Helgarpósturinn - 02.02.1984, Qupperneq 6

INNLEND YFIRSYN
W Kosningar geta komiö
til mála ef veröbólgan eykst
aftur, segir forsœtisráöherra
Innrömmuö ríkisstjórn
Tveir ráðherrar sjálfstæðismanna í ríkis-
stjórninni, þeir Albert Guðmundsson fjár-
málaráðherra og Sverrir Hermannsson iðn-
aðarráðherra,segja að ríkisstjórnin eigi að
fara frá og þjóðin að kjósa aftur ef 4% launa-
rammi ríkisstjórnarinnar brotnar í þeirri
samningagerð sem nú er unnið að á þremur
vígstöðvum.
Sverrir, sem ekki hefur verið spar á marg-
háttaðar yfirlýsingar um samningamál
starfsmanna álversins í Straumsvík, segir
fullum fetum að fari samningar í álverinu út
fyrir rammann þá eigi stjórnin þegar í stað
að segja af sér. Hann álítur launakröfur ,,há-
launamannanna" í álverinu tilræði við ríkis-
stjórnina.
Yfirlýsingar sjálfstæðisráðherranna hafa
fallið í misjafnan jarðveg, og viðbrögð hafa
verið blendin. Þorsteinn Pálsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, léði þessum yfirlýsing-
um allmikið vægi í vikunni þegar hann sagði
að ríkisstjórnin áskildi sér allan rétt til þess
að skjóta efnahagsstefnunni fyrir dóm þjóð-
arinnar. En samkvæmt heimildum Helgar-
póstsins er hin ósveigjanlega lína ráðherr-
anna tveggja ekki í neinu sérstöku uppá-
haldi innan þingflokks sjálfstæðismanna og
ýmsum þar finnst að ráðherrarnir hafi valið
of stór orð miðað við tilefnið, að yfirlýsing-
arnar hafi verið heldur glannalegar. Og inn-
an þingflokks framsóknarmanna kveður
nokkuð við sama tón. Mönnum finnst yfir-
lýsingar af þessu tagi ekki tímabærar. í
fyrsta lagi sé ekki vitað hvaða áhrif ísal-
samningarnir kunni að hafa á samninga-
gerðina almennt og í öðru lagi sé of snemmt
að segja til um það hve mikið geti rúmast
innan rammans.
,,Það er lang hollast að vera ekki með
harðar yfirlýsingar, segir Steingrímur Her-
mannsson forsætisráðherra í samtali við
Helgarpóstinn. „Aðilum vinnumarkaðarins
hefur verið gerð glögg grein fyrir því að ef
laun hækka meira en 4% yfir heildina, þá
verður erfitt að ná þeim efnahagslegu mark-
miðum sem ríkisstjórnin hefur sett sér. En
það verður að vera viss sveigjanleiki. Það
gæti orðið meiri afli á vetrarvertíð og við-
skiptakjör gætu batnað og þá rúmar ramm-
inn hækkanir umfram 4%. En verði þessir
þættir neikvæðari en spáð er þá er 4%
hækkun yfir heildina á sama hátt of mikil,"
segir Steingrímur.
Steingrímur segir að fari launahækkanir
langt umfram þá launastefnu sem ríkis-
stjórnin hafi markað, þá verði hún að endur-
meta horfurnar og stefnuna í efnahagsmál-
um.
,,Ef ríkisstjórnin sæi sig tilneydda í þess
konar stöðu að grípa til róttækra lagasetn-
inga þá gæti vel komið til mála að gengið
yrði til kosninga áður. En það er engan veg-
inn tímabært að segja nokkuð til um þetta á
þessu stigi. Það þarf að meta þetta þegar þar
að kemur. Á til dæmis að efna til kosninga ef
viðskiptahallinn eykst um eitt prósent? Eða
tvö prósent? Það getur orðið erfitt að meta
slíkt. En ef hins vegar verðbólgan fer að fara
upp á við á ný, þá gengur það þvert á sam-
starfsyfirlýsingu stjórnarflokkanna og þá
gætu kosningar komið til mála,“ segir Stein-
grímur.
