Helgarpósturinn - 28.07.1983, Blaðsíða 19

Núverandi ríkisstjórn hefur uppi áform um samdrátt og sparnað. Margir spurja þá sem svo
hvort sá sparnaður muni ekki koma niður á félagslegri þjónustu í landinu. Hverju svarar félags-
málaráðherra þessu og hvað er hann með á prjónunum? Alexander Stefánsson er í Yfirheyrslu
Helgarpóstsins:
Nafn: Alexander Stefánsson Staða: Félagsmálaráðherra Fæðingardagur og staður: 6. október, 1922 á Ólafsvík
Heimili: Hjarðarhagi 48 Bifreið: Opel Rekord 1982, P-500
Áhugamál: Félagsmál, stjórnmál, ferðalög, tónlist Heimilishagir: Giftur, 6 börn og Í6 barnabörn
,,Það má lagfæra ýmislegt...“
— Verður staðinn vörður um félagslega
þjónustu í landinu í væntanlegum sparnað-
araðgerðum ríkisstjórnarinnar?
— Persónulega hef ég mikinn áhuga á því
að þessi svokallaða félagslega þjónusta verði
ekki skert; slíkt myndi ekki samræmast
minni lífsskoðun. Það verður erfitt við nú-
verandi aðstæður, og eflaust þarf að hægja
eitthvað á; sumt er nauðsynlegra en annað.
— Hvað er nauðsynlegt og hvað er ekki
nauðsynlegt?
— Það má kannski segja að sumt megi
bíða, en t.d. allt í sambandi við málefni fatl-
aðra, sem hafa verið mín baráttumál á und-
anförnum árum, og málefni aldraðra, eru
forgangsverkefni.
— Hvað er síður nauðsynlegt?
— Það er náttúrlega erfitt að nefna það
en svo sem í sambandi við ýmsa styrki og
annað til félagasamtaka, þar mætti nú
kannski hægja á.
— Hvað um húsnæðismálin; hverjar
verða efndir loforðanna frá í vor?
— Ég er nú að vinna í þeim málum núna
og hef einbeitt mér nokkuð að þeim. Hér er
starfandi nefnd við að endurskoða húsnæð-
islöggjöfina.
— Hvaða fyrirmæli hefur sú nefnd?
— Eitt atriði tel ég ákaflega veigamikið,
og það er að flýta lánum, þannig að þau
verði ekki svona margskipt og að það taki
ekki marga mánuði að fá þau afgreidd. Ég
tel að vinna eigi að því að reyna að fá lánin
afgreidd sem mest í einu eftir að hús er fok-
helt.
Nefndin hefur einnig fyrirmæli um að
auka lánshlutfallið, auk þess sem við gerum
ráð fyrir breytingum á félagslega kaflanum.
Við gerum ráð fyrir eflingu byggingarsam-
vinnufélaga og verulegum breytingum á
uppbyggingu leiguhúsnæðis þannig að hægt
verði að kaupa sér rétt til hlutdeildar. Þetta
er nýtt form en virðist vera ákaflega nauð-
synlegt.
Ég held að ekki sé hægt að horfa fram hjá
því, að a.m.k. í þéttbýli sé nauðsynlegt að
byggja leiguhúsnæði og mín stefna er sú, að
það eigi að færa það meira í slíkan búning;
að ýmis samtök auk sveitarfélaganna geti
fengið hagstæð lán til að byggja Ieiguhús-
næði.
— Húsnæði sem leigutaki gæti þá eignast
á langtímakjörum?
— Já, og fjármagnið verði greitt til baka
ef aðili vill fara út.
— I vor var einnig talað um að lánsfjár-
hlutfallið skyldi verða 80*%. Hvernig miðar?
— Það er talað um 50% á næsta ári. Ég
veit ekki hvort að það tekst, en við stefnum
að því. Lokatakmarkið hefur verið áætlað
um 80%, en það er auðvitað ekki sama hvort
miðað er við staðalíbúðir eða vísitöluíbúðir.
Nú, eins er það í húsnæðismálum, sem er
—eftir Magdalenu Schram —
líka markmið í þessari endurskoðun, og það
mikilvægt, að koma bankakerfinu meira inn
í húsnæðismálin. Við höfum gífurlega
sterkt og a.m.k. mjög fyrirferðarmikið
bankakerfi í landinu og það er kominn tími
til að gera það virkara í húsnæðismálum.
Nefna má þær aðgerðir, sem við höfum ver-
ið að koma í gegn núna undanfarnar vikur,
þ.e. skuldbreytingar, bæði að fresta lánum
og eins það að breyta skammtímalánum í
lengri lán. Það hamlar okkur að bankakerf-
ið er ákaflega fyrirferðarmikið en hefur ver-
ið skipulagslaust hvað þessi mál varðar og
það þarf að kom meiri festu í þau þannig að
fólk geti smátt og smátt snúið sér til síns við-
skiptabanka og fengið fyrirgreiðslu vegna
húsbygginga. Þetta fyrirkomulag er komið á
allt í kring um okkur.
