Helgarpósturinn - 28.11.1985, Blaðsíða 28

BARNABÓKMENNTIR
Fuglarnir okkar — bók ársins
Stefán Adalsteinsson
Grétar Eiríksson:
Fuglarnir okkar
Bjallan 1985.
Bókaútgáfan Bjallan er eina forlagið, sem
nær einungis gefur út bækur handa börnum
og unglingum, reyndar ekki mjög margar, en
þó nokkrar á hverju ári og yfirleitt ágætar
bækur, hvort sem eru skáldskapur eða fræði-
rit. Fuglarnir okkar eru eins konar óbeint
framhald af Húsdýrunum okkar eftir Stefán
Aðalsteinsson og Kristján Inga Einarsson,
sem Bjallan gaf út 1982, en sú bók hlaut við-
urkenningu Námsgagnastofnunar það ár
sem úrvals fræðirit handa börnum og ungl-
ingum. Og ég fæ ekki betur séð en Fuglarnir
okkar eigi jafnmikinn sóma skilinn.
Fuglarnir okkar er 71 bls. í allstóru broti,
litprentuð á vandaðan pappír og traustlega
bundin. í henni er fjallað um 35 íslenska
fugla: „Sjö spörfugla, einn hænsnfugl, sjö
vaðfugla, þrjá ránfugla og sautján sundfugla.
Alls er talið að um sjötíu tegundir fugla verpi
að staðaldri á íslandi og er því aðeins um
helmingi íslenskra fugla lýst í bókinni." Og
þeir voru valdir „með það í huga að þeir
væru algengir, en auk þess eru teknar með
tegundir sem eru sérstæðar fyrir Island og
fuglar sem eru fulltrúar fyrir skyldleikahópa
eða kjörlendishópa." Þetta sýnist mér skyn-
samlegt val og önnur vinnubrögð eru líka tii
eftirbreytni: Ævar Petersen fuglafræðingur
var með í ráðum þegar valdir voru fuglar,
Arnþór Garðarsson prófessor og Arni
Böðvarsson cand. mag. lásu síðan handrit.
Þá er þess að geta, að með bókinni eru skrár
um atriðisorð og staðanöfn, myndir og
helztu heimildir.
I texta bókarinnar er lýst útliti fuglanna,
sérkennum, lifnaðarháttum, svo sem hvar
þeir verpa, hvernig þeir haga útungun,
fæðuvali, greint frá kjörlendi þeirra o.s.frv.
Myndirnar eru í senn til stuðnings textanum,
að því leyti sem þær sýna útlit fuglanna og
umhverfi þeirra, en auk þess eru þær margar
sjálfstæð listaverk, t.d. hrafninn bls. 5, snjó-
tittlingur bls. 11, rjúpukarrinn bls. 19 og
margar fleiri. Þessu til viðbótar er fjallað um
margvíslega þjóðtrú, sem bundin er fuglun-
um. Reyndar sýnir hún fjarska vel, hvað
menn höfðu næman skilning á náttúrunni,
skynjuðu umhverfi sitt miklu betur en mönn-
um er nú tamt. Þeir heyrðu á hneggi hrossa-
gauks hvað var í vændum, óðinshaninn
boðaði mönnum sumar með sínum hætti á
köldu vori, börn urðu minnug ef þau drukku
gegnum arnarfjöðurstaf, og sá litli fugl mús-
arrindili er ekki allur þar sem hann er séður:
„Til þess að geta séð jafnvel á nóttu sem degi
þvær maður sér úr heitu blóði músarrindils."
Og kannski hafa einhverjir sett krossmark í
eldhússtromp til þess að vernda jólahangh
kjötið fyrir þessum minnsta landsins fugli! í
þjóðtrúnni blasir við hugarheimur, sem nú
er liðinn undir lok. Nú eru menn yfirleitt
ekki feigir þótt gæsir fljúgi oddaflug yfir
höfði þeirra, og ekki deyja menn lengur af
svanablæstri. Sem betur fer, kann margur að
segja, en samt er að þessu skaði. Ég held að
flest færi jafnvel þótt ennþá væri námsgauk-
ur í norðri og menn dæju ekki ef einungis
væri rjúpnafiður í sæng þeirra.
Meginmál bókarinnar er afar skýrt og
börnum og unglingum auðskilið, eins og
vera ber í fræðiritum, setningar stuttar og
hnitmiðaðar. Ég fann enga prentvillu, ein-
ungis örlítið ósamræmi í skammstöfun
(cm/sm). Það ber vott um nákvæmni við út-
gáfuna. Á stöku stað er óþarflega mikil end-
urtekning í stílnum, sbr. bls. 18: „Haldi mað-
ur síðan á því í hendinni, getur maður lesið
hugsanir þess manns sem maður er að tala
við.“ En slíkt heyrir til undantekninga.
