaupa mjólk og kjöt.
Verkamennirnir í Reykjavík voru
hinsvegar ekki hlutlau'sir í þess-
ari deilu. Þeir juku mjólkur- og
kjöt-kaup, sem mest þeir máttu,
þeir tóku aðstööu eins og Har-
aldur Guðmundssoin, með þeim
sem sannanlega höfðu réttinn sín
megin.
Þessa má Hermann Jónasison
min'na'st og hann má einnig
minnast, að hætt er við, að hon-
um hefði reyns.t torsótt gatam i
raðherra'siól, ef hann sjálfur, og
margir flokksmenn hans hefði
ekki verið studdir tii þi,n.gs af
verkamönnum, sem fylgja Al-
jiýðuflokknum að málum.
S. I. S. og Eimskipafélag Is-
lands. eru fyrirtæki, sem stofnuð
eru af íslenzkri alþýðu, og eiga
að vera málsvarar hennar i hví-
vetna; framfcoma begigja hefir
verið svívirðileg í þessari deilu,
það skal munað.
Hlutverk sáttasemjaira í hverri
ideiiu á að vera það, að leggja
fyrir málsaðila allar þær upplýs-
ingar, sem máli geta skjft í
Isaleign- eðajtérlbiaskattnr
Hvernig á að ráða fram úr húsnæðisskortinnm?
T MJÖG eftirtektarveröri grein
•*■ í Alþýðublaðiinu nýiega var
sýnt fram á, hversu miikii þörfin
væri á nýjum byggimgum í land-
iinu. Mikiö af húsakynnum þjóðar
ininar er allsendis óviðunandi
fyrir menningarþjóð. Margair í-
búðir eru beiinlínis, heilsiuspillandi
og Sitórar fjölskyldur verða oft
og tíðum að hírast í 1 eða 2
herbergjum. Þarf ekki að lýsa
þvi, hverjar afleiöingar, bæöi frá
heilbrigðislegu og siöferöfiegu
sjónarmiöi, slíkt ástand hefir íför
með 'Siér. Hér skai lítiilega mimst
á, ihvernig fyrir þessum málum
er Siéð í höfuð&tað landsiiinis.
Allir geta sannfærst um, að
húsjaleigan í Reykjav'k er fram
túr ÖIlu hófi, og stafar það
vitanlega af því, að ekki er bygt
nægilega mikið, ekki nægilegt
framboð á íbúðum. Samkvæmt
upplýsin.gum fyrnefndrar greinar
er þörf fyrir að minS,la kosti 300
n,ýjar íbúðir á ári hverju, en und-
an.farin ár hafa aðe'ns verið bygð
air um 230 íbúðjr á ári. Er því
ajkiljanlegt, að húsaleigan s§ of
há.
Úr þessu verður að bæta á
næstu árum. Eðlilegt hefði verið,
að Reykjavíkurbær hefðá Sítyrkt
vhúisabyggin|gar eða látiö byggja
sjálfur og fariö þanoiig aö dæmi
fjölda margra bæjarfélaga í n,á-
grannalöndum okkar, siem hafl
talið það sitt fyrsta hlutverk að
bæia úr húsinæðisvaindræðunum.
Fianikvæmdir bæjai siijómanneiri
íhlutans í þessum málum er'u engar,
að frátöldum þeim s.tynk, sem
han,n .samkvæmt landslögum hef-
ir orðið aö greiða, til byggingar
verkamannabúsitaða. Lögin um
verkamannabúsitaöi eru stórt
Lpor í áttina af háifu hins op.in-
bera, en ná alltof sikammt, þar:
séin bygvÍTigar verkannanna-
búsjaða í Reykjavík hafa ekkí
fullnægt nema um 8»/o af árlegri
byggingarþörf íbúða.
deiiunni. Að jressu sinni vora
þær þessar:
Kaup 'verkamánna hefir hald-
ist óbreytt frá því 1930. Á árun-
um 1930—1936 hefir dýrtíð sam-
kvæmt opinberum útreikningum
Hagstofunnar um framfærslu-
kostnað fimm manna fjöiskyldu
í Reykjavik aukist um 10%.
