Helgarpósturinn - 10.12.1982, Qupperneq 22

22
Það eru greinilega umbrotatímar í íslensk-
um stjórnmálum um þessar mundir, svo sem,
glöggt má sjá í skoðanakönnun þeirri um
fylgi flokkanna í Reykjavík, sem birtist í|
blaðinu í dag. Þar var reynt að kanna fylgi
flokkanna ef kosið væri í dag og þá j afnframt
tekin inn í myndina þau nýju framboð, sem,
rætt hefur verið um að hugsanlega muni sjái
dagsins ljós í næstu kosningum. Vert er að
ítreka að könnunin náði einungis til kjósenda
í Reykjavík, sem okkur þótti nógu forvitni-
legt viðfangsefni eftir þann atgang sem átt
hefur sér stað í því kjördæmi að undanförnu.
Niðurstaðan er býsna athyglisverð. Kann-
ski fyrst og fremst að fleiri eiga eftir að gera
upp hug sinn til stjórnmálaflokkanna heldur
en nokkru sinni fyrr eða vilja ekki láta uppi
skoðanir sínar af einhverjum ástæðum, eða
alls 56% þeirra sem spurðir voru. En meðal
SÉRFRAMBOÐ
Á SIGLINGU
þeirra sem voru tilbúnir að svara kemur þó
fram, að hin þrjú nýju megin framboð sem
einkum hefur verið rætt um undanfarið, þ.e.
framboð Bandalags jafnaðarmanna Vil-
mundar Gylfasonar, Kvennaframboð og
framboðslisti Gunnars Thoroddsen núver-
andi forsætisráðherra, eiga meiri hljómgrunn
meðal kjósenda en e.t.v. flesta hefur órað
fyrir og mundu allir þrír listarnir fá mann
kjörinn í Reykjavík samkvæmt könnuninni.
Athyglisvert er einnig, að þessi nýju fram-
boð virðast fyrst og fremst höggva skörð í
raðirgömlu flokkanna í Reykjavík, sem hafa
kennt sig við félagshyggjuna. Sjálfstæðis-
flokkurinn kemur sterkur út úr könnuninni -
eins og ýmsum fyrri könnunum - þ.e.a.s.
meðal þeirra kjósenda, sem gert hafa upp
hug sinn. Og það er þrátt fyrir hamaganginn í
prófkjörinu þar á dögunum, að flokkurinn
kemur út úr þessari könnun með 48% fylgf.
Haldi flokkurinn því hlutfalli á landsvísu þarf
ekki mikið til að Sjálfstæðisflokkurinn nái
hreinum meirihluta á næsta Alþingi. Sjálf-
stæðisflokkurinn nýtur þess vafalaust í þessu
tilliti, að fjölmargir kjósendur hans, sem ekki
láta sér detta í hug að ganga í flokkinn, hugsa
eins og kerlingin, sem sagði: Ég er alveg á
móti pólitík. Égkýs bara Sjálfstæðisflokkinn.
En hvaða ályktanir má draga af þessum
niðurstöðum? Hvernig má útskýra vaxandi
„lausafylgi“ og það, sem túlka má sem aukið
tómlæti gagnvart stjórnmálaflokkunum? Og
hvað veldur því, að svo stórt hlutfall kjós-
enda hefur enn ekki gert upp hug sinn gagn-
vart flokkunum?
„Óvissuhlutfallið gæti verið að stækka“,
segir Ólafur Þ. Harðarson, lektor í stjórn-
málafræðum við Háskóla íslands. Það má
hinsvegar ekki taka skiptinguna á milli þeirra,
sem ekki vilja svara, og þeirra sem segjast
óákveðnir, of bókstaflega. í hópi þeirra, sem
segjast óákveðnir gæti verið talsverður hóp-
ur, sem einfaldlega kýs að láta ekki í ljós
skoðanir sínar. Menn hafa haft vissar hug-
myndir um að lausafylgið fari vaxandi og að
það stafi af talsverðri óánægju með stjórn-,
málaflokkana. Það er ekki óþekkt, að fólk
láti í ljós óánægju sína með flokkana, þegar
svo langt er til kosninga, með því að segjast;
helst geta hugsað sér að kjósa einhvern
annan flokk, engan flokk eða jafnvel nýjan
flokk. En þetta þarf ekki að vera nein spá um
endanleg kosningaúrslit. Við höfum fylgst
með svipuðum hlut gerast í t.d. Bretlandi,
þar sem Frjálslyndi flokkurinn hefur fengið
mikið fylgi í skoðanakönnunum og auka-
kosningum.