Og Halldór Ásgrímsson sjávarútvegsráð-
herra segir:
,,Eg er ekki þannig skapi farinn að ég seg-
ist ætla að hætta og fara ef þetta og þetta
gerist eða gerist ekki. Það verður að líta á
þessi mál í heild sinni. Allir samningar verða
að vera gerðir um raunveruleg verðmæti
sem við höfum markað okkar gengisstefnu
útfrá. Ef brugðið verður út af þessu í samn-
ingum aðila vinnumarkaðarins núna er öll
efnahagsstefnan í mikilli hættu.
Aðilar vinnumarkaðarins bera þarna
mikla ábyrgð og við verðum að treysta því
að þeir vilji ekki spilla fyrir og líti á málin í
því ljósi að ekkert yrði okkur dýrkeyptara
en ef verðbólgan tæki aftur stökk upp á við.
Ég hef trú á því að fullur skilningur sé á
vinnumarkaðnum á þeirri hættu að vissir
hópar brjótist útúr og sæki sér betri kjör á
kostnað fjöldans. Það verður að tryggja að
það gerist ekki með því að gera heildar-
samninga. Það, hvað er fráfararatriði fyrir
ríkisstjórn, er að sjálfsögðu hennar að meta
eftir Hallgrím Thorsteinsson
á hverjum tíma en það er ekki tímabærtað
ræða slikt nú.“
Matthías Bjarnason, heilbrigðis- og trygg-
ingaráðherra, segir að engin ákvörðun hafi
verið tekin um það í þingflokki sjálfstæðis-
manna hvað í samningamálunum gæti orðið
að fráfararatriði. ,,Að mínu mati eru for-
sendur fjárlagafrumvarpsins raunhæfar for-
sendur," segir Matthías.
En hafa yfirlýsingar ráðherranna haft
áhrif í samningaviðræðunum?
„Þessar yfirlýsingar lýsa þvermóðsku en
ekki stjórnvisku," segir Örn Friðriksson,
trúnaðarmaður starfsmanna álversins.
„Þessir menn þekkja ekki hvernig vinnandi
fólk hugsar. Samningar í álverinu hafa yfir-
leitt ekki haft mikið fordæmisgildi. Þetta er
í raun og veru í fyrsta skipti sem okkar samn-
ingar hafa verið blásnir svona upp."
Yfirlýsingar ráðherranna hafa mikið verið
ræddar í Karphúsinu undanfarna daga, þar
sem samninganefndir starfsmanna Isals og
BSRB hafa setið á samningafundum með
viðsemjendum sínum. „Þessar yfirlýsingar
hafa haft töluverð áhrif," segir reyndur
samningamaður, ,,en menn taka þau ekki
allir jafn alvarlega."
Samningaviðræður ganga treglega. f við-
ræðum BSRB og ríkisins er skipst á tillögum
og gagntilboðum og BSRB heldur fast við
15.000 króna Iágmarkslaun. Annar erfiður
hnútur í samningaviðræðunum er kaup-
máttartrygging. Þetta á jafnt við um allar
samningaviðræður núna. Engin lausn hefur
fundist á því hvernig eigi að viðhalda þeim
kaupmætti sem næst út úr samningunum.
Stóru hnútarnir eru allir óleystir.
„Einhverjir verða að losa sig útúr þeirri
fjögurra hliða gaddavírsgirðingu sem þeir
hafa lokað sig inni í,“ segir einn samninga-
maður í fremstu viglínu um launamála-
ramma ríkisstjórnarinnar. Næstu dagar
leiða í Ijós hvort ramminn er sveigjanlegur.
ERLEND YFIRSYN
Treholt agn fyrir lykil-
mann KGB á Noröurlöndum
Sagt er að í sinn hóp nefni leyniþjónustu-
menn athæfi sitt „spilið mikla“, í þeirra aug-
um eru njósnir, undirróður og blekkingar
áhættuspil, sem tekur öllum öðrum fram í
spennu og svigrúminu sem leikinn spilamað-
ur hlýtur til að leggja gildrur fyrir mótherj-
ann. Á þessum skilningi á leyniþjónustu-
starfsemi byggja njósnasögurnar, sem eru
með vinsælasta afþreyingarefni lesenda og
kvikmyndaáhorfenda.
