Helgarpósturinn - 13.08.1982, Blaðsíða 17

-IpJafiLf! ,rjnn Föstudagur 13. ágúst 1982
17
wettvanniir
Högni
<r ■
Oskarsson
læknir:
gera tilraun til að leiðrétta það,
sem missagt er i fyrirsögninni. í
fyrsta lagi er hér ekki um að ræða
verk tveggja geðlækna, þar sem
Gisli H. Guðjónsson er sálfræð-
ingur en ekki læknir. En sú villa
skiptir engu máli, enda er Gisli
manna fróðastur um réttarsál-
fræði og réttargeðlækningar. t
öðru lagi er það ekki rétt, að hér
sé um að ræða niðurstöður
„merkra rannsókna” þeirra tvi-
menninga, þaö eru lögreglu-
skýrslur, sem sýna fram á fjölgun
manndrápa á siðasta áratug. Og i
þriðja lagi er undirfyrirsögnin
villandi eins og hún er sett upp.
Verður þetta útlistað nánar hér á
eftir.
Atburðarásin
Eftir að hafa dregið að sér
athygli lesenda með ofanlýstri
dramatik og innrætingu, þá gerir
blaðamaðurinn tilraun til að
sögn, ef það verður til þess að
blaðið seljist betur? Jú, þaö er
víst ekkert, sem bannar honum
það, enda virðist „sósial-
realismi” Helgarpóstsins oft
grundvallaður á smásögum úr
innviðum „keriisins” og jakaleg-
um tilburðum islenskra ,,at-
hafnamanna”.
Ekki verður þó hjá þvi komist
að kanna örlitið uppistöðu grein-
arinnar. Rannsókn Hannesar og
Gisla byggir á dómsskýrslum og
gögnum lögreglunnar um öll
morðmál á þessari öld. Er þar
bæði stuðzt við geðrannsóknir
fagmanna á morðingjum og svo
vettvangsathuganir lögreglu-
manna. Draga þeir fram ákveðn-
ar tilhneigingar (trends) i þróun
hérlendra morðmála og bera
saman við nokkrar erlendar
rannsóknir. Ekki gera þeir
verulega tilraun tilaðskoða þessi
mál i viöara félagsiegu
ræmingu á vinnubrögðum þeirra,
og á þessu timabili haía fariö
fram margar endurskoðanir á
hinu alþjóðlega sjúkdómsflokk-
unarkerfi. Er þvi alls ekki vist að
sama sjúkdómsheitiö hai'i sömu
þýðingu i hverju tilfellana. En
það er kannski ekkert aðalatriöi.
Það sem skiptir kannski mestu
máli og er liklega helst til þess
falliðaö leiða til rangra ályktana,
er notkun blaöamanns á
prósentutölum. Virðist hann, eins
og reyndar margir aðrir, setja
samasemmerki milli prósentu-
talna og visindalegs gildis.
Prósentutölurnar um geðræn
vandamál moröingjanna hafa
ekkertsjálfstætt gildi. Það vantar
t.d. allar samanburöartölur um
tiðni geðrænna vandamála hjá
samtimamönnum morðingjanna,
og það vantar allar upplýsingar
um það, hve stór hluti morðingj-
arnir eru af þeim hópi, sem hafa
Morðið í Helgarpóstinum
t byrjun sumars var framiö
morð hér á siðum blaðsins, lik-
lega að óyfirlögðu ráði. Litið hef-
ur verið fjallað um þetta opinber-
lega og ekki hefur komið til máls-
höfðunar, enda fáum annt um
fórnariömbin. En þar eð ég tel
þetta mál draga nokkurn dilk á
eftir sér og sérlega vel til þess
fallið að auka á fordóma i garö
geðsjúkra, þá þykir mér rétt að
fara nokkrum orðuin um þetta.