En á því ári, sem nú er
að líða, hefir dýrtíð aukist gíf-
urlega og nú stendur fyrir dyrum
hý stórfeld verðhækkun.
Verkamenn fara fram á 10%
'kauphækkun.
Það reyndist sáttasemjarainuin,
dr. Birni Þórðarsyni, ofvax-
ið að draga réttar ályktanir af
þessunx fonsendum. Hann virðist
rneð öiiu hafa glieymt því, að
hlutverk sáttasemjara er það, að
finna sa'nngjama lausn hiverrar
deilu, en ekki hitt, að fara ætíð
méðalveg milli krafa aðilamna. I
þessari dellu bar sáttasemjara að
sýna fram á, að kröfur Dags-
brúnar væru sanngjarnar — og
hefðu fuilkominm síuðning af
þeim einu opinberu skýrslúm og
útreikningum, sem fyrir liggja og
lagðar eru til grundvallar af
■sjálfu ríkinu, þegar ákveðin eru
launakjör starfsmamia þess
og annara launþega — þó að
hann hefði þagáð um bitt, að
þær væru lægri en vænta rnátti.
Honum bar eirnnig að minnast
þesis, að Dagsbrún var búiin að
falla frá sínuxn fyllstu kröfum, —
kröfum, sem þó voru vel rök-
studdar. ÖllU þessu gleymdi dr.
Björn Þórðarson, en verkamenn-
irnir í Reykjavík munu minnast
gleymsku hans.
Hið oixinbera verður því aö
taka þes,si mál fastari tökum, en
þá vakinar sú sipurning, hvar afla
sjkuli njauðsynlegs fjár til fram-
kvæmdanna, Frá sjónarmiöi ríkis
og bæjar kemur einnig til grein-a,
að hægt er að skapa mikla at-
vir/na í landinu með húsabygg-
injgum, en það verður að teljast
jafnsjálfsagt verkefni fyrir hið op
inbena og aÖ bæta úr húsnæði'S-
vandræðunum.
Hinsvegar verður að líta á það,
að húsabyggingar krefjast jnikils
fjármagns o,g að um 30—40%
af kostnlaðinam fer til greiðslu á
erlendri efnivöru.
Vegna hinna mifclu gjaldeyris-
vandræða verður þjóðin því að
gæta hófs í byggingamálunu'ni,
bannig, að ekki séu byggðar allt
of dýrar íbúðir, sem útheimta of
mikið ,af sparifé þjóðarinnar og
of mikið af þeim erlenda gjald-
eyri, sem er íil umráða.
Samkvæmt þeirri reynslu
er fengist hefir við bygg-
ingu verkamannabústað-
anna er lágmarksverð íyrir
vandaðar og að öllu leyti
óaðfinnanlégar 2 herbergja
íbúðir 8500 kr. og fyrir 3
herhergja íbúðir 10500 kr,
Hinsvegar er vitað að
mikið hefir verið bygt af
íbúðum í Reykjavik, sem
eru margfalt dýrari. Er al-
gengt að einstakir menn
byggi fyrir 25-40 þús. kr.
og ýms dæmi um íbúðir
fyrir 100 þús. kr. og jafn-
vel þar yfir.
Það er berisýniiegt, að ei'ns og
gjaldeyrismálum þjóðarinnar nú
er komið, hefir hún, ekki ráÖi
á þvi, aö hi.n.um, takmankaöa e.r-
lenda gjaldeyri sé ráðstafað' á
þennan hátt, og aö svo mikill
hluti af hinu takinarkaÖa 'spari-
fé fest í svo dýrurn íbúðurn, á
sama tínta sem mjög alvarlegttr
skortur er á ódýrum íbúöum.
