Helgarpósturinn - 28.11.1985, Síða 6

INNLGND YFIRSÝN
Fimmtudagurinn 21. nóvember fyrir réttri1
viku var ósköp venjulegur dagur í íslenskri
dagblaðaútgáfu. Þá komu út sex dagblöð
sem endranær, samtals 192 síður. Helgarpóst-
urinn er reyndar blað fimmtudaganna þann-
ig að vel má bæta hans 32 síðum við töluna.
Þá lætur nærri að þennan dag hafi verið
brotin um ein síða á hvert þúsund lands-
manna. Það þarf ekki einu sinni að athuga
hvort það er heimsmet!
Nú er það svo að fimmtudagarnir eru engir
sérstakir útgáfudagar hjá íslensku pressunni.
Miklu fremur legst þungi hennar á helgarn-
ar, en þá eru menn vanir því að sjá ekki mott-
una undir lúgunni fyrir blöðum. Ef menn
hinsvegar bregða sér bæjarleið og eru að
heiman, segjum í viku og kaupa öll dagblöð-
in, væri bunkinn sennilega orðinn meiri en
svo að hann þekti aðeins mottuna. 1 síðustu
viku voru brotnar um rétt rúmlega þúsund
síður af íslenskum dagblöðum, 1020 ná-
kvæmlega.
Árið 1985 má búast við því að blaðsíðu-
fjöldi dagblaðanna okkar verði eitthvað í
kringum 57 þúsund talsins, þau eru sex sem
fyrr segir og heita í stærðarröð, Morgunblað-
ið, DV, NT, Þjóðviljinn, Dagur og Alþýðublað-
ið. í viku hverri bætast svo landsmálablöðin
við og barasta þau sem koma út vikulega
gefa okkur samanlagt um tíu þúsund blað-
síður á ári. Hér er Helgarpósturinn meðtal-
inn, svo og Vikan. Ef öll tímaritaútgáfan er
síðan tekin inn í þetta dæmi — á ársgrund-
velli eins og svo flott er að segja — gerist til-
veran flóknari...
Eftir því sem næst verður komist eru um
þessar mundir gefin út eitthvað á hundrað-
asta og fjórða tug tímarita í landinu, en þá er
aðeins tekið tillit til þeirra rita sem koma út
reglulega. Útgáfutíðni íslenskra tímarita er
ákaflega misjöfn eins og gengur, en þegar að
er gáð nálgast hún töluna 3 á ári, sem gerir
sinnum 140 nákvæmlega 420 tímarit á ári.
Og blaðsíðufjöldi að meðaltali rétt innan við
fjörutíu síður í riti, gefur okkur síðustu for-
senduna fyrir því að samtals sé blaðsíðufjöldi
íslenskra tímarita á ársgrundvelli nálægt 17

Ekki þrátt fyrir, heldur
vegna þess að upp-
gangur sjónvarps, út-
varps og myndbanda er
mikill, hefur blaða- og
tímaritaútgáfa aukist!
Lesefni og ljósvakamiðlar
styðja hvert annað
þúsund eintökum.
Þannig er hægt að komast að því að íslend-
ingum er boðið upp á um það bil 85 þúsund
blaðsíður af blaða- og tímaritaefni á hverju
ári. Spurningin er síðan vitaskuld þessi: Er
þetta eitthvað lesið? Svarið er já. Sú stað-
reynd er furðuleg en engu að síður óvefengj-
anleg að þrátt fyrir gríðarlegan uppgang
miðla á borð við sjónvarp, útvarp og mynd-
bönd á allra síðustu árum, hefur íslenskt les-
efni aukist að miklum mun á sama tíma:
Blaða- og tímaritaútgáfa hefur aldrei verið
öflugri. Og það sem meira er; aldrei verið
flottari.
Mönnum kann að virðast þetta vera öfug-
mæli. Ljósvakamiðlarnir hljóti að rýra hlut-
deild lesefnis í frítíma fólks. Staðreyndin er
samt þessi: Við uppgang nýju miðlanna virt-
ist sem þeir gömlu reyndu að brjóta þessa
fjölmiðlabyltingu á bak aftur en það var
stutt viðspyrna, smám saman fóru blöð og
tímarit að reyna að nýta sér þessa nýju miðla
til þess að auka lestraráhuga fólks. Nú er svo
komið að þessir fornu fjendur — ljósvaka-
miðlarnir og lestrarefnið — spila hver á ann-
an. Þeir vísa hver til annars í uppsetningu/
framsetningu og efnisvali. Þetta kemur
kannski hvað gleggst fram í auglýsingum.
