Helgarpósturinn - 10.12.1982, Side 10

10
Föstudagur 10. desember 1982
Ip^sturinn
Heiður og sæmcf
Frásögn um margboðað morð
(Cronica de una muerte anuncia-
da) eftir Gabríel Garcia Marques.
Guðbergur Bergsson þýddi.
Skáldsaga. 140 bls.
IÐUNN, Reykjavík, 1982.
Þetta nýjasta verk Nóbels-
skáldsins Gabríel Garcia Marqu-
es er býsna sérkennileg morðsaga
því ólíict því sem maður á að venj-
ast er morðgátan ekki leyst í lokin
heldur eru lesendum ljósir allir
þættir málsins nánast frá upphafi.
Lesendur fá strax að vita hver er
fórnarlambið og hverjir ætla sér
að vinna á því. Sagan verður því
fráleitt flokkuð til glæpasagna
enda er það niðurstaða þeirra
sem um málið fjalla að ekki hafi
verið framinn glæpur í hefðbundn-
um skilningi.
Þegar Bæjarður San Roman
gengur að eiga Angelu Víkarío er
haldin einhver hrikalegasta
brúðkaupsveisla sem sögur fara
af. Ekkert var til sparað og þeir
sem glímdu við að reikna út
kostnaðinn komust að því „að
fjörutíukalkúnhönum hefði verið
slátrað og ellefu svínum í gestina,
og brúðguminn hefði gefið þorps-
búum fjórar kvígur til að steikja á
aðaltorginu./.../ að drukkið hefði
verið úr 205 kössum af smygluðu
áfengi, og úr næstum 2000 flösk-
um af reyrrommi..." (24) og enn-
fremur að blómaskreytingin í
kirkjunni „hefði kostað ámóta og
14 fyrsta flokks jarðarfarir“ (52).
Það hversu mikið var við haft í
veisluhöldunum jók enn á áhrif
ess atburðar er í kjölfarið fylgdi.
brúðarsænginni kom nefnilega í
ljós að Angela hafði náð að glata
meydómi sínum áður en
Bæjarður kom til sögunnar.
Brúðguminn skilaði því brúðinni
snarlega í föðurhús og þar var
hún vitaskuld krafin sagna. Hún
„gaf sér aðeins tóm til að nefna
nafnið. Hun leitaði að því í hálf-
rökkri hugans og fann það með
skjótum hætti innan um óljós
nöfn bæði þessa og annars heims
og negldi nafnið á vegginn með
sinni markvissu ör, líkt og fiðrildi
sem er fast á títuprjóni og hefur
glatað frelsinu um aldur og ævi.
Hann Santíago Nasar, sagði
hún.“ (58) Þar með voru örlögin
ráðin. Hefndarhugsunin tók sér
bólfestu í áfengismettuðum hug-
um bræðranna Péturs og Páls
Víkarío. Santíago Nasar varð að
deyja til að Víkarío ættin héldi
sæmd sinni.
Eins og titill verksins á frum-
málinu ber með sér er hér um að
ræða króniku sem um aðferð er
keimlík hinni ágætu Innan-
sveitarkróniku. „Blekberinn" er
einn þorpsbúa sem raunar tók
þátt í veislunni en er ekki til frá-
sagnar um morðið sjálft vegna
þess að þá hvíldi hann höfuð sitt í
rammkaþólsku skauti gleðikon-
unnar Maríu Alexandrínu Cervan-
tes. Það eru mörg ár liðin frá
atburðunum þegar hann „hvarf
aftur heim í hið gleymda þorp og
reyndi að raða saman hinum marg-
víslegu glerjum úr hinum brotna
spegli minninganna“ (11) Bókin
greinir síðan frá niðurstöðum
þessa starfs sem ekki var neitt
áhlaupaverk þar sem margir voru
ýmist fullir eða timbraðir
morðmorguninn og enn aðrir á
þönum vegna þess að biskupinn
átti leið hjá í bátnum sínum.
Fyrir þá sem þekkja fyrri verk
Garcia Marques er þessi nýja
skáldsaga kærkomin viðbót.
Öðrum vil ég benda á að Frásaga
um margboðað morð er einkar
heppileg til innvígslu í sagnaheim
þessa kólumbíska meistara vegna
þess að í henni er að finna flest
þau atriði sem einkenna
samfélags- og mannlýsingar hans.