— Koma lífeyrissjóðirnir inn í þetta líka?
— Já, já. Lífeyrissjóðirnir voru að vísu
sér á parti í þessu, en þeir hafa samþykkt að
gangast undir þetta og veita sínu fólki þessa
fyrirgreiðslu.
— Hvernig tekst að fjármagna þetta?’
— Þetta kostar mikla peninga en er nauð-
synleg aðgerð, því annars væri þetta að
flækjast meira og minna í vanskilum og
hlaða upp á sig.
Að vísu getur þetta eitthvað dregið úr því
peningamagni sem annars væri til í þetta, en
þó held ég ekki að sú verði raunin.
— Hver er staða byggingarsjóðanna?
— Það eru tveir sjóðir, annars vegar
Byggingarsjóður ríkisins sem veitir almenn
lán og lán til verktaka og þess háttar, og svo
Byggingarsjóður verkamanna, sem fjár-
magnar verkamannabústaði og leiguíbúðir.
Það er ekki um að ræða skuld núna við
Seðlabankann, nema þá einhverja yfirdrátt-
arskuld, kannski 50 milljónir. Aðalatriðið er
hinsvegar það, að ríkissjóður þarf að vera
þess megnugur að standa við sínar skuld-
bindingar miðað við fjárlög og lánsfjárá-
ætlun og hlaupa undir bagga ef atvinnuleys-
istryggingasjóður eða lífeyrissjóðirnir
greiða t.d. hægar inn. Núna í ár er vandinn
sá, að verðbólgan hefur verið meiri en gert
var ráð fyrir og þessi mismunur við báða
byggingarsjóðina er eitthvað um 120 millj-
ónir. Eg er að vinna að þvi núna að leysa
þennan vanda, þannig að sjóðirnir báðir, og
Húsnæðismálastofnun í heild, geti staðið
við þær skuldbindingar, sem hún hefur tek-
ið að sér á árinu og ég hef fyllstu ástæðu til
að ætla að svo geti orðið.
— Hafa húsnæðisniálin kannski veriö
einna fyrirferðarmest síðan þú tókst við
starfi félagsmálaráðherra?
Já, þaö er óhætt aö segja það.
— Nú, en hvað um önnur málefni; er t.d.
eitthvaö í bígerð hvað varðar sveitarstjórnar-
rnálin?
— Ég hef náttúrlega mikinn áhuga á því
að koma meiri hreyfingu á sveitarstjórnar-
málin almennt. Tvær nefndir hafa verið í
gangi; önnur er að endurskoða sveitar-
stjórnarlögin og þar undir kemur sameining
sveitarfélaga. Sú nefnd er í miðju kafi og er
gert ráð fyrir að hún skili niðurstöðum um
næstu áramót. Ég vonast eftir fullmótuðum
tillögum þar. Svo er önnur, sem er að skila
af sér núna um mánaðamótin og það er
nefnd sem átti að gera ákveðnar tillögur um
verkaskiptingar — breytingar þ.e. á milli rík-
is og sveitarstjórna. Það er ætlun mín að
a.m.k. hluti af þeim tillögum verði jafnvel
tekinn til framkvæmda strax í sambandi við
fjárlagagerð 1984.
— Um hvaða breytingar er þar að ræða?
— Ja, það eru t.d. breytingar á heilbrigð-
iskerfinu, þannig að það verði einfaldað
meira, ríkið taki meira yfir á sig frá sveitar-
félögunum, það verði meira ríkisrekið en nú
er. Þetta er stórt mál, sem ég geri ráð fyrir að
við tökum föstum tökum. Rekstur og laun
er nokkuð blandað, án þess að sveitarfélögin
hafi í rauninni nokkuð með þetta að gera.
Þáttur sjúkrasamlaganna er eiginlega orð-
inn óþarfur milliliður.
Inn í þessa athugun kemur líka grunn-
skólakerfið. Ef ríkið tekur yfir heilbrigðis-
kerfið, þá er talað um að sveitarfélögin
komi meira inn í skólana, taki við stjórninni
meira en nú er og beri þá meiri kostnað líka.
Enn fremur kemur til greina að sveitarfélög-
in yfirtaki alveg dagvistarstofnanir.
Þetta eru miklar grundvallarbreytingar,
sem miða að því að færa fjárhagslega á-
byrgð og stjórnun saman. Það er í rauninni
það sem er kjarni málsins.
— En standa sveitarfélögin undir þessu?
— Þetta er auðvitað ekki framkvæman-
legt nema til komi tekjustofnabreytingar.