Vettvangurinn
Vettvangurinn var forsiða og
heilopnugrein i Helgarpóstinum
þ. 4. júni sl. Fylgdu með ljós-
myndir af 'manni, sem var að
drepa annan. Þó er rétt að taka
fram að þessar myndir voru svið-
settar á hinn dramatiskasta hátt
með búrhnif, tómatsósu og öðru
tilheyrandi, en svona dramatik
ku auka söluna. Yfirskrift grein-
arinnar gaf til kynna að þar yrði
fjallað um ógnvænlega fjölgun
manndrápa hér á landi siðasta
áratuginn og gaf jafníramt i
skyn, að þetta væri niðurstaða
rannsóknarvinnu tveggja is-
lenzkra geðlækna. Og i undiríyr-
irsögn var bent á, að mikill meiri-
hluti morðingja hérlendis eigi við
geðræn vandamál að striða. En
með þessu var væntanlegum les-
anda innrætt ákveðið hugarlar
þegar i upphafi.
Áður en f jallaö verður um inni-
hald greinarinnar, þá ætla ég að
styðja staðhæfingar sinar, sem
hann setur fram i fyrirsögn. Það
fyrsta, sem maður rekur augun i,
er að litið samhengi er milli fyrir-
sagnar og innihalds greinarinnar.
Meginuppistaðan er tilvitnun i
grein eða greinar, sem Hannes
Péturssonog Gisli H. Guðjónsson
hafa birt og sem íjalla um ýmsa
þætti réttargeöheilbrigðismála
hér á landi. Eru það ekki nema
siðustu dálksentimetrarnir, sem
tengjast aðalfyrirsögninni og er
þá vítnað i fógetafulltrúa i
Reykjavik.
Það næsta sem vekur athygli
manns, er hve hrá og ómelt
endursögn blaöamanns er á grein
Hannesar og Péturs. Er frásögnin
byggð á „anekdótum” sem væri
svo sem allt i lagi, ef um væri að
ræða lýsingu á atburöi eða skáld-
sögu. En þar sem blaðamaöur
margtekur fram, að hér séu „vis-
indi” á ferðinni, þá verður maður
að gera þá kröfu til hans, að hann
viti, hvað hann sé með i höndun-
um og aðhann geri sér grein fyrir
þeim takmörkunum, sem efnistök
fela i sér. En þessu er ekki til að
dreifa i þessari grein, heldur
dregur blaðamaöur ályktanir af
niðurstöðum þeirra félaga án
þess að lita á þær i viðara sam-
hengi.
Athugun
En hvað með þetta? Er ekki
blaðamanninum frjálst að skrifa
lélega grein með æsifregnafyrir-
Athugasemd blaðamanns
Voru þaö ekki Rússar, sem
skömmuðu Albani þegar þeir voru
reiðir út í Kínverja? Eða var það
öfugt? Það skiptir raunar ekki máli
hver skammaði hvern í þá daga
frekar en nú, í rauninni var og er
verið að skamma einhvern annan.
Það er það eina rökrétta, sem mér
hefur tekist að fá út úr bréfi Högna
Óskarssonar. Bréf hans kemur þó
ekki á óvart - ýmsir sérfræðingar og
starfsbræður Högna, auk annars
kunnáttufólks um þessi málefni,
sem haft hefur samband við mig og
þakkað innlegg í mikilvæga um-
ræðu, hefur varað mig við „hjá-
róma“ röddum, er ættu vafalaust
einnig eftir að heyrast. Nú hef-
ur það gerst.
Ég elti ekki ólar við stóryrði
hans og dylgjur í minn garð en tel
þó rétt að taka fram, að vitaskuld
er hreinn misskilningur að ég hafi
dregið einhverjar stórkostlegar ál-
yktanir af greinum þeirra Hannes-
ar Péturssonar og Gísla H. Guð-
jónssonar. Og ég vísa til föðurhús-
anna þeirri fullyrðingu Högna
Óskarssonar, að „innræting“
greinarinnar í HP 4. júní sl. hafi
verið sú að „úr því að flestir mor-
ðingjar hafi geðræna
sjúkdómsgreiningu, þá hljóti að
mega rekja stóraukningu morða til
þeirra, sem hafa geðræn vandamál.