Eins og bent var á í áður-
nefndri g.rein, er algerlega ótækt,
að hið opinbera styrki þess hátt-
ar byggingar, eins og nú á sér
stað með Samvinnubygginigafélag
ið Oig Félagsgarð. Rikið verður
aö sefja þrengri hámarksákvæði
fyrir þær húsabyggingar, sem það
styrkir, livort sem það er meö
beiinum fjárframlögum eða ríkis-
ábyrgð.
Það s,em gera þarf er að draga
úr byggingu á lalltof dýrum
„Iúxus“-íbúðum, en síyðja að því,
að byggðar verði fleiri ódýrar í-
búðir og þá sérsiaklega 2ja og
3ja, herbergja íbúðir. Varla getur
k'Oxnlð til mála að setja beiin á-
kvæði urn síærð íbúða, fólk verð-
ur að vera sjálfrátt um hversu
miklum hluta af tekjum sinum
það vill verja til húisnæðis.
Hinsvegar getur hið opinbera
(— hvort heldur sem er ríki eða
bæjarféiag, auðveldlega haft
npkkur áhrif á það, hversu stór-
ar íbúðir fólk kýs- að byggja eða
ýelja sér til íbúðar.
Bezta leiöin, til að ná þessu tak
rnarki er húsialeiguskattur eða
stóríbúðaskattur. Væxi hU'gsan-
legir ýmsir mismunandi mögu-
leiikar.
Aðalatriðið frá gjaldeyriis- og
S'pamiaðarsjónarmiÖi er aö ekki
verði íramvegis byggðar óih'óf-
lega stórar íbúðiir. Tii þess að ná
því takmarki nægir að leggja:
skatt á þær íbúðir, sem verða
'byggðar liér eftir. Áhrifin af slík-
um skatti yrðu þau, að minna
yröi byggt af slíkum íbúöum,
og myn,di það sennilega koma
frain í aukningu á sparjfé
landsmanna, sem þá væri til um-
ráða tiil annara framkvæmda,
meðal aninars til byggingafrajn-
kvæmda. Því fé, sem skatturinn
(gæfi í rikis- eða bæjarsjóð, væri
svo varið til þess að styrkja fyr-
irtæki, sem beittu sér fyrir bygg-
ipgu 2—3 herbergja íbúða, hvort
sjsm það væru einkafyrirlæki eða
opinber fyririæki. Vitanlega ætti
hið opinbera að hafa eftiriit með
húsaleigunní hjá þeiní fyrirtækj-
um, sem þaninig yrðu .styrkt.
Þó niokkurs árangurs mætt'i
þanuig vænta af skatti á nýjum
íbúðum, yrði þó miklu áhrifa-
ineira að leggja á almennan
húsaleigu- eða stóribúðaskatt.
Væri rétt að hafa hanm stighækik-
andi: í hlutfalli viö stærð íbúð-
anina, t. d. þanúig, að á 4 her-
bergja íbúöir værj la;gt 4% . af
húsaleigunini, á 5 herbergja íbúð-
ir 5% af hása'leigunini o. s„ fnv.
Hér er þó alls ekki tilætlunin að
gera ákveönar tillögur um, hve
hár sikatturinin ætti a.ð vera.
Sjálfsagt væri, að minstu íbúð-
irnar væ.u algerlega skattfrjáls-
ar, og er auövita'ð álitamál, hvar
ætti að setja það'takmark. Eimnig
mæiti taka tillit til barnafjölda á
heiinilutn o. fl., sem ekki verður
gert greim. fyrir i stuittu máli.
Þe&sum skaíti skyldi ein,ungis
varið til styrktar húsabyggingum,
og gæti hann lækkað smám sam-
lan, eftir því sem betur væri séð
fyrir húsnæði, og Loks horfið með
öllu, þegar nóg væri orðið fram-
(boð á íbúðum.
Álitamál getur verið, hvort
ifela skuli ríki eða bæjarfélagi
injnheimtu og ráðstöfun sikattsins.