En stærsta málið er þó kannski skipulags-
breyting á sveitarstjórnarskipulaginu. Það
væri eðlilegra að auka samvinnu sveitar-
félaganna án lagaboða — og sú hefur orðið
þróunin. En þrátt fyrir þá samvinnu eru ein-
ingarnar margar svo smáar að gera verður á
þeim breytingar. Það þarf því að kanna
hvernig koma megi til móts við vanmegnugu
sveitarfélögin. Ein hugmynd, sem fram hef-
ur komið, er sú að Jöfnunarsjóður sveitar-
félaga komi þarna inn í og þá sameiginlegur
framkvæmdastjóri.
— Hvað um sýslufyrirkomulagið; eru á-
form um breytingar á því?
— Ég held að margir séu sammála um að
það fyrirkomulag sé að meira eða minna
leyti orðið úrelt. Réttarstaða sveitarfélaga er
ekki lengur sú sama. Stærri sveitarfélög,
kaupstaðirnir, brjótast út úr þessu kerfi og
rjúfa þannig sýslukerfið. Hlutverk sýslu-
sjóða er einnig orðið mjög skert, þeir hafa
ekki fjárhagslegt bolmagn til að standa und-
ir framkvæmdum og — já, einn þáttur þess-
arar endurskoðunar, sem ég var að tala um,
er að breyta því. Ég geri ráð fyrir að þvi verði
breytt þannig að þetta verði samstarfsnefnd-
ir en ekki stjórnunarnefndir. Ein hugmynd-
in er sú, að oddvitar eða forsetar bæjar-
stjórna myndi þessar samstarfsnefndir.
— Hvað verður þá um sýslumenn?
— Sýslumenn verða þá bara umboðs-
menn ríkisins í þeirri nefnd, sjá um ríkisgeir-
ann — það verður ekki neitt vandamál.
— Ein spurning enn um húsnæðismálin.
Hver hafa orðið viðbrögðin við því vanda-
máli sem upp kom á Patreksfirði varðandi
of lágt brunabótamat?
— Ég er að skipa-nefnd með fulltrúum
tryggingarfélaga, sveitarstjórna og fast-
eignamats, sem á að endurskoðá þetta og
samræma matið og stefna að því að í leið-
inni að hafa bara eina matsstofnun, sem yrði
notuð til allra hluta, þannig að ekki þurfi
þetta margfalda matskerfi sem nú er.
— Hvað um jafnréttismálin?
— Ég er nú einmitt að fara inn á ríkis-
stjórnarfund með drög að frumvarpi um
jöfnun stöðu kvenna og karla, Hér stendur
t.d. í inngangi: „Sérstaklega skal bæta stöðu
kvenna til að ná því markmiði“. Hér er kom-
ið inn á atvinnumál og inn á menntun og öll
önnur svið. Það er gert ráð fyrir því að verk-
svið Jafnréttisráðs verði aukið. Þetta frum-
varp er árangur þeirrar nefndar, sem starfað
hefur undanfarin tvö ár og ég mun leggja til
að ríkisstjórnin leggi það fyrir Alþingi. Það
hefur vantað kjölfestu í störf Jafnréttisráðs,
það hefur vantað svona löggjöf sem tryggir
framgang ákveðinna atriða og ráðið hefur
verið mikið í lausu lofti. Þetta frumvarp ætti
að geta breytt því.
— En er í rauninni hægt að gera ráð fyrir
auknu fjármagni til þess, nú eða til umhverf-
ismála, og getum við trúað þvi að félagsmál-
in verði ekki skert?
— A.m.k. ég og félagar mínir erum alveg
harðir á því að við viljum ekki draga úr
félagslegri þjónustu. Það má lagfæra ýmis-
legt í sambandi við tryggingamál og fleira og
ég og fleiri höfum gagnrýnt það á undan-
förnum árum að áhrif trygginga að nægjan-
legum notum fyrir þá sem mest þurfa á þeim
að halda. í því sambandi getur vel verið að
draga þurfi úr bótaréttindum þeirra sem alls
ekki þurfa á þeim að halda.
En við verðum að viðurkenna það að í
öllu þessu tali um kerfið og sparnað, þá rek-
um við okkur á allt of mikla sjálfvirkni, sem
er alveg að fara með okkur. Það er enginn
kominn til með að segja það að allar þessar
sífelldu hækkunarbeiðnir hjá ýmsum opin-
berum stofnunum, — nú verður t.d. fjallað
um hækkunarbeiðnir Pósts og síma og
Landsvirkjunar á fundinum í dag — þoli ná-
kvæma skoðun á viðkomandi stofnun. Það
er verið að setja af stað núna hagræðingar-
fyrirtæki, sem við látum bara gera úttekt á
þessum fyrirtækjum. Við verðum að vera
sannfærðir um það sjálfir að grundvöllur-
inn á bak við allar þessar kröfur stofnan-
anna sé raunverulegur.
myndir: Jim Smart