Helgarpósturinn - 27.06.1985, Blaðsíða 7

YFIRHEYRSLA
NAFN: Gísli Alfreðsson staða: Þjóðleikhússtjóri heimilisfang: Suðurgata 35
heimilishagir: Kvæntur Guðnýju Árdal. Þau eiga sjö börn. bifreið: Mazda 626 '81
áhugamáL: Leiklist og leiklistarmál, skák og útivera á íslandi. laun: 63.077.- kr.
Rekstur Þjódleikhússins stendur í járnum
eftir Gunnar Gunnarsson myndir Valdis Óskarsdóltir
— Hvernig finnst þér það leikár sem
nú er að Ijúka hafa tekist?
— Það hefur tekist mjög vei. Aðsókn hefur
verið mjög góð — með því besta sem verið
hefur gegnum árin. Sætanýtingin 70% — en
meðalsætanýting er 55—56%.
— Er það eini mælikvarðinn sem not-
adur er varðandi starfið — hvort aðsókn-
in hafi verið góð eða ekki?
— Nei, nei. Það er margt annað sem má
meta — t.d. hvort unnin hafi verið einhver
eftirminnileg leikafrek, hvort einhver hafi
sýnt mjög góða frammistöðu. í vetur var að
okkar og mtnu mati eitt tilvik sem heppnað-
ist mjög vel. Þar voru unnir veruiega miklir
listrænir sigrar, bæði af hálfu leikara og leik-
stjóra — en þetta var um Ieið eina verkefni
vetrarins sem áhorfendur sýndu ekki nægan
áhuga; þetta var japanska verkið Rashomon.
Það sýnir sig að okkar mat á listrænum ár-
angri er ekki alltaf það sama og áhorfenda.
— En hafið þið í Þjóðleikhúsinu ekki
bara vanið áhorfendur við léttmetið, t.d.
söngleíki?
— Ekki veit ég það — söngleikir eru ekki
aðaluppistaðan í verkefnavali Þjóðleikhúss-
ins. Við settum upp söngleik í fyrra sem gekk
fram á næsta vetur. í lok þessa leikárs settum
við svo upp annan söngleik, en söngleikir
hafa ekki verið meginuppistaðan t því sem
við höfum sýnt. Og öll önnur leikrit hafa
gengið mjög vel hér. Ég vil t.d. nefna íslands-
klukkuna, sem varð að hætta fyrir fullu húsi.
Þótt söngleikurinn „Gæjar og píur“ hafi ver-
ið áberandi á sviðinu hjá okkur seinni hluta
leikársins þá er langt frá því að sú sýning hafi
verið sú eina sem naut vinsælda.
— Þiö hælið y kkur sí og æ af mikilli að-
sókn — en er leikhúsið ekki um of háð
aðsókn — og er fjársvelt fyrir bragðið?
— Leikhúsið er alltof háð aðsókninni.
Hlutfallið á milli fjárframlaga og eigin afla-
fjár verður æ óhagstæðara fyrir leikhúsið.
— Gleymist þá ekki eða dettur upp fyr-
ir aðalatriðið, eða eitt þýðingarmesta
atriðið í starfsemi hússins — efling al-
mennrar leikmenntar, túlkun sígildra
og nýrra leikbókmennta — og þið neyð-
ist til að reyna að hala inn á söngleikina?
— Nei, ég ætla nú að vona ekki — eins og
ég sagði áðan, þá hefur ekki verið lögð nein
megináhersla á söngleiki hér. Við höfum lagt
áherslu á að rækja skyldur okkar við íslensk
leikverk, ný og gömul. Á afstöðnu leikári sá-
um við t.d. tvö eldri íslensk verk, íslands-
klukkuna og Skugga-Svein, og eitt nýtt, Milli
skinns og hörunds eftir Ólaf Hauk Símonar-
son. Ég tel það ótvírætt að Þjóðleikhúsið
ræki skyidur sínar.
— En ertu ekki hræddur um að stjórn-
völd séu að kyrkja leikhúsið með naum-
um fjárveitingum?
— Eg vona að svo fari ekki. Maður vonar
að Þjóðleikhúsið og íslensk leiklist sé svo
stór fjöður t hatti íslenskrar menningar að
menn fari nú ekki að kyrkja þessa starfsemi.
Það er ekki til það land sem getur státað af
eins mikilli leiidistarstarfsemi og leiklistar-
áhuga og íslendingar.