Sama má e.t.v. segja um hinn nýja flokk
jafnaðarmanna í Bretlandi, sem fékk mikið
fylgi í skoðanakönnun fyrst eftir stofnun
Eftir ósigur flokks síns í þingkosningunum
í síðasta mánuði, kaus Reagan Bandaríkja-
forseti að reyna að styrkja stöðu sína á stjórn-
málavettvangi með því að skora þingið á
hólm á þeim velli sem hann telur sig standa
sterkast að vígi. Hann fór í sjónvarpið og
sagði þjóðinni, að öryggi Bandaríkjanna og
geta til að hafa í fullu tré við Sovétríkin í
kjarnorkuvígbúnaði væri undir því komið, að
þingið tæki með í fjárveitingar til landvarna
tæpan milljarð dollara til framkvæmda við að
koma 100 eldflaugum af gerðinni MX fyrirá
jörðu niðri í þéttri hvirfingu í óbyggðum Wy-
oming. Til að gera kröfu sína ómótstæðilega
með auglýsingabrag tilkynnti Reagan, að
GLÆFRALEG MX-ÁÆTLUN
KEMUR REAGAN í KOLL
eldflaugin sú arna héti ekki lengur MX,
héðan af skyldi hún nefnast „Peacekeeper,"
Friðarvörður.
rátt fyrir nafnbreytinguna varð atkvæða-
greiðsla í Fulltrúadeildinni, um fjárveitingu
til að koma fyrir MX á þann hátt sem Reagan
hafði ákveðið, til að baka forsetanum sárasta
ósigur sem hann hefur beðið á þingi. Enn
situr saini þingheimur og kjörinn var fyrir
tveim árum, þegar vinsældir Reagans voru í
hámarki og hann fleytti ýmsum áhangendum
sínum inn á þing. Nýja þingið, með 26 sæta
viðbót fyrir demókrata í Fulltrúadeildinni,
kemur ekki saman fyrr en eftir áramót. Engu
að síður féll tillaga stjórnarinnar um 988 mill-
jónir dollara til að smíöa fyrstu fimm MX-
flaugarnar með 245 atkvæðum gegn 176. A
sjötta tug þingmanna repúblíkana, flokks-
bræðra forsetans, gengu í berhögg við hann í
þessu máli.
Reagan er maður þrákelkinn, og í Öld-
ungadeild hafa repúblikanar meirihluta.
Hann lét það boð út ganga, að þrátt fyrir
ófarirnar í Fulltrúadeildinni yrði allt kapp
lagt á að fá tillöguna sem þar féll samþykkta í
Öldungadeild. Búist er við að hún komi til
atkvæða í næstu viku. llorfur dökknuðu til
muna fyrir Reagan og hans málstað í fyrra-
dag, þegar vitnaleiðslur hófust fyrir hermála-
nefnd deildarinnar. Þar kom í ljós, að af fjór
um mönnum í yfirherráði Bandaríkjanna
höfðu þrír lagst gegn þeirri tillögu um
eldflaugaþyrpingu í Wyoming, sem Reagan
gerði að sinni. Yfirhershöfðingjar landhers
og landgönguliða og yfiraðmíráll flotans voru
sammála um að tillagan væri byggð á hug-
myndum, sem lítt eða ekki hefðu verið sann-
prófaðar með gerlegum tilraunum, og gætu
því reynst fásinna. Aðeins yfirhershöfðingi
flughersins, sem á að fá MX-flaugarnar í sinn
hlut, samþykkti tillöguna.