Eða í stuttu máli, allar manneskjur
. 0
ógnvænleg f jötgun siðasta áratuginn
samhengi, enda liklega irekar á
færi sérfræðinga i öðrum fræöi-
greinum. Rannsókn þeirra hef-
ur nú fyrst og fremst sögulegt
gildi, enda er aðferöafræöin um
margt ófullkomin. Ber þar fyrst
að nefna sjúkdómsgreiningar,
sem þeir byggja niðurstöður sin-
ar á. Þær eru alls ekki staðlaðar,
enda framkvæmdar á 79 árum
(að visu flestar eftir 1940). Það
eru ekki alltaf sömu sérfræðing-
ar, sem gera rannsóknirnar, ekk-
ert er vitað um innbyröis sam-
sömusjúkdómsgreinmgu á hverj-
um tima. Auk þess er engin úttekt
á innra orsakasamhengi morð-
anna, né heldur er íjallaö um
hvaða áhrif þær stóru breytingar,
sem hafa orðiö á islenzku þjóðfé-
lagi á þessari öld, hafa halt á
hegðun einstaklinga. Og svo
mætti lengi telja.
Þetta er alls ekki gagnrýni á
vinnu þeirra lélaga, Hannesar og
Gisla. Þeir hala unniö úr þeim
efnivið, sem lyrir lá, og geíur sú
vinna ekki tilelni til blaöagreina i
asifréttastil um geðheilsu is-
lenzki'a morðingja. Gagnrýni min
beinist fyrst og fremst að þeirri
innrætingu, sem greinin hefur i
för með sér, en hún er á þá lund
að úr þvi að ílestir morðingjar
hafi geðræna sjúkdómsgreiningu,
þá hljóti aö mega rekja stóraukn-
ingu morða til þeirra, sem hafa
geðræn vandamál.
Eða I stuttu máli, allar mann-
eskjur með geðræn vandamál eru
stórhættulegar.
Lokaorö
Morðmál þetta er allt hið furðu-
legasta. Vetlvangurinn er þekkt-
ur svo og atburöarásin, en hver
erusvo fórnarlömbin?
Það er ekki eins ljóst, en að
mati undirritaös eru þau liklega
tvö. Annars vegar var enn einu
sinni vegið að góðri blaða-
mennskuog þar meö eyðilagt gott
tækifæri til að koma með vitrænt
innlegg i umræðuna um málefni
geðsjúkra afbrotamanna.
Hins vegar var gerð atlaga að
starfi þeirra, sem vinna aö þvi að
eyða f ordómum i garö þeirra fjöl-
mörgu, sem þurfa aðstoð vegna
geðrænna vandamála.
Að athuguöu máli er liklega
fulldjúpl tekið i árina, eins og gert
var i upphaíi, þegar talaö var um
morð á siöum blaösins. öll likindi
benda til, að fórnariömbin hress-
ist á nýjan leik,enda eru þau bæði
ýmsu vön. Réttara væri að segja,
að stilvopn i ð hali snúist i höndum
blaðamanns al einskærum
klaufaskap, og að það hafi f.o.f.
verið orðstir hans sem blaöa-
manns, sem hafi hlotið smáskurf-
ur.
Og nær hann sér væntanlega
lika.
með geðræn vandamál eru stór-
hættulegar.“
A undanförnum mánuðum hef-
ur verið gerð tilraun í íslenskum
fjölmiðlum til að vekja umræðu um
þetta mikilvæga málefni. Mér, og
vafalaust fleiri,þykir verra ef draga
á þá umræðu niður á ómerkilegt
plan.
Ómar Valdimarsson
blaðamaður
HUMAN LEAGUE
.. . »U»(orm>4 ‘ « • (
é-i?* Þrostur
Ólafsson
„t.íunþi'itatueyrKisln ;
SONGUARD
Bylting í gerð
þj ófavamarkerfa
Songuard þjófavarnarkerfið
virkar eins og sónargeislar sem
leita uppi kafbáta.
Songuard þjófavarnarkerfið hefur
hlotið viðurkenningu í Bretlandi
fyrir: 1. Góða hönnun 2. Auðvelt í
notkun og viðhaldi 4. Ódýrt miðað
við gæði. En helsti eiginleiki
Songuard er að, ef tækið bilar þá
leitar það sjálfkrafa upp bilunina
fyrir eigandann svo að lagfæring
geti farið fram samstundis.
%) Radíóstofan hf.
Þórsgötu 14, símar 28377 - 11314 - 14131