— Svo við komum aðeins aftur að
söngleikjunum; í vor var í aðalhlutverki
í söngleiknum Chicago stúika sem haföi
aldrei áður leikið — og svo fékk hún
heldur ekki sérlega góða dóma fyrir
frammistöðuna — var ekki tækifæris-
mennskan einum um of djörf í þessu til-
viki?
— Það hefur oft gerst hér að það hefur val-
ist í hlutverk fólk sem ekki hefur ieikið áð-
ur... ^
— Áhugaieikarar?
— Já — t.d. í My fair Lady um árið. Þá fór
reyndar stúlka með aðalhlutverkið og hafði
ekki leikið áður. Stúlkan sem var valin í hlut-
verkið í vor syngur frábærlega vei og hefur
gert garðinn frægan í London. Það var full
ástæða til að taka hana í þetta hlutverk, ekki
síst í ljósi þess að okkur vantaði — og við
höfðum hafið leit að — leikkonu sem gæti
orðið mótvægi við Sigríði Þorvaldsdóttur.
Það var nú kannski fyrsta ástæðan — fyrir nú
utan það að ég tel að gagnrýnendur margir
hverjir, einkum ef Þjóðleikhúsið er annars
vegar, geri sig að sjálfskipuðum böðlum og
að þeir hafi tekið þessari uppfærslu sérlega
óbliðlega.
— Finnst þér sjálfum að þessi upp-
færsla hafi tekist vel?
— Já. Mér finnst það sjálfum og ég held að
flestum þeim sem sáu sýninguna hafi þótt
mjög gaman.
— Nú virðist þaö stefna Þjóðleikhúss-
ins að sýna leikrit helst sem mest sitt úr
hverri áttinni og af ýmsum tímabilum —
stendur nokkuð til að hafa meira sam-
hengi í verkefnavali, taka fyrir höfunda,
tiltekin tímabil eða hafa eina ákveðna yf-
irskrift á Ieikári, kanna með leiklistinni
þætti úr menningu eða þjóðlífi?
— Ég held að það verði ekki hægt að gera
það. Þjóðleikhúslögin gera beinlínis ráð fyrir
því að verk séu valin úr ýmsum áttum — það
má kannski segja að það ríki viss taktur í því
hvenær Shakespeare er sýndur. Leikhúsinu
er lagt það á herðar að sýna erlend og inn-
lend verk, ný og sígild. Það er í þessu viss
ryþmi — það verður að ríkja breidd. Ég held
að leikhús sem er byggt upp eins og Þjóðleik-
húsið — það er ætlast til þess að það nái til
sem flestra — það veröi að miða verkefnavai
við að hafa eitthvað fyrir alla.
Er það þannig menningarpólitísk
stefna að vera opinn til alira átta?
— Já, í þessu tilliti. En það er hinsvegar
hugsanlegt að Litla svið Þjóðleikhússins — ef
einhvern tíma verður hægt að reka það eins
og ætlast er tii í lögum þ.e.a.s. sem fullgilt
leikhús og ekki í sambýli við veitingastaðinn
— gæti tekið ákveðna hluti fyrir. Við getum
sagt t.d. að það taki fyrir einhvern íslenskan
höfund og geri honum einhver skil. En þetta
væri ekki hægt með stóra sviðið. Ef við tækj-
um eitt árið fyrir Shakespeare, segjum
kannski aðeins Shakespeare í eitt eða tvö ár
— þá yrðum við fljótlega að loka, því að ég
hef ekki þá trú að við myndum þannig ná
þeirri aðsókn sem ríkisvaldið ætlast til at
okkur að við gerum. Það er ætlast til þess að
eigið aflafé standi undir 45% af rekstrinum.
— Finnst þér það eðlileg tilætiunar-
semi?
— Nei, það finnst mér ekki og það af
tveimur ástæðum: í fyrsta lagi er miðaverð
hér mjög lágt og í öðru lagi nánast kraftaverk
hvernig þetta hefur gengið. Á öðrum Norð-
urlöndum er reiknað með að eigið aflafé
sambærilegra leikhúsa sé á bilinu 5—15%.
Svo blasir það við að fjárframlagið til leik-
hússins er það sama núna og það var fyrir
tólf árum — framreiknað. Þá var íslenski
dansflokkurinn ekki starfandi. Þá var Litla
sviðið ekki starfrækt. Þá voru leikarar húss-
ins töluvert færri. Og almennt færri starfs-
menn — og launin reyndar lægri. En samt er
framlagið framreiknað og með iánskjaravísi-
tölu það sama 1985 og það vai i9?3.
— Er leikhúsið þá ekki vanbúið að
mæta vaxandi samkeppni — t.d. þegar
nýtt Borgarleikhús tekur til starfa?