Hversu sem atkvæði falla í Öldungadeild-
inni, þykir því sýnt að aijdstæðingar MX í
Fulltrúadeild hafi fylgi til að velja svo í nefnd
til að jafna hugsanlegan ágreining deildanna,
að málið stöðvist að sinni. Þar með gæti það
hæglega veriðúr sögunni í núverandi mynd,
því ljóst er að þegar nýkjörin Fulltrúadeild
kemur saman, bætist andstæðingum MX veru
legur Iiðsauki.
F.kki kemur timaskortur til, að áform um
að koma MX-flaugunum fyrir reynist svo vafa
samt og glæfralegt, að þrír af fjórum í
yfirherráði Bandaríkjanna telja það ótækt.
Umræður um þessa gerð eldflauga hafa stað-
ið á Bandaríkjaþingi síðan 1974, og svo árum
skiptir lengur í flugher og landvarna-
ráðuneyti. Undirrót þeirra umræðna er
atburðarás í kjarnorkuvígbúnaði á sjöunda
tug aldarinnar.
I hersýningu á Rauða torginu 1967, á hálfr-
ar aldar afmæli byltingarinnar í Rússlandi,
Föstudagur 10. desember 1982
J~leli
rieigar--7-
pðsturinn
flokksins. Það fylgi hefur farið hraðminnk-
andi skv. skoðanakönnunum eftir því sem
nær dregur kosningum.
En svo hefur það líka gerst, til dæmis í
Danmörku á miðjum síðasta áratug, að það
hafa orðið sprengingar“.
Ólafur Þ. Harðarson bendir einnig á, að
þar sem svo margir kjósenda virðist óá-
kveðnir, hljóti kosningabaráttan að skipta
meira máli en áður. Þá muni hinir óákveðnu
fá tækifæri til að gera upp hug sinn.
Hvað sem öðru líður, þá er augljóst af
niðurstöðum skoðanakönnunarinnar, að
kjósendur í Iandinu - eða a.m.k. í Reykjavík
-gerast nú þreyttir á flokkunum. Undanfarin
tíu ár eða svo hafa margar samsteypustjórnir
setið á Islandi og margar útgáfur reyndar.
Ekki hefur verið að sjá neinn sérstakan mun
á frammistöðu þeirra. Eilífðarmálið, verð-
bólgan, hefur haldið áfram með ljóshraða,
fjárfestingar verða stöðugt vitlausari og
kappræðuþættir stjórnmálamanna í sjón-
varpi verða stöðugt líkari hver öðrum.
Það gæti verið ein skýringin á glæsilegri
útkomu „sérframboðanna" í þessari skoð-
anakönnun. Lausafylgið hrífst af stjórnmála-
mönnum, sem tala öðruvísi og skamma ríkj-
andi kerfi. Lítill vafi er á, að þrumuræða
Vilmundar Gylfasonar í sjónvarpsumræðun-
um um vantraustið á Alþingi á dögunum,
hefur aflað honum talverðs fylgis meðal
hinna óráðnu. Slagsmál dr. Gunnars Thor-
oddsen í Sjálfstæðisflokknum eru í sjálfu sér
nægileg ástæða fyrir ýmsa til að lýsa yfir
stuðningi við forsætisráðherra. Og Kvenna-
framboðið nýtur vafalaust fylgis margra fyrir
það eitt að vera „sérframboð“.
En á þessari stundu er allt óvíst um hvort af
nokkru þessara framboða verður. Fari svo,
að Vilmundur og Bandalag jafnaðarmanna
bjóði ekki fram, dr. Gunnar ákveði að draga
sig í hlé og Kvennaframboðið bíði enn um
sinn, hefur lausafylgið enn vaxið.