Grétar Eiríksson hefur tekið flestar mynd-
irnar í þessa bók, en auk hans eiga hér
myndir Erling Ólafsson, Skarphéðinn Þóris-
son og Sigurgeir Jónasson. Allar eru þær
augnayndi, og leikmönnum er illskiljanlegt,
hvernig hægt er að ná fuglum í slíkt sjónar-
horn, sem bókin ber vitni (bls. 13, 17, 27,
o.v).
Utgáfa sem þessi hlýtur að vera feikna
kostnaðarsöm. Hún ber líka vitni virðingu
fyrir ungum lesendum. Þeir eiga jafngott
skilið og hinir fullorðnu, vandað meginmál,
myndir, frágang. Ég hygg, að önnur bók eigi
ekki meira erindi inn á barnaheimili, og víst
hafa fullorðnir mikla ánægju af lestri hennar.
Þar er margvíslegur fróðleikur um næsta
umhverfi manna og vafalaust kemur margt á
óvart, ekki sízt ýmsir fróðleiksmolar um
fugla, sem eru oft fyrir augum. Hér er til
dæmis frá því greint, að einungis 500—1000
skógarþrestir dveljist vetrarlangt hér á landi,
að músarrindill er aðeins 14—17 grömm á
þyngd, að starrinn er hin mesta hermikráka
og fyrsta brandugluhreiðrið fannst 1912, og
svona mætti lengi telja.
Fuglarnir okkar er öndvegisrit eins og bók-
in um húsdýrin og ætti að vera til á hverju
heimili, rétt eins og Vísnabókin, sem Símon
Jóh. Ágústsson sá um af alkunnri smekkvísi
og þekkingu (frumútg. 1949), eða Hjalta-
bækurnar hans Stefáns Jónssonar, svo dæmi
séu tekin af öðrum ólíkum klassískum ritum.
Fuglarnir okkar ber vitni þeim metnaði, sem
ætti að einkenna útgáfu barna- og ungl-
ingabóka yfirleitt.
„Fuglarnir okkar er
öndvegisrit eins og
bókin um húsdýrin og
ætti að vera til á
hverju heimili".
KVIKMYNDIR
50 milljón dollara geispi
Háskólabíó: Jólasveinninn (Santa Claus) ★
Bandarísk. Árgerð 1985.
Framleiðandi: Alexander Salkind.
Leikstjóri: Jeannot Szuiarc.
Aðalhlutverk: Dudley Moore, John
Lithgow, David Huddlestone, Burgess
Meredith, Judy Cornwell og fl.
Það felst ákveðin þversögn í því að verja 50
milljónum dollara í að gera kvikmynd sem
lofsyngur einfaldleik jólanna og gagnrýnir
mammonsdýrkun hátíðanna. Þetta gera
samt Salkind-feðgarnir sem framleiddu m.a.
Superman og Supergirl; nýjasta ofurfram-
leiðslan er kvikmynd um jófasveininn sem
heitir á frummálinu því beinskeytta nafni
Santa Claus — The Movie.
Til þessarar myndar er ekkert sparað. Stór-
brotnar sviðsetningar og mikil Ijósadýrð og
stjörnuryk í annarri hverri senu. Flogið um
háloftin í hreindýrasleða yfir fjallgarða og
milli skýjakljúfa New-York borgar. En allt
kemur fyrir ekki. Myndin virkar ekki, hún
hrífur ekki; það vantar í hana galdurinn,
ævintýrið. Þessa skyssu ber fyrst og fremst
að skrifa á reikning handritshöfundar. Sögu-
þráðurinn er of flókinn og þvælist fram og
aftur í tíma og rúmi þannig að fullorðnir eiga
fullt í fangi með að fá botn í myndina, hvað
þá börn.
Jólasveinninn segir frá samnefndum
manni (David Huddlestone); hvernig ljósálf-
ar uppgötva hann og gera hann ódauðlegan
sendil sinn sem flýgur um nátthimin á hverj-
um jólum og úthlutar gjöfum. Álfurinn
Pjakkur (Dudley Moore) breytir leikfanga-
smíðinni í fjöldaframleiðslu með skelfilegum
afleiðingum. Um stund virðast jólin sjálf í
hættu, því vondi leikfangaframleiðandinn
BZ (John Lithgow) í New York svífst einskis
til að græða peninga og fyrirhugar önnur jól
á ári í hagnaðarskyni og ná þar með
bissnessnum af jólasveininum. En eftir tals-
verðar hremmingar og eltingarleik fer allt
vel að lokum.
Tilgangur Salkind-feðga var eflaust að
gera hefðbundna ævintýramynd fyrir börn í
Disney-stíl, kvikmynd sem væri eftirminni-
leg sem fyrsta bíóferðin. En tugir milljóna
dollara breyta þeim ekki í Disney. Jóla-
sveinninn er og verður 50 milljón dollara
geispi. —IM
JAZZ
Djasssagan á íslensku
Jón Múli Árnason: Djass. 224 bls.
