Helgarpósturinn - 17.11.1983, Side 9

eftir Kristínu Ástgeirsdóttur
Þær létu lífid
fyrir f eguröina
Snyrtivörur hafa verid til í mörg þúsund ár. Konur og karlar hafa
alltaf og alls staöar leitast vid að skreyta sig og fegra, oftast í þeim til-
gangi aö ganga í augun á hinu kyninu. Upphaflega notaöist fólk við
þaö sem náttúran bauö upp á; jurtir, mjólk, mold ogsteina. Á 18. öld
varö framleiösla snyrtivara aö iönaöi og nú bera snyrtivöruverslanir
og fjöldi tegunda þess vott aö fegrunarlyf hafa aldrei veriö vinsœlli en
nú.
I ríki náttúrunnar er að finna
mörg dæmi þess að kynin haldi sér
til hvort fyrir öðru. Fuglar skrýðast
skrautlegum fjöðrum og dansa sum-
ir listilega til að kveikja ástir vænt-
anlegs maka. Alþekkt eru lætin í
köttum, breim þeirra og slagsmál.
Fiskar gerast vígreifir og skipta
sumir litum af ástarbríma. I mann-
heimi hefur tíðkast frá alda öðli að
nýta náttúruna til að búa til skraut-
muni, málningu og fegrunarlyf til
að ganga i augun á hinu kyninu.
Indíánar og svertingjar máluðu
bæði andlit sitt og líkama á hátiðum
og ófriðartímum, en hér á vestur-
hveli jarðar hafa fötin oft á tíðum
gegnt því hlutverki að skreyta,
málning og litir hafa verið notuð á
andlit, hár og neglur.
Elstu áreiðanlegar heimildir um
snyrtivörur er að finna hjá Egyptum
hinum fornu. Þó er talið að Kínverj-
ar hafi fyrstir manna farið að búa til
snyrtivörur og að frá þeim hafi þær
borist víða um lönd. Snyrtivörur til-
heyrðu allt fram á 19. öld hirðum og
aðli, bæði vegna þess að þær voru
dýrar og einnig hafa þær ásamt
hvers kyns skrauti, skinnum og
purpura verið notaðar til að sýna
hvurs var hvað og hver var hver.
Leyndardómsfullar
kúnstir
í Egyptalandi er heimildir um
fegrunarlyf að finna í gröfum,
múmíum og á myndum. Egyptar
máluðu andlit sitt, þeir fóru í bað,
smurðu líkamann með olíum og
notuðu kryddjurtir til að búa til
góða lykt. Á vösum og veggmynd-
um má sjá fólk greiðá sér og mála.
Myndin af Nefroditu drottningu
sýnir tískuna frá tímum egypsku
konunganna; augabrúnir svart-
málaðar, hárið falið undir eins
konar hatti. Andlitsmálning náði
hámarki í Egyptalandi á dögum
Kleopötru drottningar nokkru fyrir
Kristsburð. Sú góða kona var reynd-
ar þekkt fyrir það að baða sig upp úr
mjólk og hefur það lengi verið
þekkt fegrunarráð. Augnskuggar
voru í tísku. Undir augunum var
höfð græn rönd, en fyrir ofan augun
var allt svart og var það gert með
kolum.
Talið er að prestar hafi séð um að
búa til snyrtivörur og þótti sú iðja
leyndardómsfull og æruverð. Alls
konar krúsir fyrir varninginn fylgdu
með og voru hinar skrautlegustu.
Þau efni sem Egyptar notuðu voru
jurtir eins og timjan og oregano sem
gefa frá sér góðan ilm. Trjábörkur
(sem gjarnan var brenndur), myrra
og ýmiss konar ilmjurtir voru fluttar
inn frá Arabíu. Jurtirnar voru lagð-
ar í sesamolíu og ólífuolíu. Egyptar
fundu fyrstir upp baðker svo vitað
sé, en þau þróuðust áfram meðal
Grikkja og Rómverja. Baðinu
fylgdu baðolíur og ilmsmyrsl.
Egyptar notuðu líka spegla úr
málmum til að sjá árangur hinna
dýru smyrsla.
Rómversku böóin
í Bibliunni, sem er heimild um
menningarheim Gyðinga, er ekki
að finna ýkja margt um snyrtingu
eða skrautgirni. í annarri konungs-
bók segir frá Jesabel drottningu
sem máiaði andlit sitt og reyrði hár
sitt. Þar segir: Þú hefur þvegið þér,
málað augu þín og skreytt þig skart-
gripum. Þá má minnast þess er fæt-
ur Jesú voru smurðir með olíum.
Rómverjar höfðu lítinn áhuga á
tískuvörum meðan ríki þeirra var
ungt og vaxandi, en á gullöld þeirra
þegar auður streymdi til Rómar og
ríki þeirra náði allt til Egyptalands
og norður um Bretlandseyjar, gerð-
ust þeir tískusinnar. Hjá Grikkjum
og íbúum Suður-Italíu kynntust
Rómverjar snyrtivörum. Á dögum
Nerós keisara 54 e.Kr. segja
heimildir frá heimilishögum þeirra
Nerós og Poppeu konu hans. And-
iitsmálning og ilmvötn voru mikið
notuð, hvíttað blý og kalk var notað
til að lýsa hörundið, kol til að sverta
kringum augun, kinnalitur var til og
úr hveiti og smjöri var búinn til
maski til að hreinsa- húðina.