Auglýsingar okkar daga benda skoðanda
gjarnan á að skoða sig jafnframt í hinum
miðlinum. Auglýsendur sveifla sér á milli
sjónvarps og blaða og læða því smám saman
að fólki að það sé nú eiginlega nauðsyn að
nota þessa miðla samtímis. Auglýsendum
hefur tekist þetta: Æ fleiri standa sig að því
að kíkja í blaðið sitt milli þess sem horft er á
sjónvarpið ellegar hlustað á útvarpið. Þessir
miðlar eru þannig notaðir samtímis, enda er
það líka orðið svo, að þeir bakka hvern ann-
an upp.
Þetta, ásamt auknum frítíma fólks, hefur
gert það að verkum að lesefnið hefur ekki
látið undan sívaxandi þunga ljósvakamiðl-
anna. Þessi aukni frítími felst ekki aðeins í
styttri vinnutíma en áður, heldur líka færri
heimilisstörfum, sem stafar af færri börnum
að annast, meiri sjálfvirkni í heimilishaldi og
til dæmis minna ryki en áður — þar sem allt
er nú malbikað — og afþurrkun þannig
sjaldnar nauðsynleg! Sú staðreynd, að les-
efni og ljósvakamiðlarnir styðja hvert annað
— en grundvöllurinn fyrir því að svo getur
verið er meðal annars þessi aukni frítími —
hefur haft afdrifaríka afleiðingu fyrir blaða-
mennskuna sem fag. Og á eftir að hafa mikil
áhrif, sérstaklega á íslandi.
Þetta sést kannski best með því að kíkja
aðeins yfir álinn og alla leið til vesturheims.
eftir Sigmund Erni Rúnarsson
Þar hefur þróunin gengið hvað lengst í þess-
um gagnkvæma stuðningi miðlanna. Það
ásamt afleiðingunni, breyttri blaðamennsku,
kristallast í stærsta smelli bandarískrar
blaðaútgáfu á síðustu árum: USA Today. Það
blað var mjög skipulega byggt upp með það
fyrir augum að það sé lesið og þó miklu frem-
ur bara skoðað fyrir framan sjónvarpið elleg-
ar með heyrnartól útvarps eða græja á eyr-
unum. USA Today er í reyndinni sjónvarp í
blaðaformi. Texti þess er næsta enginn. Sem
fyrr segir skoða menn blaðið miklu fremur
en að lesa það. Meginhluti efnisins er grafísk-
ur; byggist á myndefni, teikningum, jafnvel
línuritum frekar en texta til að útskýra hvað
verið er að fara á síðunum.
Fjölmiðlafræðingar þykjast sjá þessa þró-
un á frumstigi hér heima. USA Today-stíllinn
sé á leiðinni. í raun og veru sé ekki útlit fyrir
annað en að blaðamennska sem fag bakki
fyrir allskonar skrumi og glimmeri. Móttóið
verði, minni alvara, meira grín. Almennt
kæruleysi eigi eftir að einkenna blaða-
mennskuna eins og allt annað. Glannaskap-
urinn sé ákveðin vörn við ákveðnu vonieysi
í þessum darraðardansi. Menn eru farnir að
taka eftir þessu á íslandi. Fyrirsagnir og full-
yrðingar fjölmiðla eru orðnar miklu æsilegri
en áður. Annars næst ekki athygli fólks. Og
án athygli lifir enginn fjölmiðill.
Þessi glannaskapur hefur og leitt til þess,
að því er mönnum sýnist, að gæði lesefnis
hafa minnkað. Meira er hugsað um magn,
fleiri síður, þó ekki sé nema vegna þess að æ
meira pláss þarf í hverju blaði til að koma fyr-
ir auglýsingum svo útgáfan standi undir sér.
Lesendur taka þessu hinsvegar ekki svo al-
varlega. Fólk virðist vera orðið mjög um-
burðarlynt gagnvart slælega unnu efni. Það
sættir sig altént við það innan um. Kröfurnar
hafa minnkað, að minnsta kosti að því leyti
að fólk tekur meira eftir umbúðum efnisins
en innihaldinu þegar og ef það langar að
kaupa það. Lífið glansar á ytra borði. Það
endurspegla fjölmiðlarnir.
