Helgarpósturinn - 17.11.1983, Qupperneq 14

LIKAMINN
“ö
c
S
e
r
o
E
cn
Auöur Bjarnadóttir
í Helgarpóstsvidtali
Auöur Bjarnadóttir er ballettdans-
ari á tímamótum í list sinni og lífi.
Hún er nýkomin heim frá fimm ára
starfi viö tvo erlenda dansflokka. Hún
er komin heim, m.a. til aö taka þátt í
10 ára afmœlissýningu Islenska dans-
flokksins sem veröur frumsýnd í
nœstu viku. Auöur talar hér um lífsitt
og list og hvernig afstaöa hennar hef-
ur veriö aö breytast, m.a. fyrir tilstilli
trúarinnar.
Eftir Hallgrím Thorsteinsson
— Afstada ballettdansara til listar sinnar
virdist stundum vera alvarlegri en annarra
listamanna. Það er eins og dansarar gefi sig
listinni algjörlega á vald—dansinn verður líf-
ið sjálft.
„Já, dansinn heltekur mann svo ungan. Ég
byrjaði átta ára í ballettskóla. Mér finnst
hætta á því að dansinn loki mann á vissan
hátt af, maður hefur enga hliðarsýn, fram-
undan er bara lífið og það er dans. Ég hef
mikið velt þessu fyrir mér að undanförnu —
afstöðunni til listarinnar — og mér finnst
þetta þurfa að snúast bæði um dansinn og
sjálfa mig. Stundum finnst mér eins og dans-
inn móti mig á þann hátt sem ég vil ekki mót-
ast. Hann krefst þess að maður einblíni á
sjálfan sig þegar maður vildi kannski helst af
öllu þróa sig út frá sjálfum sér. Maður er nátt-
úrlega alltaf að vinna með eigin líkama —
hann er manns hljóðfæri".
— En ertu þá orðin frábitin því að þroskast
eingöngu innan ramma ballettlistarinnar?
„Ég gerði það ómeðvitað ansi lengi. Strax
sem barn var ég t.d. meira í leikhúsinu held-
ur en í skóla. Svo þróaðist þetta áfram. Ég
byrjaði í Dansflokknum 14 ára, þegar hann
var stofnaður. Þar var ég á fullu í sex ár.
Þetta var orðið líf manns. Ég man einmitt eft-
ir því að þegar við vorum að byrja með
Dansflokkinn, þá var þar ein okkar sem átti
nankinsjakka og á bakið á honum hafði hún
krotað: „Dance is Life — Life is Dance“.
Þetta höfðaði til mín. Maður var áhugasam-
ur, dansinn tók mann og gaf manni líka mik-
ið í staðinn. Ég hef verið að pæia í því núna
hvers vegna þetta var svona gaman, hvað
ég sæki í dansinn. Þetta er ekki orðið það
sama fyrir mér og það var. Áður fyrr hugsaði
maður ekkert um hlutina. Áhuginn var svo
blossandi — það komst ekkert annað að".
— En kemur ekkert í staðinn fyrir þennan
brennandi áhuga þegar þú eldist, t.d. að þú
takir beinlínis þá ákvörðun að helga líf þitt
listinni, dansinum?
„Ég fór í gegnum ýmislegt hér heima áður
en ég ákvað að fara til útlanda. Ég fékk alla
þessa athygli, var hátt uppi og það var alltaf
mikið um að vera. Þetta hristi mikið upp í
mér og mínu gildismati, og þetta viðhorf
breyttist. Ég var leitandi á þessum tíma, ung,
bara 19 ára, og ég vissi ekki hvernig dans-
flokkar störfuðu erlendis.
Ég hef verið í tveimur flokkum úti. Fyrst
var ég í Múnchen í fjögur ár hjá ballettflokki
Bayerische Staatsoper.
Þá sá maður mikið þetta vélræna — og
hvernig þetta var orðið eins og fyrirtæki og
verslun og oft lítil manneskjulegheit, og sér-
staklega í Basel í Sviss, þar sem ég var síð-
asta árið.
Tilhneigingin verður sú, að dansinn verð-
ur eins og eitthvað heilagt, og manneskjunni
er fórnað. Hún verður fórnardýrið, í stað
þess að dansinn þjóni manninum um leið og
listinni.