Þessi skattuir myudi hafa sömu
áhrif og skattur á nýjuin íbúðum,
hvað þær snertiir, en auk þess
myndi hann verka í þá átt, að
fólk veldi frekar hinar ininni í-
búðir, sem skattfrjálsar væru e’öa
lægri skattur væri á, og þeir, sem
mjög sitórar íbúðir hefðu, mynidu
Ieigja út noikkunn hluta þeirra, til
að spara skattiinin. Við það myndi
laiukast framboð á húsnæði, og
miðáði skatturinn því einnig á
þaran hátt tiil þess áð draga úr
húsinæðisekluuni.
Eins og kuinraugt er, fylgir
/mjög stórurn íbúðum rnargs kon-
ar öranur eyðsla, t. d. í húsgögn,
upphitun, lýs.ingu, o. s. fnv. Að
sivo mi'klu leyti sem skattu'riiim
jverikaðii í þá átt, að efnaðra fólk
léti 'Sér næ.gja minni íbúðir til að
spara skattir.íi, losnáði nokkuÖ af
fé, sem annars væri bundi.ð. Er
!því semniiégt að sparnaður
myndi aukasí, en á því er sann-
arilega mikil þörf hér á iandi,
þar sem mörgum hættk mjög til
þess að lifa um efni friam.
Með húsaleigu- eða stór-
íbúðaskatti mætti pví bæta
úr húsnæðisvandræðunum
með því fé, sem yiði til
umráða til styrktar nýjum
byggingum; hann myndi
auka framboð á húsnæði,
auka sparnað í landinu og
spara erlendan gjaldeyri.
Alt petta pó pví að eins
að rétt væri á málinu haldið
Auðvitað er ekki hægt aÖ
værata sér injög fljóts áraxxgurs
af 'slíkum skatti. Það tekur
raoíkkunn tíma, áður en nægilega
miikiö yröi bygt til þess, aö fram-
bóð á húsnæði væri orðiö það
mikið, að húsáleigan kærnist í
eðlilegt liorf. Fyrst um sínn væri
þiví rétt að hið opinbera hefði
éftirlit meb húsaleigunni og vald
til þess að lækka hana, þar s.em
hún væri sérstaklega óisanngjörn.
Slíkt eftiriit hefir meðal annars
verið haft í Danmörku alt frrím
á siðustu ár og gefisf mjög vel.
Hefir þó þörfira á þannig lagaðrd
löggjöf verið miklu miinni en hér,
þar sem húsáleigan er stórum
hærri..
Eininig þyrfti aö koma á lög-
gjöf til frjambúðiar um réttindi
og skyldur húseigendla pg leigj-
enda. Virðist vera fulikoinin
iringulreið í þeim efnum, og væri
vel þess vert, aö það mál alt væri
tekið til nákvæmrar athugumar.
Nýl fiánálaráð-
herraiD í Daa-
mörku.
VILHELM BUHL
Urn síðustu mánaðamót sag i
H. P. Hainsen, senv veri'ð Ihefir
fjármálaráðherra í stjój).x Staut>
ings árum samain, af sér störfum
sökum heilsubilúnar og þreytu.
I hans stað var Vilh'elm Buhl
Iandsþingismaður og skattstjóri í
Kaupúiámiiahöfn útraefndur fjár-
máiaráðherra, og hefiir hann þeg-
ár tekið við embættinu.
Viihelm Bulil er þrautreyndur
meðlimur A1 þýðufiokksin's í Dan-
mörkú, 56 ára að aldri, og hefir
síðain. 1924 verið skattstjóri í
Kaupmannahöfn.
Hann var kosinn á landsþingiÖ
á ið 1932 og hefir þair ve.iö f.am-
sögumaöur f jár\ eitingar.efndar
.síðain í fyrra.
Himn nýi fjámváláráÖherra eir
bóndasohur frá Jótlandi, var sett-
ur til menta, varð stúdent vYð
fin Beoeðíktsson.