Pimpsteinn var notaður til að
hreinsa tennur og rómverskar kon-
ur kunnu aðferð til að lýsa hár sitt
með sápu sem flutt var frá Galisíu.
Rómverjar bjuggu til alls konar
krúsir fyrir snyrtivörur, margar hin-
ar skrautlegustu.
Böð Rómverja vekja enn í dag
hrifningu, en siðapostular þeirra
tíma voru ekki eins hrifnir. Böðin
þóttu mjög siðspillandi, þar komu
börn undir og konur og karlar böð-
uðu sig saman. Kvikmyndastjórinn
Fellini gerði rómversku böðunum
frábær skil í myndinni Satyricon,
þar sem sjá mátti rómverska aðal-
inn í einni kös, hoppa upp og niður
i lauginni.
Böðunum fylgdu auðvitað olíur
og ilmur, allt úr ríki náttúrunnar,
búið til úr ávöxtum, hnetum, blóm-
um, kryddjurtum o.fl.
Púður á andlit
og hár
Snyrtivörur í einhverri mynd
þekktust meðal íbúa Norður-
Evrópu áður en áhrifa sunnan að
tók að gæta. Með krossferðunum
hófst innflutningur á góssi frá Aust-
urlöndum. Gaman væri að kanna
hvað íslendingasögurnar og sam-
tímaheimildir frá 13. öld segja um
snyrtimennsku íslendinga og fegr-
unarlyf. Við vitum að þar sem nóg
var af heitu vatni stunduðu menn
böð og má nefna t.d. Laxdælu og
Sturlungu sem heimildir um það.
Jurtalækningar hafa eflaust alið af
sér ilmsmyrsl og lengi hefur þekkst
að setja jurtir innan í lín og fatnað til
að fá góða lykt.
Á tímum Elísabetar I. í Englandi
(16. öldin), þegar stórveldistímar
Englendinga voru að hefjast, var
notkun snyrtivara veruleg. Inn-
flutningur á sápum og ilmsmyrslum
er vel skjalfest og í rituðum heimild-
um er að finna mörg dæmi um venj-
ur þessa tíma. Það er t.d. til frásögn
af því er Shakespeare kom til Lon-
don. Þá varð hann mjög hneykslað-
ur á kvenfólki því sem málaði andlit
sitt og minntist á þær í nokkrum
ljóða sinna og leikrita.
Á dögum Elísabetar þóttu heit
böð sjálfsögð fyrir hefðarkonur.
Andlitið var gjarnan þvegið úr víni
til að fá á það roða. Þessi aðferð
þótti dýr, en María Stúart Skota-
drottning lét sig ekki muna um að
fara í vínbað á meðan aðrar og yfir-
leitt yngri konur létu mjólkurbað
duga. Bæði kynin notuðu púður á
andlitið og um tíma var í tísku að
púðra hárið. Sú venja stóð stutt við
enda má geta nærri að fólk hefur
orðið að þvo hár sitt oft, ella var
hætta á kláða og annarri óáran.
Sápa var flutt til Englands í veruleg-
um mæli sem bendir til þess að
snyrtimennska hafi farið vaxandi.
Með illu skal illt
út reka
Tískan og andlitsförðun hafa
alltaf átt sér óvini. Siðapostular
börðust gegn snyrtivörum og hvers
kyns skrauti og tengdist það siðbót-
inni og hreintrúarstefnum. Á mynd-
um má sjá djöfulinn læðast aftan að
konum sem sitja við að snyrta sig og
svo iangt var gengið að lög voru sett
í Englandi 1779 vegna þeirra freist-
inga sem konur þóttu vekja með til-
burðum sínum. I lögunum sagði að
hverri konu skyldi refsað sem freist-
aði karlmanns og notaði til þess
eftirfarandi: ilmvötn, málningu,
fegrunarböð, falskar tennur, hár-
kollur, spænska ull, lífstykki, há-
hælaða skó og falskar mjaðmir
(púða). Tækist þeim að draga karl-
inn að altarinu með slíkum ráðum,
skyldi það hjónaband teljast ógilt.
Sams konar lög voru sett í Pensil-
vaníuríki í Bandaríkjunum.
Sem nærri má geta dugðu lögin
skammt, en þau voru hluti af þeim
ofsóknum sem geisuðu á 18. öld
gegn konum og birtust meðal
annars í galdrabrennum.