Þetta verður oft svona vegna þess að í
þessum flokkum er ungt fólk, og stjórnendur
flokkanna misnota aðstöðu sína, taka upp
einræðisstjórn, fara á einkaflipp. Stjórnand-
inn nær slíku valdi í sumum hópum að það
er bókstaflega leikið sér að fólkinu eins og
dúkkum. Þetta fannst mér alveg dýrslegt. Ég
upplifði þetta talsvert svona. Mér fannst
þetta orðið svo óhuggulegt og það í flokki
þar sem maður hafði kannski vonast til að
helga sig listinni. Fólkið mátti ekki vera með
fjölskyldur. Það komst í rauninni ekki annað
fyrir. Þetta er næstum því glæpur. Stjórn-
endurnir fá fólk til sín og ætlast til þess að
það sé alveg eins og þeir vilja hafa það; Þeir
geta svo kastað því frá sér á næsta ári — þess
vegna. Það er þá ekki eins og það sé verið að
byggja eitthvað upp. Þér er kannski kastað
út og fólk verður að finna rætur einhvers
staðar allt an'nars staðar“.
— Er samkeppnin svona hörö?
„Já, hún er það ansi mikið í þessum ballett-
heimi. Það sem ég hef verið að leita að núna
síðustu ár er að fá að starfa þar sem reynt er
að tengja þetta saman. Auðvitað: að maður
gæfi sig listinni og gæfi henni krafta sína, en
að það væri líka leit að einhverju, að gera
betri hluti, gera hluti krefjandi fyrir áhorf-
enciur, eitthvað til að hjálpa manneskjunni.
Motsögnin var sú, að jafnvel þó að sett væru
upp góð verk, sem endurspegluðu okkar
tíma, og á vissan hátt krefjandi verk fyrir
áhorfendur, þá var þetta skemmandi fyrir
dansarana. Mig langar til að vera í hópi þar
sem meiri áhersla er lögð á drama. Sem sagt
dansa eitthvað sem er ekki bara fyrir augað,
heldur líka eitthvað sem ýtir við manneskj-
unni, hefur eitthvert innihald. Það eru fáir
svona hópar, en þeir eru til“.
— En hvernig hefur ferillinn verið hjá þér
úti?
„Ég var í Múnchen í fjögur ár, og svo eitt
ár í Sviss. Þetta voru opinberir flokkar starf-
andi við óperuhús. Við vorum með klassísk
verk sem halda svona flokkum gangandi:
Hnotubrjótinn, Giselle, Svanavatnið og
þetta allt. Og inn á milli var verið að reyna
nýja hluti og gefa fólki tækifæri, en við vor-
um óheppin þarna. Þessi grunnur er ekkert
rangur í sjálfu sér. En það vantaði greinilega
á það, að fólkið væri nýtt sem skyldi. Þarna
var mikið af virkilega góðu fólki, þarna var
efniviður óg allt fyrir hendi, nægir peningar,
en það er eins og el^ki hafi unnist úr því.
Þarna á þessum fjórum árum sem ég var í
Múnchen var þrisvar skipt um stjórnendur
flokksins. Margir komu og reyndu, en þetta
virtist ekki ganga nógu vel upp“.
— Hvers vegna gekk þetta ekki?
„Það voru margir sem sögðu að vegna
þess að óperan væri svo afgerandi góð
þarna í Múnchen, hefði það komið niður á
ballettinum. Fólk var áhugasamt um óper-
una, og ballettflokkurinn varð númer tvö,
settur skör lægra. Þetta virðist oft vera þann-
ig hjá þessum húsum, að það er annað hvort,
sem rís hærra. Þetta hefur gengið svona í
áraraðir, voðalega skrítið. Ég held að góður
stjórnandi hefði átt að geta náð saman góð-
um flokki þarna“.
— Hvernig stóð á því að þú fórst út?
„Þetta var einhver leit bara, sjá meira...
Samkepgnin hefur farið hraðvaxandi síð-
ustu árin. Ég var heppin. Ég kom inn á nýju
dansári og þá var akkúrat einn samningur
laus og þau réðu mig sem sagt".
— Hvernig hlutverk fékkstu þarna?
„Ég byrjaði í hópi og var sett í það sem ver-
ið var að gera í það og það skiptið. Svo fékk
ég hálfsólósamning, dansaði lítil hlutverk og
svo komst ég á sólósamning. Þá dansaði ég
ágæt hlutverk í klassískum verkum, ekki
aðalhlutverk að vísu. Svo dansaði ég líka í
þeim nútímaverkum sem tekin voru til sýn-
inga. Þetta verður rútína. Maður er að gera
sömu hlutina — sýna Þyrnirósu í fjögur ár.
Það er klassíski ballettinn sem heldur þessu
uppi.
Hér hjá Islenska dansflokknum erum við
að vinna að sýningu, skapa eitthvað um leið.