A Ð morgni- 9. þ. m. alndaÖist
Vagn Beniediktsson bóndi, að
heimili sínu, Hesteyri við Jökivl-
fjörðlu í Niorður-Isafjiarðamsýs !u. 4
dögum áður gékk hann til vinnu
sinrnar og kenndi sér þá einskis
meins, en veiktist snögglega þann
dag.
Vagn fæddist 18. október 1874
í Hlöðuvík á Ströndum. Fluttist
hann ungur til Hesteyrar nxeð for-
eldrunv sínum, Guðfinnu Karls-
dóttur og Benedikt Bjarnasyni.
Síðain mun Vagn hafa dvalið þar
allan sinn aldur. Hann kvæntist
Margrétu Guðmundsdóttur frá
Glúmsstöðum í Fljóti. EignuÖust
þau dóttur, er Soffia heitir. —
Einnig hafa þau alið upp tvo
fósitursyni, Bjarna Pétursson og
Hrólf Guðmundsson. Var heim-
ili þeirra gott, og ánægjulegt
þangað að koma.
Vagn stundaði bæði landbún-
að og sjósökn, var og stund-
um í eyrarvinnu. Einnig flutti
hann póst yfir fjallveg í sveit
é.inni, Sléttuhreppi.
Vagn var eindregiran og ör-
uggur A1 þýöuf lok k s maÖu r og
fór ek'ki leynt með það. Þurfti
þó stundunv karlmenns'ku til síð-
ari árin. Mun h.afa borið við, að
haran yrði fyrir óþægindum af
þeirn s.ökuim, en ekki lét hann
þ.nð á sig fá.
Ég kyntist Vagni fyrst haust-
ið 1922, og siðan liefir hann jafn-
an reynst mér ágætur vinur. Það
haust komum við fáeinum sinn-
uim saman á fundi, ásamt nokkr
um öðmm áhugas.ömum mönn-
uinv á Hesteyri og ræddurn þar
sameiginlega ýnv.s framfaramál
þjóðarinnar og bygðariagisins.
Varð mér ljóst, bæði fyr og sið-
ar, að Vagn haföi mikinn áhuga
á framförum og aukinni menn-
ingu.
i Vagn var einn af þeim vnönn-
Uni, er þjóðin nvá sizt án vera,
— senv ékiki hafa hátt um sig, en
vinna vel í fcyrþei að því að
gera samferðafólkinu og þeim,
sem á eftir koma, . lifiö léttara
og bjartara en það áður var.
24. júlí 1937.
Guðm. R. ólalsson
| úr Grindavík.
laíínuskólann í Fredericia á Jót-
landi, las lög við háskó’.ann í
Kaupmannahöfn og lauk lagaprófi
úiið 1908. ! i
Lyt|afræ0inám.
1 október verður bætt við 1 nemenda í
lyljafræði.
Urasóknir ásamt stúdentsprófsskirteini sendist
til L. P. Mogensen lyfsala fyrir 15. ágúst.
Lvfsalafélas Isiaadn. Lylffæfiionafélðg islaids.
Gleymið ekki
að skeitilei bik er ðmissandi ísaiarfriið!
ALÞÝÐUBLAÐIÐ býður yður pessi kostaboð meðan
sumarfríin stancla yfir ogupplag endist:
Hvað nú ungi nvaður?, skáldsaga áður 5,00, nú 2,00
Smiður er ég nefndur, skáldsaga — 3,00, — 1,50
Eitt ár úr æfisögu nvinni, ferðasaga — 5,00, — 1,00
Húsið við Norðurá, leynilögreglusaga — 2,00, — 1,00
Höll hæítunnar, skáldsaga — 1,00, — 0,50
Ef allar bækurnar, sem eru yfir 1300 blaðsiður samtals, eru
keyptar i einurn pakka fást pær fyrir 5 krénur.
Ef bækurnar eru sendar i pósti bætist við burðargjald.
Bækurnar eru seldar i afgr, blaðsins, Hverfisgötu 8, Reykjavík