Nýja njósnamálið í Noregi er enn um
margt óljóst. Sovétnjósnarinn Arne Treholt
virðist hafa gengið á mála hjá sovésku leyni-
þjónustunni KGB fyrir allt að hálfum öðrum
áratug, og allan þann tima hefur ekkert lát
orðið á framaferli hans í norskri utanríkis-
þjónustu. Rúmum mánuði fyrir handtökuna,,
löngu eftir að norsk yfirvöld vissu af sekt'
hans, var hann settur yfir upplýsingadeild
utanríkisráðuneytisins í Osló og varð þar
með opinber talsmaður þess.
Þessi þverstæða, að sovétnjósnari skuli
gerður að hægri hönd norskra ráðherra, og
það ráðherra sem á í erfiðum samningavið-
ræðum við sovétmenn eins og Jens Even-
sen, hefur að vonum orðið matur fyrir
norska fjölmiðla, sem hafa tíundað rækilega
á hvaða sviðum og í hverjum málum áhrifa
Arna Treholt gætti og síðan velt fyrir sér að
hve miklu leyti hann hafi gengið þar erinda
sovéskra yfirboðara sinna.
Allt slíkt er enn sem komið er getgátur,
vissa fæst ekki fyrr en við réttarhöldin yfir
Arne Treholt, ef þau verða þá að öllu leyti
opinber. Þangað til verður mikið skrifað og
skrafað í Noregi, um hvort sovétmenn hafi í
raun og veru samið við sjálfa sig, þegar af-
markað var gráa svæðið á Barentshafi, þar
sem yfirráðaréttur er látinn liggja milli hluta,
af því Arne Treholt var þar ráðunautur Jens
Evensens.
Einkennið á fréttaflutningi af njósnum
Treholts er að þar er fátt eitt komið frá
norskum yfirvöldum, sem hafa verið spör á
upplýsingar, en þeim mun meira frá frétta-
mönnum, sem kortlagt hafa feril hans út í
æsar. Ljóst virðist þó, að grunur hafi fallið á
Treholt í New York á síðasta áratug, þegar
hann var í sendinefnd Noregs hjá Samein-
uðu þjóðunum, og þar hafi bandaríska alrík-
islögreglan FBI verið að verki. Síðan njósn-
arinn kom heim til Noregs hefur svo norska
leyniþjónustan haft hann undir smásjá.
Eftirlitið með Treholt bar skjótt árangur,
norskir leyniþjónustumenn eltu hann bæði
til Helsinki og Vínarborgar, og mynduðu þar
fundi hans með útsendurum KGB. Enn
fyrr hafði norskum ráðherrum verið skýrt
frá, að þessi embættismaður þeirra lægi
undir njósnagrun.
Þrátt fyrir þetta var Arne Treholt valinn úr
hópi embættismanna utanríkisráðuneytis-
ins til að sækja námskeið háskóla norska
hersins, sem ekki á að vera opið öðrum en
þeim sem verðir eru fyllsta trúnaðar. Með
öðrum á námskeiðinu fór Treholt víða um
Vestur-Evrópu til að kynna sér landvarnir
og hernaðaráætlanir, meðal annars til ís-
Iands, Danmerkur, Svíþjóðar og Vestur-
Þýskalands. Kunna þeir, sem þar voru
blekktir til að veita sovétnjósnara upplýsing-
ar um hermál sín, norskum stjórnvöldum nú
litlar þakkir fyrir að hafa vísvitandi gert
þeim slíkan grikk.