Uti kunni maður dansana eða lærði þá af
videoi, eða af blaði eða var kennt og þetta
var mjög vélræn vinna. Hérna er maður þó
við það að skapa eitthvað, það fæðist en svo
er það líka búið. Það er á vissan hátt leiðin-
legt hvað þetta er stutt, maður hefur byggt
eitthvað upp sem svo dettur strax niður eftir
fjórar sýningar. Það eru kostir og gallar við
hvort tveggja. En það er eins og þetta hér sé
eðlilegri þróun, hér er verið að skapa eitt-
hvað“.
— Finnst þér þetta eiga betur við þig?
„Já, því að klassísku ballettarnir eru svolít-
ið eins og vél sé sett í gang. Oft eru þetta
bara fallegir dansar og búið. Ég kann ekki
við að gera svoleiðis til lengdar, eitthvað
sem ekki er krefjandi, að maður sé ekki að
skapa einhverja persónu eða glíma við eitt-
hvað sem maður getur þróað. I þannig um-
hverfi getur maður náttúrlega þróað tækni,
en lítið meira".
— En er ekki hœgt að fá einmitt mikið út
úr því að eltti uppi fullkomnunina í þessum
klassísku hreyfingum?
„Jú, það er auðvitað hægt og ég gerði það,
og gat notið þess. En ég hef verið að fara í
gegnum einhvern prósess sjálf. Þótt ég hafi
gaman af þessum dansi, þá finnst mér hann
ekki list eins og ég vildi helst standa undir.
Þetta hefur verið endalaus barátta við líka-
mann og takmörk hans. Líkaminn verður
nánast eins og óvinur manns, maður er að
þrælka hann. Þetta er svolítið sérstakt sam-
band. Ég vil frekar að hann sé eins og tæki
sem maður getur notað á jákvæðan hátt, en
ekki eitthvað sem maður lemur áfram og
áfram án tilgangs".
— Verður samband þitt og líkama þíns
öðruvísi þegar þú fœst við dans sem þér
finnst innihaldsríkur?
„Já. Það getur verið jafn erfitt, tæknilega,
en manni finnst maður vera að skapa eitt-
hvað meira, og það er nóg til þess að hvetja
mann til þess að glíma við það. Þá verður
þessi barátta manns við líkamann leið en
ekki takmark í sjálfu sér. Þá fær maður ekki
á tilfinninguna að maður sé í sirkus".
— Hvað tók við hjá þér eftir þessi fjögur ár
í Munchen?
„Þá var ég eitt ár í Sviss. Hjá flokki í Basel
sem stendur vel, a.m.k. út á við,og er talinn
vaxandi. En þar var stjórnandi sem var á
einkaflippi. Þetta er góður flokkur en fólkið
í honum er allt eins og inni í skel. Pressan er
svo mikil á því að það lokar sig af. Öll tækni
er reyndar dregin fram en það vantar þarna
að persónurnar megi rísa og fá að þróast
sem einstaklingar. Þú átt bara að vera svona
og svona, passa inn í þetta form. Þarna var
verið að baka mann í ákveðið form, og ég
kunni ekki nógu vel við það“.
— En nú hefur maður heyrt sagt að í ball-
ett sé maður ekkert endilega til sem einstakl-
ingur, að verið sé að nálgast hina hreinu
fegurð sem hefur ekkert með persónu við-
komandi að gera. Þetta sé hreint form?
„Já, því hefur alltaf verið haldið fram að
ballettinn sé augnayndi, allur stílaður upp á
fegurðina og formið, og á þennan hátt getur
ballettinn verið yndislegur, en mér finnst
þetta viðhorf oft vera svolítið léttúðugt.
Hvers vegna má ballettinn ekki leita út á
aðrar brautir, eins og aðrar listir, t.d. leiklist?
Dansinn er krefjandi, ögrandi, hann er um
manninn. Hvers vegna ætti dansinn alltaf að
vera á einhverju óskilgreindu og óháðu
fegurðarplani? Þetta er nokkuð áberandi
viðhorf í Ameríku og í sjálfu sér gott og gilt.
í Evrópu er mikið verið að spyrna gegn
þessu viðhorfi, tíðarandinn er þannig,
maðurinn sjálfur verður viðmiðunin".
— Það virðist vera að grípa um sig eins
konar dansœði í Vesturheimi — fólk streymir
á námskeið í diskódönsum og jassballett?