Á 18. öld urðu systur tvær mjög
frægar í Bretlandi vegna fegurðar
sinnar. Þær komu bráðungar frá
Irlandi og voru ekki lengi að ná sér
í ríka eiginmenn. Þær vöktu svo
mikla athygli að fólk stóð í biðröð-
um til að sjá þær. En fegurð þeirra
Maríu og Elísabetar Gunning sem
urðu Lady Coventry og hertogafrú-
in af Hamilton, fölnaði fljótt. Ástæð-
an var sú að þær notuðu andlits-
málningu. Á þessum tíma var
notaður kinnalitur sem búinn var til
úr blýi og ediki. Uppfinningamaður-
inn Sir Robert Moray sagði frá því
árið 1661 að reyndar hefðu margir
verkamannanna sem unnu við
framleiðsluna þjáðst af svima, upp-
köstum, harðlífi, andateppu, höfuð-
verk og jafnvel blindast (blýeitrun),
en allt kom fyrir ekki, varan fór á
markað. Maria Gunning lést úr blý-
eitrun innan við þrítugt, en systir
hennar lifði af. Þannig fór um marg-
ar konur á þessum tíma, þær eyði-
lögðu húð sína með þessum eitur-
vörum.
Lokkar á höfði
Frakkar urðu snemma leiðandi í
framleiðslu snyrtivara. Á dögum
Napóleons mikla var farið að leggja
vísindalegan grunn að framleiðsl-
unni, með rannsóknum og prófun-
um. Frá Frakklandi komu ilmvötn,
krem og málning, svo sem varalitur
og kinnalitur. Það hefði mátt halda
að tímar Viktoríu drottningar, sem
einkenndust af siðsemi á yfirborð-
inu, hefðu verið snyrtivörum and-
snúnir, en það var nú eitthvað ann-
að. Hreinlæti þótti kvenleg dyggð,
konur máluðu á sér andlitið, í hófi
þó, einna mest áhersla var lögð á
hárgreiðslur. Viktoría drottning réð
sér hárgreiðslumeistara og vildi
greiða honum gott kaup, svo gott að
enska þingið vildi setja henni stól-
inn fyrir dyrnar. Miklir lokkar á
höfði voru i tísku eftir að tíma hár-
kollanna lauk.
Við þekkjum úr sögum og kvik-
myndum frásagnir af konum sem
sátu tímunum saman við að snyrta
sig og setja upp á sér hárið, þar má
t.d. minnast Onnu Karenínu í sögu
Tolstoys, og fleiri hefðarkvenna.
Tuttugasta öldin breytti mjög lífi
kvenna. Þá losnaði um hömlur,
kiæðnaður varð mun einfaldari og
léttari og jafnframt urðu snyrtivör-
ur almenningseign. Púður, varalitur
og kinnalitur þóttu sjálfsögð eign
þegar til stóð að lyfta sér upp og
punta sig.
Hvað rædur?
Sennilega hefur vegur fegrunar-
lyfja aldrei verið jafnmikill og nú.
Snyrtivöruiðnaðurinn er geysilegur
og úrvalið engu líkt. Frakkar eru
enn sem fyrr í forystu en aðrar þjóð-
ir hafa látið til sín taka. Meðan
kvennahreyfingin lét til sín taka á
strætum og torgum og hippatískan
réð ríkjum bar lítið á andlitsmáln-
ingu og skrautlegum hárgreiðslum.
Konur á götum, skemmtistöðum og
á tískumyndum bera með sér að
tími andlitsförðunar er aftur geng-
inn í garð. Nú er mikið gert af því að
höfða til karlmanna, krem og ilm-
vötn þeim ætluð eru mikið auglýst.
Hvað er það sem ræður ríkjum í
snyrtiiðnaðinum? Látum við aug-
lýsingar segja okkur hvernig við
eigum að vera eða er það skraut-
girnin sem alltaf stingur upp kolli?
Það er greinilegt af þeirri sögu sem
hér hefur verið rakin að á upp-
gangs- og valdatímum þegar allt
flýtur í auði, komast snyrtivörur í
'tísku. Þá mála bæði karlar og konur
sig, og það eru þeir ríkari sem sýna
auð sinn og völd með skrauti og fín-
um klæðum. Þegar héu-ðnar á daln-
um verður tískan mun fínni, úr dýr-
um efnum, kjólar eru efnismikiir,
kvenskór óþægilegir með háum
hælum og litadýrðin í andlitsmáln-
ingu lætur ekki á sér standa. Tíska
hinna ríku. Hinir fátæku verða að
sætta sig við minna og meðal fá-
tækra þjóða notast fólk við það sem
náttúran og umhverfið bjóða upp á.
Þess voru dæmi á stríðsárunum
meðan snyrtivörur voru af skorn-
um skammti að konur hér á landi
notuðu bréf utan af exporti (rauð) tii
að lita á sér kinnar og varir, en held-
ur entist sá litur illa.
Fjölbreytnin ræður ríkjum í dag
og timi hinna miklu fyrirmynda er
liðinn. Fyrr á öldinni greiddu stúlk-
ur sér og máluðu eins og Greta
Garbo, á sjöunda áratugnum var
beinasleggjan Twiggy vinsæl fyrir-
mynd, en ekki verður séð að slíkar
stjörnur séu uppi nú, enda best að
hver og einn sé sem honum / henni
líkar best, með eða án málningar og
annarra fegrunarlyfja.