Iðnskólaútgáfan og FÍH.
Þá er fyrsta djassbókin komin út á ís-
lensku. Að vísu hafa verið gefin út timarit og
sérprentanir og meiraðsegja myndabækling-
ur: Jazzstjörnur — en þetta er þykk bók og
í bandi og kjölurinn gylltur — samkeppnis-
hæf á gjafabókamarkaði jólanna.
Jón Múli Árnason hefur lengi frætt þjóðina
um djass í gamla gufuradíóinu og 1981 hóf
hann að kenna djasssögu við Tónlistarskóla
FÍH — sú kennsla varð kveikjan að útvarps-
þáttum um sögu djassins og þeir þættir
kveikjan að þessari bók. Ber hún og þess
merki. Er það bæði kostur og galli — þó frek-
ar kostur fyrir þá er lítið hafa sökkt sér niðrí
djasssöguna, sérílagi hafi þeir þá tónlist er
vitnað er í við hendina. Afturá móti var
kannski óþarfi að prenta hverjir spili í hverri
hljómsveit einsog stundum er gert — það
gefur bókinni of mikinn þáttakeim.
Áðuren Jón Múli hefur að rekja djasssög-
una á hefðbundinn hátt fjallar hann um blús-
inn — The Blues. Er það einskonar djasssaga
í yfirlitsformi og fer ekki illa á því — blúsinn
allstaðar nálægur í djassi. Öllum bollalegg-
ingum um djassrætur í forneskju er sleppt og
fátt sagt um það er gerðist áðuren hljóðritan-
ir komu til sögunnar — enda byggir bókin
fyrst og fremst á því er hljóðritað hefur verið.
Louis Armstrong og Duke Ellington fá sinn
kaflann hvor og sagan er samviskusamlega
rakin fram að þeim hræringum er urðu á ár-
unum kringum 1960 er framúrstefnudjass-
inn kom til sögunnar. Örlítið er getið um
djass í Evrópu, sérílagi á Norðurlöndum, þar-
af rúmar sjö síður um íslenskt djasslíf. Ein-
hverstaðar urðu takmörkin að vera — annars
hefði ritið orðið að vera í tveimur bindum að
minnsta kosti.
Það er mikill fengur að þessari bók fyrir þá
sem eru að hefja djassferilinn — að sjálf-
sögðu eru hér engin ný sannindi á ferðinni —
og þó. Sagan af Abba Labba, Muggi og Davíð
frá Fagraskógi er skemmtileg einsog bókin
sjálf. Jón Múli er aldrei þurr né leiðinlegur
þegar hann fjallar um djass og glöggskyggn
á hinn félagslega þátt.
Enginn djassáhugamaður má láta þessa
bók vanta í safn sitt — fyrstu tónlistarsögu-
bók á íslensku sem er annað en ágrip.
Gudmundur R. sextugur
Þann 26. nóv. sl. varð Guðmundur R. Ein-
arsson trommuleikari sextugur. Það er
kannski ekki hár aldur — en á mælikvarða
íslenskrar djasssögu er hann firnahár. Um
Guðmund og Björn bróður hans segir Jón
Múli í djasssögu sinni: ... „um þetta leyti
verða til fyrstu djassbönd hér á landi, hljóm-
sveitir pilta sem lögðu aðaláherslu á djass.
Og eins og jafnan fyrr og síðar er upptaka
menningarinnar að leita í lúðrasveitunum á
landinu. Björn R. Einarsson básúnuleikari og
bróðir hans Guðmundur trommari eru ætt-
aðir úr Lúðrasveit Reykjavíkur, faðir þeirra
blés þar á básúnu og tenórhorn. Bræðurnir
voru útlærðir iðnaðarmenn, en ákveðnir að
gera músík að ævistarfi, fyrst og fremst
djass." Þetta eru orð að sönnu og alla tíð síð-
an hefur hjarta Guðmundar R. 'slegið með
sveiflu. Hann gekk í smiðju Cozy Cole, Sid
Cattlet og Gene Krupa og það var ekki ama-
legur skóli. Shufflin’ at Hollywood með
Hampton þarsem Cozy sló trommurnar varð
hans biblía og enn er sveiflan hin sama hvort
sem blásararnir sem hann leikur með eru
ungir eða aldnir. Hann er vafalítið besti stór-
sveitartrommari er við höfum átt og auk
þess að vinna hörðum höndum fyrir brauði
sínu og leika djass af hjartans lyst er hann í
fararbroddi í Jazzklúbbi Reykjavíkur. Sá
klúbbur efnir til djammsessjóna síðasta
fimmtudag hvers mánaðar að Hótel Sögu og
verður síðasti sessjón ársins þar í kvöld. Þá
gefst djassgeggjurum tækifæri að hlusta á
heita sveiflu og skála fyrir Jóni Múla og Guð-
mundi R. Einarssyni.
28 HELGARPÓSTURINN