Heiður og sæmd eru lykilatriði
í hinu suður-ameríska ættar-
samíélagi. Þeir bræður Pétur og
Páll Víkarío iðrast aldrei verkn-
aðar síns: „Sæmd okkar var í
veði“ (60) Það er í raun niður-
staða verksins að Bæjarður San
Roman sé eina fórnarlambið, því
„Santíago Nasar hafði hreinsast
af smán, Víkaríobræðurnir sann-
að karlmennsku sína, og hin
svikna systir hafði endurheimt
heiður sinn“ (98) Þannig eru
lögmál hins sérkennilega samfé-
lags við Karabíska hafið.
Trúarbrögðin hafa einnig mót-
andi áhrif á athafnir fólksins.
Kaþólskan liggur á yfirborðinu
en undir niðri kraumar forn
þjóðtrú og gægist tíðum upp á yf-
irborðið. Líf fólksins mótast
raunar að stórum hluta af hjátrú
og hindurvitnum sem enginn þor-
ir að storka enda hefnist þeim
jafnan er það gera.
Stíll Marquesar er enn sem fyrr
markaður af háði og ýkjum og
vonandi hefur hvorutveggja
komið fram í tilvitnunum hér að
framan. Engu að síður hlýtur frá-
sögnin að teljast raunsæ og það er
trúa mín að hið suður ameríska
raunsæi með öllum sínum furðum
og hliðarsporum sé í raun lífvæn-
legasta gerð raunsæisbókmennt-
anna, kærkomin tilbreyting frá
leiðigjörnu ný-raunsæinu sem
hefur einkennt íslenskar nútíma-
bókmenntir um langt skeið. Ég
tek því undir með sögumanni
þegar hann segir á einum stað:
„...ef allt er skoðað líkist lífið að
lokum lélegustu tegund bók-
rnennta" (104).
f stuttum ritdómi er erfitt að
koma til skila þeim töfrum sem
einkenna verk Gabríels Garcia
Marques. Þar fara saman margir
þættir en ef ég ætti að taka ein-
hvern þeirra út úr þá eru það
persónulýsingarnar. Karakter-
arnir eru sumir þann veg skapaðir
að þeir taka sér bólfestu í vitund
lesarans og verða ekki svo
auðveldlega hraktir á brott. Sant-
íago Nasar er einn þessara kar-
aktera. Þegar Víkaríobræðurnir
hafa látið slátrarasveðjur sínar
heimsækja öll helstu líffæri hans
býr hann enn yfir nægilegum
krafti til að leita heim í hús. Leið
hans liggur um hús Wenefríðu
Marques og henni verður vita-
skuld bilt við:
Santíago; hrópar hún. Hvað
gengur að þér góði minn? Santí-
ago bar kennsl á konuna. Þeir
drápu mig, Wene mín, svaraði
eftir Sigurö Svavarsson
Marques - „kær-
komin tilbreyting
frá leiöigjörnu ný-
raunsæinu", seg-
ir Siguröur Svav-
arsson um morö-
króniku nýja nób-
elsverðlaunahaf-
ans.
Raunir Bárðar Heimsmeistara
Maður dagsins eftir
Andrés Indriðason.
Skáldsaga. 192 bls.
Almenna bókafélagið,
Reykjavík.
Andrés Indriðason hefur verið
iðinn við kolann að undanförnu.
Barnabækur hans hafa verið
verðlaunaðar og notið vinsælda
með réttu. Nú síðast hefur höf-
undurinn leitað út af sviði barna-
bókanna og samið skáldsögu sem
mun vera ætluð fullorðnum. Eftir
að hafa lesið söguna læðist að
mér sá grunur að Andrés hefði
betur haldið sig við börnin og eitt
er víst að Maður dagsins mun
aldrei verða tilefni verðlauna-
veitinga.
Andrés fer í þessu skáldverki
inn á svið sem er í sjálfu sér for-
vitnilegt og gott sagnaefni. Hann
tekur fyrir afburðamanninn í
íþróttaheiminum og líf hans „í
ljóma frægðar,“ baráttuna við
stórhvelin sem vilja maka krók-
inn á afrekum hans.
Bárður Valdimarsson er sögu-
hetja bókarinnar. Hann er ein-
feldningslegur sveitamaður og
ævinlega skotspónn allra sem
umgangast hann. Bárður er alinn
upp í Gufudalnum, nánar tiltekið
á bænum Innra-Koti. Hann flyst
síðar í bæinn með móður sinni
sem stöðugt þurfti að leita lækna í
Reykjavík. í sveitinni hafði
Bárður þurft að hoppa og
stökkva yfir náttúrulegar hind-
ranir eins og gengur og gerist.