ERLEND YFIRSYN
Paul Keating fjármálaráðherra
kom á kjarasáttmála og hag-
vexti í blóma.
Haftaslátrun kratastjórnar
leysir Ástralíu úr kreppu
Á fimm missera stjórnajferli hefur stjórn
Verkamannaflokksins í Ástralíu tekist að
snúa hnignandi atvinnulífi í einhvern blóm-
legasta hagvöxt sem nú þekkist í iðnvædd-
um löndum. Þetta hafa áströlsku kratarnir
einkum afrekað með tvennu móti. Annars
vegar hafa þeir komið skikki á óstýrilát og
uppivöðslusöm verkalýðsfélög. Hins vegar
hafa þeir snúið baki við hafta- og verndar-
stefnu hægri stjórnarinnar sem á undan fór,
bæði í atvinnurekstri og á fjármagnsmark-
aði.
Munurinn á Bob Hawke, ungum og álitleg-
um foringja Verkamannaflokksins, og Mal-
colm Fraser, fyrirrennara hans í forsætisráð-
herraembætti, átti sinn þátt í stjórnarskipt-
um í mars 1983. Fraser hafði byggt langan
valdaferil sinn á gamaldags sérhagsmuna-
pólitík og þar að auki Ient í illdeilum við fé-
laga sína í Frjálslynda flokknum upp á síð-
kastið. En það sem reið baggamuninn var að
atvinnuleysishlutfall og verðbólguhraði í
Ástralíu höfðu undir hans stjórn komist í
tveggja stafa tölur, sem fóru ískyggilega
hækkandi. Kjósendum fannst rétt að lofa
vinstrimönnum að spreyta sig.
Aðalhöfundur efnahagsstefnu Verka-
mannaflokksins í kosningunum, fjármála-
ráðherra og næstráðandi í ríkisstjórn við
Hawke forsætisráðherra, er Paul Keating.
Hann var á ferð í London um daginn, og lýsti
þá við Coliri Chapman frá International
Herald Tribune fyrirlitningu á peninga-
magnsstefnu frú Thatcher og hennar nóta.
Chapman er á því, eftir úttekt á árangri
Ástralíustjórnar í efnahagsmálum, að Keat-
ing hafi efni á að hrækja hraustlega.
Við stjórnarskiptin 1983 ríkti ófriður á
vinnumarkaði í Ástralíu. Verkalýðsfélögin
háðu kjarakapphlaup með tíðum verkföll-
um. Nýju stjórninni vildi til happs, að sumir
illskeyttustu verkalýðsrekendurnir urðu
uppvísir að mútuþægni, fjárdrætti og aðild
að skipulagðri glæpastarfsemi. Samkomulag
náðist við verkalýðsforustuna um tveggja og
hálfs árs samning um vinnufrið og kaup-
hækkanir verulega undir hækkun fram-
færslukostnaðar.
í staðinn tók ríkisstjórnin til óspilltra mál-
anna að ná niður samtímis atvinnuleysi og
verðbólguvexti. Það hefur henni heppnast
svo vel, að verkalýðsforustan hefur ákveðið
að endurnýja til tveggja ára samkomulagið
um vinnufrið og markaða kjarastefnu út það
tímabil. Kjarasáttmálinn sem Keating kom á
ætlar því að endast hálft fimmta ár.
Fjárlagaárið sem lauk 30. júní 1983, eftir
ársfjórðungs stjórnarsetu Verkamanna-
flokksins, varð samdráttur í ástralskri þjóð-
arframleiðslu sem nam 1,2%. Tveim árum
síðar, fjárlagaárið sem lauk á miðju sumri í
ár, var hagvöxtur utan landbúnaðar hjá
Áströlum 5%. Á sama tíma hefur hlutfall at-
vinnulausra lækkað úr 11,5% í 7,9%, sam-
tímis því að fjölgun á vinnumarkaði varð
meiri en um getur, við að fjölmennir árgang-
ar komust á starfsaldur. Ástralíustjórn getur
því státað af að hafa síðustu tvö og hálft ár
haft forustu í hópi allra iðnvæddra ríkja, þeg-
ar um er að ræða myndun nýrra atvinnu-
tækifæra að tiltölu við fólksfjölda.