Anders Sjaastad, landvarnaráðherra
Noregs, sá sér ekki annað fært en að svara
þessari gagnrýni. Svar hans er á þá leið, að
hann hafi ekki átt annars úrkosti en hleypa
Arne Treholt inn á háskóla hersins, því ella
hefði njósnarann máske tekið að gruna, að
hann væri uppvís orðinn. Jafnframt bað
Sjaastad þau riki afsökunar, sem telja sig
hugsanlega hafa beðið skaða af heimsókn
sovétnjósnara á vegum norska landvarna-
ráðuneytisins.
Sú skýring Sjaastad og annarra norskra
yfirvalda, að handtaka Treholts hafi verið
látin dragast eins lengi og raun varð á, vegna
þess að sannanir hafi skort gegn honum og
því hafi skipt öllu máli að grípa hann glóð-
volgan, er ekki sannfærandi. Mun senni-
legra er, að hann hafi árum saman verið leik-
soppur á báða bóga í „spilinu mikla“, norska
leyniþjónustan vissi að hann var sovétnjósn-
ari, og notaði sér þá vitneskju til að teyma
KGB á asnaeyrunum.
Algengt er í leyniþjónustustarfi, að njósn-
ara er „snúið", hann er afhjúpaður og síðan
notaður til að leiða hans fyrri húsbændur á
villigötur, með því að láta hann koma á
framfæri við þá því sem nýju stjórnendurnir
óska helst að þeir trúi. Enn áhrifaríkara get-
ur verið að láta njósnarann ekkert af því
vita að hann er uppvís orðinn, en beina til
hans blekkiefni, sem hann er vís til að láta
berast áfram til yfirboðara sinna.
eftir Magnús Torfa
Seint eða aldrei verður gert uppskátt,
hvort norska leyniþjónustan notaði Arne
Treholt á þennan hátt, öll þau ár sem vitað
var af njósnum hans en þær látnar viðgang-
ast. En nú er svo að sjá að Norðmenn hafi
reynt að hefna sín á KGB um leið og Treholt
var handtekinn á Fornebuflugvelli rétt áður
en hann hugðist stíga um borð í flugvél til
Vínar.
Það eina trúlega í reiðilestri sovétmanna
út af brottvísun sovéskra diplómata frá Osló
í kjölfar Treholts-málsins, er að norskir
leyniþjónustumenn hafi í Vínarborg reynt
að fá á sitt band sovéskan embættismann og
meðal annars boðið honum hálfa milljón
dollara fyrir að ganga sér á hönd.
Fyrir liggur, að hátt í tveir sólarhringar
liðu frá því Treholt var handtekinn, þangað
til málið var gert uppskátt í Osló. Sá sem taka
átti á móti Treholt í Vín af hálfu KGB var
Gennadí Títoff, hershöfðingi í KGB. Hann
hafði einnig verið tengiliður sovésku leyni-
þjónustunnar við Treholt á fyrri fundi í Vín
og fundi í Helsinki, sem norska leyniþjónust-
an hafði ljósmyndað og væntanlega einnig
hlerað.
Títoff er talinn vera lykilmaður í njósnum
KGB á Norðurlöndum. Hefði það verið mik-
ill fengur fyrir norsku leyniþjónustuna, að
hann gerðist liðhlaupi í kjölfar handtöku
Treholts. Framavonir Títoffs í KGB hljóta að
vera á enda og hann má jafnvel búast við að
fá bágt fyrir frammistöðuna. Komið er á dag-
inn að norska leyniþjónustan hefur árum
saman vitað af sambandi hans við Treholt,
fylgst með því og getað notfært sér það tii að
blekkja KGB. Til annars og betra er ætlast af
KGB-manni með hershöfðingjatign.
Þegar allt kemur til alls verður að teljast
vel skiljanlegt, að yfirmenn norsku leyni-
þjónustunnar reyni að leika þann leik að
nota norskan sovétnjósnara til að fletta sem
rækilegast ofan af starfsemi KGB, áður en
þeir taka manninn úr umferð. Umsvif KGB á
Norðurlöndum eru aðeins einn vitnisburður
af mörgum um þörf Norðurlandaþjóða að
vera vel á verði gagnvart risanum í austri.
6 HELGARPÓSTURINN