„Lausafylgi hefur ekki alltaf breytt kosn-
ingaúrslitum", segir Ólafur Þ. Harðarson
lektor. „Það hefur ekki alltaf orðið til að efla
nýja flokka, eins og dæmin sanna í til dæmis
Noregi og Svíþjóð. í Danmörku hafa orðið
miklar sveiflur og pólitísk upplausn en kerfið
þar virðist nú vera að jafna sig eitthvað eftir
hámark þessara átaka á síðasta áratug. En
þar blómstrar líka ótrúlegur fjöldi smá-
flokka. Þótt staða flokka hafi víða breyst er
það víðar, sem smáflokkar og lausafylgi hafa
ekki megnað að breyta sjálfri uppbyggingu
hins pólitíska kerfis“.
að verður því að teljast víst, að enn á
margt eftir að breytast á stjórnmálasviðinu.
Enn hefur ekki verið ákveðið hvenær kosn-
ingar muni fara fram þótt skilja megi tals-
menn flokkanna svo, að það verði um eða
upp úr miðjum apríl. Kosningabaráttan er öll
eftir og þar munu úrslitin ráðast. Takist
Bandalagi jafnaðarmanna að setja saman
frambærilega lista í fleiri kjördæmum en
Reykjavík er enginn vafi á því að Vilmundur
Gylfason og hans menn (og konur) munu láta
að sér kveða í kosningabaráttunni. Sú niður-
staða skoðanakönnunarinnar, að mun fleiri
konur en karlar eigi eftir að gera upp hug sinn
til flokkanna, verður að teljst Kvennafram-
boðinu til tekna. Ætla má, að konurnar eigi
stærri hlut í þeim hópi en aðrir. Á sama hátt
má það vera Sjálfstæðisflokknum í Reykja-
vík áhyggjuefni, hversu áberandi færri konur
fylgja flokknum en karlar. Þá er ekkert víst,
að fylgi Gunnars Thoroddsen í þessari skoð-
anakönnun muni allt skila sér til Sjálfstæðis-
flokksins verði ekkert af framboði forsætis-
ráðherra. Það er allt að því óhætt að slá því
föstu, að dr. Gunnar myndi ná kjöri færi svo,
að hann ákveddi að bjóða sig fram, þótt
skoðanakönnunin bendi til að það yrði ekki
með sama glæsibrag og Vilmundur Gylfason.
Það kann að stafa af því hversu loðin svör
Gunnar hefur gefið þegar hann hefur verið
spurður um áformin.
En hvað sem öllum þessum vangaveltum
líður er það eitt víst, að niðurstöður þessarar
skoðanakönnunar hljóta að vera flokkunum
íhugunarefni. Dómur kjósenda er sá, að þeir
hafi einfaldlega ekki staðið sig. Þeir hafa ekki
staðið við gefin loforð. Fylgi sérframboðanna
svonefndu bendir eindregið til, að fólkið í
landinu sé búið að fá nóg af innantómum
orðum. _____________
IIMIMUEIMO
VFIRSVN
Eqi E=i\jn
* WmmrShmmS
sýndi svovétstjórnin risaeldflaug sína, SS-9.
Upp úr því tóku bæði Sovétríkin og Banda-
ríkin að gera tiiraunir með eldflaugar, sem
borið geta margar kjarnorkusprengjur og
má skjóta sinni á hvert skotmark.
Burðargeta sovésku eldflauganna er svo
mikil, að Ijóst er að þær má búa sprengjum
sem eyðilagt geta eldflaugar andstæðingsins,
þótt komið sé fyrir í rammgerðum
neðanjarðarbyrgjum.
Fyrsta viðbragð Bandaríkjanna, á stjórn-
arárum Nixons, var áform um að korna upp
varnareldflaugakerfi, sem megnaði að skjóta
niður aðvífandi eldflaugar áður en þær valda
usla á geymslusvæðum eldflaugaflotans.
Eftir langar samningaviðræður varð það ein
fyrsta ráðstöfuna stjórna Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna til að draga úr
kjarnorkuvopnakapphlaupinu, að bæði ríkin
afsala sér gagneldflaugaviðbúnaði.