Þegar Bárður kemur til Reykja-
víkur er það fyrir tilviljun að hann
fer að æfa langstökk með íþrótt-
aklúbbi Vesturbæjar og hvílík til-
viljun! Eftir að hafa æft íþróttina í
nokkrar vikur undir handleiðslu
Sigurbergs Þorgrímssonar setur
Bárður glæsilegt íslandsmet,
stekkur 7.98 m. Nokkrum vikum
síðar setur Bárður Norðurlanda-
met, 8.68 m. Enn líða nokkrir
dagar og Bárður fer á Evrópu-
mótið í Helsinki og setur að sjálf-
sögðu heimsmet 9.86 m I (Til
samanburðar má geta þess að
heimsmetið í langstökki er nú
8.95 m. Þegar Bob Beamon setti
þetta ótrúlega met í þunna loftinu
í Mexícó ’68 leyfðu menn sér að
fullyrða að löng bið yrði eftir
öðru eins risastökki). Já árangur
Bárðar Valdimarssonar er ekkert
slor. A hluta úr sumri hefur hann
bætt árangur sinn um eina 2
metra. Hvað þetta atriði snertir
væri réttast að flokka Mann dags-
ins undir ævintýri.
Það er í rauninni fátt í persónu
og fari Bárðar sem gerir frægðar-
feril hans trúverðugan, a.m.k.
kemur hann illa heim og saman
við þá hugmynd sem ég hef um
slíka garpa. Hann er einfaldur,
ótrúlega saklaus og virðist skorta
bæði viljastyrk og festu til að geta
stefnt ákveðið að settu marki.
Höfundur velur þá leið að gera
konur að drifkraftinum í lífi hans
og met sín setur hann yfirleitt til
að ganga í augun á þeim konum
sem á vegi hans verða: „Ég lofa
þér því að ég skal setja met. Ég
skal setja met fyrir þig, Lína“
(28). Og fjórum blaðsíðum síðar
má lesa: „Ég skal setja met. Ég
skal setja met fyrir J?ig, Lára“.
Og skömmu síðar: „Eg skal setja
met fyrir þig. Ég lofa þér því. Ég
skal setja met fyrir þig, María Fil-
arova“. (44) Þegar mamma
Bárðar hefur verið flutt á spítala í
skyndi kveður hann með orðun-
um: „Ég skal setja met fyrir þig,
mamma. Ég lofa þér því. Ég skal
stökkva fyrir þig og ég skal setja
met fyrir þig.“ (121) Já konur
hafa mikil áhrif á líf Bárðar og
þær eru í rauninni yfirleitt hinir
mestu skaðræðisgripir er undan
eru skildar mamman og Lína.
Línu er líka á mjög ódýran hátt
Andrés Indriða-
son „Sagan um
mann dagsins er
skrifuð eftir for-
múlu sem er ekki
lengur gjald-
geng...“
stillt upp sem andstæðu annarra
vinkvenna Bárðar. Hún er frem-
ur ófríð (Bárður er það reyndar
líka) en undur væn og ósköp
heimkær. Hinar stúlkurnar eru
hins vegar fagrar , skemmtana: -
sj úkar, kynæsandi og mæla yfir -
leitt fagurt er þær flátt hyggja.
Reynsluleysi Bárðar í kvenn-
amálum er algjört enda koma
konur í líf hans í fyrsta skipti
þetta viðburðaríka sumar. Hið
sama má segja um áfengið því
fram til þessa sumars hafði líf
heimsmeistarans verið vímu-
gjafalaust. Þegar Bárður bragðar
áfengi fer venjulega allt á annan
endann og hann er raunar
sjaldnast sjálfviljugur í þeim efn-
um heldur^ því brennivín er
beinlínis neytt oní hann oft á tíð-
um. Bárður sækir kraft og þor tii
vínandans í lókauppgjörinu við
fjendur sína og sá kafli er hinn
máttugasti í sögunni, í raun hinn
eini sem stendur upp úr meðal-
mennskunni. Þá gerir Bárður
upp við vinnufélagana í Vöru-
höllinni, eigandann (föður Láru)
sem hafði nýtt hann í hrikalega
ósmekklegar auglýsingar og
skemmtikraftinn er áleit Bárð
ekkert annað en efni í góðan
brandara (kannski hafði hann
einmitt rétt fyrir sér). Skandall-
inn leiðir til sjúkrahúsvistar og á
sjúkrabeðnum lærir heims-
meistarinn að meta Línu að verð-
leikum og gerir þessa lifandi eftir-
mynd móður sinnar að unnustu
sinni.