Hagvaxtaraukningin og fjölgun atvinnu-
tækifæra hefur ekki aðeins náðst með vinnu-
friði og ströngum kjarasáttmála, þar kemur
ekki síður til skjalanna aukið frjálsræði í at-
vinnurekstri og á fjármagnsmarkaði ásamt
ráðstöfunum til að beina f jármagni í atvinnu-
starfsemi frekar en fasteignakaup eða
neyslu. Sópað hefur verið burt höftum sem
hægri stjórn Frasers hélt í dauðahaldi. í orði
kveðnu áttu höftin að vernda áströlsk fyrir-
tæki fyrir erlendri samkeppni, í raun
skekktu þau markaðsaðstöðu í þágu sér-
hagsmunahópa og sköðuðu samkeppnisað-
stöðu ástralskra atvinnuvega í heild á heims-
markaði.
Gjaldeyrishömlum hefur verið aflétt og
gengi ástralska doliarans látið fljóta. Til að
auka aðstreymi fjármagns hefur erlendum
bönkum verið heimilað að starfa í Ástralíu
með öllum sömu réttindum og innlendum
bankastofnunum. Sama máli gegnjr um
tryggingafélög og verðbréfamiðlara. Síðast
en ekki síst hefur verið fellt niður það skil-
yrði fyrir erlendri fjárfestingu í áströlskum
atvinnuvegum, að sá erlendi aðili sem kaupa
vildi ástralskt fyrirtæki eða stofna nýtt í land-
inu, skyldi lýsa eftir áströlskum samstarfsað-
ila um reksturinn. Þetta var innstreymi er-
lends framkvæmdafjármagns nær óyfirstíg-
anleg hindrun, því erlendu fyrirtækin urðu
eftir Magnús Torfa Ólafsson
að birta áform sín fyrirfram og fyrirgerðu
þar með eðlilegri samkeppnisaðstöðu.
En fjármagnseigendur og atvinnufyrir-
tæki hafa orðið að taka á sig kvaðir, hlið-
stæðar þeim sem samtök launþega búa við.
Takmörk hafa verið sett verðhækkunum,
leigugjaldi og arðgreiðslum fyrirtækja til
fjármagnseigenda. Skattalögum hefur verið
breytt á þann hátt, að hverskonar fríðindi
eigenda og stjórnenda fyrirtækja, til að
mynda forstjórabílar, eru ekki lengur frá-
dráttarbær frá skatti. Markmiðið er að örva
sem mest fjárfestingu í framleiðslustarfsem-
inni sjálfri. Niðurstaðan af öllu þessu er meiri
arðsemi en áður hefur þekkst í áströlsku at-
vinnulífi. Á síðasta ári nam arður skráðra
fyrirtækja 15% af þjóðartekjum.
Keating, fjármálaráðherra í Verkamanna-
flokksstjórn, er harðánægður með hvernig
til hefur tekist. Arður fyrirtækjanna er í hans
augum besta tryggingin fyrir að ríkisstjórnin
sé komin á rekspöl með það ætlunarverk
sitt, að gera vöruvinnslu og þjónustu að vaxt-
arbroddi og meginstoð ástralsks atvinnulífs.
Frumframleiðsla í landbúnaði og námu-
greftri er miklu háðari verðsveiflum á heims-
markaði en úrvinnsla og þjónustustarfsemi.
Sömuleiðis hefur kratastjórnin gætt þess
vandlega að óhóflegur vöxtur í opinberri
þjónustu sé ekki einkageiranum fjötur um
fót. Síðan hún tók við völdum hefur vinnandi
fólki í Ástralíu fjölgað um átta af hundraði.
Fjórir fimmtu af fjölguninni eru hjá fram-
leiðslu og þjónustu í einkarekstri, aðeins
einn fimmti hjá opinberum aðilum.
Afleiðingar af gengislækkun ástralska
dollarans um 20% gagnvart þeim banda-
ríska er helsta „vandamálið sem Ástralíu-
stjórn á enn eftir að ráða fram úr. Efnahags-
sérfræðingur Frjálslynda flokksins heldur
því fram, að verðbólga komist aftur upp í
tveggja stafa tölu, þegar hækkun innflutn-
ingsverðs af völdum gengislækkunarinnar
kemur að fullu fram á innanlandsmarkaði.
Keating er á öðru máli. Hann staðhæfir að
bætt samkeppnisaðstaða ástralskrar fram-
leiðslu vegi þyngra, það tryggi kjarasáttmál-
ann við verkalýðshreyfinguna.
6 HELGARPÓSTURINN