Bandaríkjastjórn féllst á að Sovétríkin
mættu hafa 300 þungar eldflaugar, og er það
gerðin SS-19. Þar á ofan koma sovétmenn
með gerðina SS-18, sem þeir halda fram að
teljast skuli létt eldflaug, en er í reynd svo
öflug að nægir til að rjúfa eldflaugabyrgi.
Af þessum sökum varð það niðurstaða
bandaríska landvarnarráðuneytisins 1974, að
Bandaríkin þyrftu að koma sér upp eldflaug
sem unnið gæti á eldflaugabyrgjum Sovét-
manna, til að girða fyrir að þeir gætu talið sig
hafa tök á að eyða flota langdrægra, banda-
rískraeldfluga sem geymdur er á þurru landi.
Síðan er búið að setja fram tvær tylftir
tillagna um hvar og hvernig MX-eldflaugum
skuli komið fyrir. A sínum tíma ákvað Carter
forseti, að gerðar skyldu 200 eldflaugar af
þessari tegund, hver búin 10 kjarnorku-
sprengjum, og þeim komið fyrir í kerfi 4.600
byrgja í óbyggðum Nevada og Utah. Brautir
skyldu tengja byrgjaþyrpinguna, svo sovét-
menn vissu aldrei með vissu, hvar eldflaug-
arnar væru niður komnar.
Auk óhemjulegs kostnaðar við slík mann-
virki, varð það áformi Carters að fótakefli,
að íbúar fylkjanna sem í hlut eiga og öldunga-
deildarmenn þeirra, miklir vinir Reagans,
kærðu sig ekkert um að hýsa þessi vopn. Var
því enn tekið að brjóta heilann, og árangur-
inn er áætlun um að grafa 100 MX-eldflaugar
á spildu í Wyoming, sem yrði 22.4 km á lengd
og 1.6 km á breidd.
Hugmyndin er sú, að með því að hafa eld-
flaugarnar svona þétt, yrði sovétmönnum
ógerlegt að eyða þeim öllum í einni skyndiat-
lögu. Kæmi það til af því, að segulbylgjur og
önnur sprengiáhrif frá fyrstu, sovésku
spengjunni yrðu til þess, að hinar sem á eftir
kæmu spryngju hátt í lofti og næðu aldrei að
granda MX-flaugunum í byrgjum sínum, sem
að miklum meirihluta væru óskaddaðar eftir
og til reiðu í endurgjaldsárás. Gert er ráð
fyrir að heildarkostnaður við þetta afbrigði
MX-áætlunarinnar sé 30 milljarðar dollara.
Gallinn er sá, að útreikningarnir sem
kenningin um seguláhrif fyrstu árásar-
sprengjunnar byggjast á, eru aðeins til á
pappírnum. Meira að segja gerð sjálfra
byrgjanna, sem hýsa eiga MX-eldflaugarnar,
er óráðin og reyndar óþekkt. í einu af fylgi-
skjölunum til forseta og þings, plaggi sem
flugherinn gerði reyndar til að halda eftir,
ségir sá sérfræðingur sem um þessa hlið máls-
ins fjallar, Charles H. Townes við Kaliforníu-
háskóla, að óvíst sé með öllu að unnt sé að
gera byrgin eins rammbyggð og ráð er fyrir
gert, sem sé að þau standist 10.000 punda
þrýsting á hvern ferþumlung. Þetta er tífalt
meiri styrkur en áður hefur mestur náðst.
ó er það alvarlegast, segir Townes, að gera
má ráð fyrir að sovétmönnum takist að
breyta svo vopnakerfum sínum, um þær
mundir sem lokið er að koma upp MX-
þyrpingunni, að hún geti með engu móti talist
óhult. Talað er um kjarnorkusprengjur, sem
grafi sig í jörð niður áður en þær springa.
James R. Schlesingar, landvarna-
ráðherrann sem fyrstur gerði tillögu um MX-
eldflaugina, segir í Washington Post, að það
sé nú að koma Reagan og ráðuneytum hans í
koll, að í þessum alvarlegu málum hafi þeir
látið málskrúð og áróður koma í stað rökvísi
og yfirsýnar.