„Já, dans virðist vera mjög í tísku, þú sérð
bara allar þessar danskvikmyndir. Hérna er
sjálfsagt líka að verki sams konar mót-
spyrna, þessi leiði á öllu vélrænu. Dansinn er
auðvitað mjög tilfinningarík tjáning. Fólk
vill geta sleppt sér og er kannski þannig að
skapa sér mótvægi við þetta vélræna í tilver-
unni“.
— Hvað tók við hjá þér þegar þú fórst frá
Sviss?
„Ég kom heim. Það er ofboðslega erfitt
þegar maður gefur sig allan í dansinn, allan
kraft sinn og vilja, að finna þá eitthvað skera
á móti, eins og gerðist með mig í Sviss. Ég
fann að ég gat ekki unnið við þær aðstæður
sem þarna voru. Svo var ég reyndar á leið-
inni til Israel, ég var búin að fá samning þar
hjá dansflokki. Ég fór þangað í sumar en
snerist svo allt í einu hugur og langaði að
koma heim. Mér fannst ég búin að vera það
lengi út að annað hvort færi ég að fjarlægjast
alveg eða kæmi heim. Aðstæður voru líka
góðar hér heima til að snúa aftur. Ég átti
góðar minningar frá Dansflokknum hérna.
Hér heima finnst mér maður hafa meiri og
betri grunn til að vera bara manneskja, taka
þátt í þjóðfélaginu í stað þess að lifa í þessari
einangrun sem ballettinn úti virtist krefjast
af manni. Það var svolítið eins og klaustur-
lifnaður. Mér fannst gott að geta komið heim
og hugsað mín mál upp á nýtt. Það var líka
freistandi að geta verið í sínu gamla um-
hverfi, það á sterkítök í manni".
— Og langar þig núna til að eignast fjöl-
skyldu og börn?
„Já....Kannski“.
— Mundir þú þá frekar vilja gera það hér
en erlendis, ef því vœri að skipta?
„Ég býst við því. Annars fannst mér alltaf
á tímabili að ég hlyti á endanum að verða
hér. Núna aftur á móti nýt ég þess að vera
hérna en mér finnst það ekki svo afgerandi
lengur, ég gæti verið hamingjusöm þó ég
byggi annars staðar".
— Hreyfir þú þig öðruvísi hér á landi?
„Ég veit ekki nema maður verði kannski
eitthvað eðlilegri í hreyfingum, ekki eins
„sophisticated". Eins og úti t.d.; ef þú ætlar
í fjallgöngu, þá þarftu að plana að fara núna
út í sveit, stoppa hér, ganga hér — hér heima
getur maður verið meiri sveitamanneskja.
En ég er strax pínulítið hrædd við það að
lokast af, að maður verði út úr heiminum
hérna.
I Evrópu var maður stríðshræddur, and-
rúmsloftið var þannig í Þýskalandi að fólk
sagði: „Við gætum þess vegna verið sprengd
í loft upp á morgun", þar eru heimsmálin
nær fólki, fólk er meira lifandi í umræðum
um þessi mál. Hér er maður eins og í öðrum
heimi".
— Þú ert trúuð.
„Þegar ég var 18 ára varð ég fyrir trúar-
legri upplifun, sem hefur fylgt mér. Þegar ég
segist hafa upplifað eitthvað þá gerir fólk sér
kannski alls konar hugmyndir, en þessi trú-
arlega reynsla var þess eðlis að eitthvað
gjörbreyttist í mér og þetta breytti mínu
sjónarhorni á lífið á allan hátt. Trúin hjá mér
hefur náttúrlega verið að þróast og þroskast
síðan. Þetta var ekkert yfirnáttúrulegt sem
gerðist, þannig. Mér fannst bara opinberast
fyrir mér innihald og boðskapur kristin-
dómsins, hvað það væri að vera kristin, að
það þýddi ekki siðareglur eða eitthvað slíkt
heldur væri kjarninn lifandi samband við
Guð. Ég uppgötvaði að Guð vildi búa í hjarta
mínu. Ég er enn að uppgötva hluti, prófa mig
áfram með þá ímynd sem ég geri mér af
Guði, finna að hún er ekki eitthvað sem ég
hef tekið til handargagns, heldur það sem er
miklu mikilvægara, að Guð sé að opinbera
sig. Ég vil ekki gera mér bara einhverja
mynd af Guði til þess að hún hjálpi mér. Þessi
reynsla sem ég varð fyrir hefur farið í gegn-
um ýmsar prófraunir og nú finnst mér hún
ekki bara vera trú vegna þess að hún hjálpar
mér, að hún sé ekki eins og vasaklútur í vas-
ann. Hjá mér er hugsunin og skilningurinn
grunnurinn; reynsla mín kemur svo þar
ofaná".