Andrés Indriðason skýtur
rækilega yfir markið í þessari
„krufningu“ á lífi afreks-
mannsins. Þar kemur margt til,
persónusköpunin er slök og blær
frásagnarinnar er ótrúverðugur.
Á bókarkápu er Maður dagsins
sögð vera „raunsæ nútímasaga"
en því miður rís verkið engan
veginn undir þeirri einkunn. Það
er örugglega ætlun höfundar að
lesandinn fái samúð með Bárði
en það mistekst (a.m.k. hvað mig
snertir) og þar með geigar ádeila
verksins. Sagan um mann dagsins
er skrifuð eftir formúlu sem ekki
er lengur gj aldgeng og þess vegna
mistekst höfundi að afhjúpa líf og
feril afreksmannanna í íþrótta-
heiminum og lítið stendur því
eftir.
SS
IITVAKP
Föstudagur
10. desember.
9.05 Morgunhundur barnanna. Húsgagnið
hennar langómmu styttir okkur stundir um
eilifð alla.
10.30 Það er svo margt að minnast á. Torfi
Jónsson sér um íslenskan dánumannaþátt.
11.30 Frá Norðurlöndum. Finnavinurinn
segir okkur frænda visur og flettir ofan at
skandöjum.
13.30 Á frívaktinni. Hann var sjómaður
dáðadrengur, svona lagviss bar' eins og
gerjgur. Sigrún Sigurðar kynnir.
15.00 Miðdegistónleikar. Vínarfílan leikur
tónlist eftir Dvorak.
16.20 Ógnir töframannsins. Ofbeldissaga
fyrir börnin með kristilegu ívafshugarfari.
Þórir S. Guðbergsson les eigin hugarfóstur.
17.00 Nýtt undir nálinni. Kristín Björg Þor-
steinsdóttir kynnir ný lög og leiðinleg.
22.35 Skáldið á Þröm. Á heljarþröm, anda-
giftin horfin og seðlarnir með.
23.00 Kvöldgestir. Óþarfi að fara fleiri
orðum um Jónas.
01.10 Á næturvaktinni. Hins vegar er alltaf
hægt að tala um Sigmar.
Laugardagur 11. des-
ember.
9.30 Óskalög sjúkrahúsanna. Landsspita-
linn sendir Borgó sínar bestu kveðjur.
11.20 Hrímgrund. Frost i barnalandi.
13.20 Helgarvaktin. Er liðið ekki á bullandi
kaupi fyrir alla þessa helgarvinnu? Hróbjart-
ur er skinandi bjartur og Arnþrúður er eintómt
púður.
16.40 islenskt mál. Ásgeir Blöndalskaffi
Magnússon skýrir frá merkum nýjungum úr
heimi vísindanna.
17.00 í dægurlandi. Ég hef aldrei heyrt um
það. Þar eru bara milljón plötu menn. Sam-
anber prósentin.
19.35. Á tali. Þær mega þá bara tala. Ég
hlusta sko ekki. Skol
20.30 Kvöldvaka. Ein af nýjungum útvarps-
ins. Bara færa þáttinn á milli daga. Hug-
myndaríkir menn.
23.00 Laugardagsspyrpa. Palli og Þorgeir
tefla fram sínum sterkustu trompum: fyndn-
inni og léttleikanum .
Sunnudagur
12. desember.
10.25 Út og suður. Upp oq niður. Friðrik Páll
Jónsson flakkar heimshorna á milli á talfær-
um annarra. Við líka. Og allir skemmta sér
vel.
11.00 Messa. I Dómarakirkjunni. Guð er
dómarinn.
13.20 Nýir söngleikir á Breiðvangi. Árni
Blandon segir frá ferð sinni i hóruhús ÍTexas.
Eða var það púdduhús? Hann skemmti sér
allavega vel.
16.20 Mótsögn og miðlun. Hegel er enn
samkvæmur sjállum sér. En það verður ekki
lengi. Kristján Arnason flytur síðara erindi
sitt.
18.00 Það var og. Tímabær þáttur.