— Það má segja það. Það þarf að kanna
þessa hluti vel þegar Borgarleikhúsið kemur.
En við erum vissulega ekki vanbúin hvað
snertir góða starfskrafta. Hér starfa mjög
góðir listamenn. Hvað það snertir, er okkur
ekkert að vanbúnaði að mæta aukinni sam-
keppni. En fjársveltið hefur gert það að verk-
um að viðhald á byggingunni hefur orðið að
liggja í láginni. Og við höfum varla getað
sinnt því sem lögin leggja okkur á herðar,
eins og t.d. að fara regiulega í leikferðir um
landið. Og það má nefna fleira.
— Þú nefnir ieikferðir — er það af
efnahagsástæðum aðeins að þið nýtið
ekki stór, dýr og oftast auð félagsheimili
úti á landi, þótt það sé skylt að taka tillit
til Þjóðleikhússins við byggingu þessara
félagsheimila?
— Ég hef aldrei heyrt að það ætti að taka
tillit til Þjóðleikhússins við þessar félags-
heimilabyggingar, en það á kannski að taka
tillit til leiklistarinnar. En það er fjárskortur
sem veldur því að leikferðum hefur lítið ver-
ið sinnt.
— En þetta króníska peningaleysi —
veldur það því ekki að þið verðið ofur-
seld lögmáli sem segir: Léttmeti = mikil
aðsókn og nokkrar krónur í kassann.
Vandað ieikiistarstarf í visindalegum,
listrænum anda = lítil aðsókn og tap?
— Það er nú ekki alveg rétt, því reynsla ár-
anna sýnir að það er alls ekki léttmetið sem
skilar okkur flestum krónum. Söngleikir eru
t.d. afskaplega kostnaðarsamir, mikill kostn-
aður sem leggst á hverja sýningu, því þær
eru fjölmennar — það eru háar greiðslur til
höfunda.
— Urðu einhverjar breytingar á starfi
Þjóðleikhússins við það að þú tókst við
af Sveini Einarssyni?
— Það hafa engar merkilegar breytingar
orðið, því að rekstur hússins er í töluvert
föstu formi. Það má vera að það sé einhver
áherslumunur á vissum hlutum, því að við
Sveinn erum eflaust ekki með sama smekk.
— En stefnirðu að einhverju marki, er
það eitthvað í rekstri hússins sem þú vilt
breyta?
— Já — en sá óskalisti er ekki minn, heldur
hefur verið óskalisti allra leikara sem hér
hafa starfað um áraraðir. Þar má telja fyrst og
fremst þá ósk að Litla sviðið komist í viðun-
andi húsnæði, þannig að það geti orðið sá
vaxtarbroddur íslenskrar leiklistar sem því
er ætiað.
— Þannig að ef eitthvað fer miður í
rekstri og starfi hússins — þá er bara við
fjárveitingavaidið að sakast?
— Ekki vil ég nú endilega kenna þeim um
allt, en því má vissulega mæta með meiri
skilningi hvers við þurfum með. Leiklistin
þróast eins og aðrar listgreinar. Tæknin
breytist. Leikritin breytast og krefjast nýrra
vinnubragða. Það verður að vera til einhver
sjóður til að grípa í. Það er einfaldlega ekki
hægt að reka Þjóðleikhúsið aðeins á því fé
sem því er skammtað á fjárlögum um ára-
mót. Rekstur leikhússins er nú þegar það
mikið í járnum, að niðurskurður umfram það
sem þegar hefur orðið er ekki mögulegur.
— Menn hafa lengi undrast það að við
Þjóðleikhúsið skuli ekki vera starfandi
neinn bókmenntaráðunautur — hvernig
má það vera að ekki er hægt að koma þvi
viö?
— Já, og ef vel ætti að vera þyrftu þeir að
vera að minnsta kosti þrír til fjórir. Það fékkst
að vísu heimild fyrir einu starfi í fyrra, en það
varð niðurstaðan að þeirri fjárhæð skyldi í
tilraunaskyni varið þannig í eitt ár, að leik-
stjórar og leikhúsfræðingar gera úttekt á
leikritum sem koma til greina að leikhúsið
taki til sýninga. Það þarf að svara ýmsum
grundvallarspurningum varðandi hvert
verk. Og það var talið þess virði að prófa það
að deila þessu eina starfi á marga, vegna
þess að menn töldu það vera of einhæft ef
hingað yrði ráðinn einn leikhúsfræðingur,
dramaturg, sem síðan ætti að gera úttekt á
öllum leikritum sem hér eru athuguð.