— Er hœgt að nálgast Guð í gegnum dans-
inn? Hjálpar Guð þér í dansinum?
„Já. Það sem ég er að berjast fyrir sem
dansari er að tengja þetta tvennt, finna leið
til að tengja það. Fyrst í stað þýddi það, að
vera kristin, það sama og að hætta að dansa
og mér fannst ég þurfa að fara í kristniboð.
Dansinn var mér eitthvað veraldlegt og
óguðlegt. En svo gerði ég mér grein fyrir því
að dansinn var mér einskonar pietisk ímynd,
hann er guðsgjöf, túlkunin í honum og tján-
ingin. Maður upplifir þetta í dansinum, það
er eins og símastrengur, það er einhver þörf
fyrir að svífa inn í þennan óendanleika.
Þetta er spennandi, kannski af því að maður
nær því ekki, þetta verður áframhaldandi
leit“.
— Hefur þetta eitthvað að gera með sýn-
ingar sem slíkar?
„Það er auðvitað sérstök tilfinning að sýna,
viss hápunktur, en svona tilfinningar fæ ég
alveg eins á æfingum".
— Sleppirðu þér þástundum og dansar ein
fram á nótt í œfingasalnum?
„Nei, það er ekki svoleiðis. Þetta er kannski
það sem ég er oft að berjast við. í ballett er
maður mataður á sporum og það er teljandi
sjaldan sem ég hef dansað bara eitthvað upp
úr mér. Ég hef aldrei sleppt mér þannig.
Maður er svo akademiskur, fær sporin og
veit nákvæmlega hvað á að gera. Þetta eru
kannski á vissan hátt hömlur; þetta hitt hef-
ur maður aðeins reynt í gegnum viss spor
sem maður getur lagt eigin tilfinningar í“.
— En þetta aðhald og þetta stranga pró-
gram, sem ballettinn er, erþað til þess fallið
að beina manni að hinu góða, á meðan
hömlulaus dans vœri þá eins konar djöful-
œði?
„Nei. Ég held að danseðli manns sé það að
dansa af gleði—dansa bara einhvern veginn.
í Biblíunni, þar sem talað er um dans, þá er
talað um hann sem tákn gleðinnar: „...
breyttir gráti mínum í gleðidans..." Það er
náttúrlega sjaldan sem fólk dansar af sorg.
Það er þess vegna eðlilegt að fólk dansi óút-
reiknuð spor. Raunverulega verður að vera
til hvort tveggja í dansi, form og frelsi.
— Er líkaminn hart keyrður í ballett?
„Já, hann er það. Og þetta er kannski það
sem mér finnst ég einmitt vera að læra sem
dansari, að læra að njóta þess á dýpri hátt að
ná eðlilegu viðhorfi til líkamans, að hann sé
ekki bara eins og óvinur manns, sem maður
sé að berjast á móti til að ná ákveðnum
árangri, heldur frekar leið til að ná einhverju
fram. Þetta er kannski eins og að ala barn,
maður elskar það og hvetur, á í baráttu, og
er umbunað".
— Renna líkami og sál saman í dansi?
„Þau eiga að gera það. Það á að vera eðli-
legt, en við einblínum svo mikið á tæknilega
fullkomnun að þetta jafnvægi hefur svolítið
týnst. En þetta er einstaklingsbundið“.
— Nú hefur ballett mikið einkennst af því
að konan, ballerínan, er í miðpunkti, karl
inn dansar utan um hana. Er þetta eitthvað
að breytast?
„Já, já. Þetta er svona í klassískum ballett.
Viðhorfið var það, að dans væri fyrst og
fremst fyrir kvenmenn og þetta hefur líka
breyst. I austantjaldslöndum hafa karldans-
arar haft miklu sterkari karlímynd en t.d. í
Bandaríkjunum og í Vestur—Evrópu, þar
sem karlmaðurinn má vera fallegur, en ekki
bara karlmannlegur. Nú eru miklu fleiri karl-
menn í dansi, miklu meira úrval, og nú er
farið að semja mjög mikið af dönsum jafnvel
eingöngu fyrir karlmenn. En það er erfitt að
snúa þessu alveg við. Það væri dálítið ein-
kennilegt ef konan færi að snúa karldansara
og lyfta. Það er mismunur þarna en það eru
líka til falleg pas-de-deux sem byggjast
meira upp á samspili. Oft vorkennum við
körlunum að þurfa að burðast svona með
okkur“.