Goðsagnaeyðandi þáttur. Góður þáttur. Það
er skítkalt að vetrarlagi við Miðjarðarhafið.
Áfram með niðurrifið. Þráinn Bertelsson
spjallar við hlustendur.
19.25 Veistu svarið. Tryggvi Gíslason
dæmir norðlenskar mannvitsbrekkur.
21.55 Aðfangadagskvöld. Klukkur landsins
kirkja hljómar enn í brjósti minu, þegar ég
minnist aðfangadagskvöldsins hins forna...
Smásaga eftir Elísabetur Helgadóttur.
23.00 Kvöldstrengir. Ég hljóp nefnilega svo
mikið í morgun. Ég er kominn með strengi.
Útlendingurinn Helga Alice kynnir að norðan.
SJOMVAKI*
Föstudagur
1 o.desember
20.45 A tiöfinnl. Birna Hrólfsdóttir les upp
fyrir þjóðina. Hún vandar sig vel.
21.15 Prúðuleikararnir. Carol Burnett er með
stórar tennur. Hún ætlar að læsa þeim (
græna froskinn leiðinlega og losa okkur
endanlega við hann. Farið hefur...
22.00 Kastljós. Innlendur upplýsingaþáttur
um erlend og innlend málefni. Ömmi og Gaui
setja upp alvörusvipinn.
23.10 Vigamaðurinn (The Stalking Moon).
Bandarísk vestfjarðamynd, árgerð 1968.
Leikendur: Gregory Peck, Eva Marie Saint.
Leikstjóri: Robert Mulligan.
Þolinmæðin sigrar allar þrautir. Og spennan
eykst. Kona nokkur er leyst úr halai hjá Apac-
he indíánum og hefur með sér son sinn.
Barnsfaðir hennar, faðir piltsins, eltir hana og
hvíta vesalinginn, sem hjálpar henni. Marg-
sýnd mynd í kvikmyndahúsum borgarinnar.
Laugardagur
11. desember.
16.30 íþróttir. Bjarni Fel er nú varla búinn að
jafna sig eftir áfallið á þriðjudagskvöld.
Aumingja strákurinn. Vonandi sýnir hann
ekki úr leiknum.
18.30 Riddarinn sjónumhryggi. Spænskur
flokkur um besta vininn barnanna. Hundgá
og fjallaljón.
18.55 Enska knattspyrnan. Alltaf batnar
það.
20.40 Löður. Ekki er þetta verra. Urrrrg!
21.10 Pappirstungl (Paper Moon). Banda-
rísk bíómynd, árgerð 1973. Leikendur: Ryan
O'Neal, Tatum O'Neal. Leikstjóri: Peter Bog-
danovich.
Kreppan er i algleymingi. Faðir og dóttir ferð-
ast um Bandaríkin í leit að ættlingjum, þar
sem-koma skal stúlkunni fyrir. Biblíusala á
fölskum forsendum. Fyndin og skemmtileg
mynd. Endursýning.
23.10 Þrjú hjól undir bilnum (Goodbye
Pork Pie). Nýsjálensk kvikmynd, árgerð
1980. Leikendur:Tony Barry, Kelly Johnson,
Claire Oberman, Shirley Gruar. Leikstjóri:
Geoff Murphy.
Galgopar á ferð og löggan reynir að stöðva
þá. Gamansöm mynd í léttum gamansömum
dúr. Andfætlingar sýna hvað i þeim býr. Eru
þeir eins og góðir og stóri bróðir?
Sunnudagur
12. desember.
16.00 Sunnudagshugvekja. Hjálmar Jóns-
son bolabani flytur lausnarorðin.
16.10 Fréttadálkur frúarinnar. f alvöru.
Öðru nafni Gutlað í grænsápunni. Afar
spennandi mynd frá sápugerðinni Frigg.
17.05 Þróunarbraut mannsins. Endursýn-
ing á framtið mannsins. Hvernig er það
hægt? .
18.00 Stundin okkar. Eru þau nýju jafn sæt
og hún Bryndis? Hún Bryndís var svo sæt.
20.40 Sjónvarp næstu vikur. Guðmundur
Ingi segir frá.
21.10 Glugginn. Það minnir mig á Blómin.
Ég sit og stari oft útum glugganr. og sé ekkert
nema skuggann af lífinu sjálfu. Þannig er
menningin.
22.05 Stúlkurnar við ströndina. Fina
franska fólkið er komið i strið. Það var sorg-
legt. Undarleg mynd.