Helgarpósturinn - 12.06.1986, Page 31

USl
Halldór Laxness; „Það
var hlegið að þessari
bók og fígúrur úr
henni urðu fraegar..."
„Ekki nein þyngsli
eða útbelgd dramatík“
— segir Halldór Laxness um söngleik sem Svíinn Hasse Alfredsson
gerir eftir Atómstöðinni
Frœndur okkar og hollvinir Svíar
hafa löngum haft dálœti á Halldóri
Laxness umfram adrar þjódir. Nú
berast þœr fréttir úr ríki Karls
Gústafs ad frœgur leikstjóri, kvik-
myndahöfundur og þúsundþjala-
smidur hafi samid söngleik byggd-
an á Atómstöd Halldórs. Sá heitir
Hasse Alfredsson og var hér á árum
áður í eftirminnilegu grínfélagi með
vini sínum Tage Danielsson. Hér á
íslandi uppnefndu bíóhaldarar þá
„hina sœnsku Halla og Ladda'\ en
þeir létu það ekkert á sig fá og gerðu
stórskemmtilegar kvikmyndir á
borð við Eplastríðið og Ævintýri
Picassos. Á eigin spýtur hefur Hasse
m.a. leikstýrt kvikmyndinni Fávísi
morðinginn, sem hlaut verðlaun.
Hasse Alfredson segir frá því í ný-
legu viðtali við Aftonbladet sænska
að hann hafi fengið hugmyndina að
söngleiknum árið 1980. Hann færði
hana í tal við Tage, sem leist ekkert
á blikuna. Þá hringdi hann i Halldór
Laxness, sem að sögn Aftonbladet
rak í rogastans en sagði svo að hon-
um væri frjálst og heimilt að gera
söngleik eftir Atómstöðinni ef hon-
um sýndist. „Það er sjálfsagt hægt
fyrst hægt er að gera ballett um salt-
fisk,“ mun Halldór hafa sagt og hafði
þar í huga ballett sem Finnar gerðu
eftir Sölku Völku.
Það mun þó ekki hafa verið fyrr
en eftir andlát Tages síðastliðið
haust að Hasse dró hugmyndina
upp úr skúffu. Söngleiknum hefur
verið valið nafnið Lítil eyja í hafinu
og er mestöll tónlistin eftir sænsku
hljómsveitina Jazz Doctors, en að
auki verða tvö íslensk lög flutt í sýn-
ingunni, Á Sprengisandi og Móðir
mín í kví kví. Ráðgert er að frum-
sýna í Dramaten-leikhúsinu í Stokk-
hólmi næsta vor.
„Þetta er reyndar ekkert nýtt,
þessir menn hafa verið með alls
konar plön um Atómstöðina," sagði
Halldór Laxness þegar Helgarpóst-
urinn innti hann eftir áliti hans á
þessu tiltæki Svía. „Sá ágæti maður
Bergman kom með leikritið hingað
og færði mér og mér sýnist að þarna
sé komið nokkuð fullnægjandi verk.
Ég hef ekki lesið það allt, en ég held
það séu hinir bestu menn sem hafa
staðið að þessu. Það er víst afráðið
að það verði flutt sem sjónleikur i
Svíþjóð. Raunar hafa aungvir samn-
ingar verið gerðir ennþá, en mér
skilst að leikarar séu búnir að fá sín
handrit og allt sé klárt til að hefja
æfingar á verkinu."
— Þeir œtla víst að syngja Atóm-
stöðina...
„Jú, sjálfsagt ætla þeir að gera
það. Þetta er léttur leikur hjá þeim,
ekki nein þyngsli eða útbelgd
dramatík, sé ég er. Þeir taka þetta
með vissum húmor, einsog reyndar
er gert í bókinni sjálfri, frumritinu.
Það var hlegið að þessari bók og
fígúrur úr henni urðu frægar. Nátt-
úrlega sníða þeir þetta líka eftir sín-
um smekk, það eru kaflar þarna í
bland sem hafa enga aðlöðun fyrir
Svía.“
— Hefur þú hitt þessa menn?
„Nei, ég þekki þá bara af bréfa-
skriftum. Þeir hafa verið að undir-
búa þetta í ein tvö-þrjú ár, og ég held
raunar að annar þeirra sé burt af
sviðinu, dauður. Eg þekki þá því
miður ekki, en ég sé ekki betur en
að þetta séu ákaflega flinkir menn.
Meðal annars hefur Bergman sjáifur
komið þarna eitthvað við sögu.“
— Heldurðu að þú farir til Sví-
þjóðar til að sjá afraksturinn?
„Ég hef nú ekki gert mikið af því
að fara langleiðir til að sjá hluti þó
þeir séu eftir mig, ég er ekki svo
intresseraður fyrir því. Atómstöðin
liggur svo langt til baka á mínum
ferli og líklega fer ég hvergi. En mér
sýnist þetta vera með afbrigðum
skemmtilegt uppátæki hjá þeim.“
-EH.
LIFSHÆTTAN
AÐ BÚA TIL GÓÐA MYND
— yfirlitssýning á verkum Svavars Guðnasonar
opnuð í Norræna húsinu á laugardag
Margir kvarta og kveina einsog
jafnan á Listahátíð, sérstaklega þeir
sem vilja sitja við drykkju í klúbbum
fram á nótt þegargott fólk og grand-
vart er farið að sofa, en fá ekki. Lík-
lega er þó ekki mikill barlómur í
myndlistarmönnum þetta árið —
þeir hafa fengið sinn skammt vel úti-
látinn á Listahátíð; Picasso, Karl
Kvaran og yfirlitssýningu á verkum
Svavars Guðnasonar sem opnar í
Norrœna húsinu á laugardaginn.
Svavar Guðnason fæddist á Höfn í
Hornafirði árið 1909 og fór til náms
í Kaupmannahöfn árið 1935, hóf
nám í Listaakademíunni, en líkaði
ekki kennslan þar og hætti. Hann
var búsettur í Danmörku á árunum
1935-45 og var á þeim árum einn af
meginstólpum hinnar svokölluðu
„cobra-grúppu" ásamt framúr-
stefnumálurunum Carl-Henning
Pedersen, Asger Jorn, Egil Jacobsen
og Richard Mortensen sem allir
urðu frægir og dáðir.
I bók sem gefin var út í Feneyjum
1963 í tilefni alþjóðlegrar sýningar á
nútímalist hefur Svavar Guðnason
þetta að segja um sjálfan sig og feril
sinn; „Hvað varðar sjálfan mig held
ég í fljótu bragði að ég hafi ekkert að
opinbera, nema ef vera kynni þá
staðreynd að ég fæddist átjánda
nóvember 1909 í örlitlu plássi við
rætur tröllaukins jökuls, Vatnajök-
uls. Jökullinn er í krafti sjálfs sín
kaldur, andblær hans bítur stundum
kinn. En þegar sólin baðar hann
geislum sínum er hann litföróttur
einsog skrápur kameljónsins, hann
breytist gersamlega, verður skín-
andi og hlýr, jafnvel guiur einsog
smér. Niður jökulinn ganga músgrá-
ir ruðningar. En þeir geta iíka skipt
um lit, orðið himinbláir ef horft er á
þá úr nógri fjarlægð. Seinna feyktu
viðsjálir vindar mér burt úr þessari
æskuhöfn minni, Höfn í Hornafirði,
tii Reykjavíkur, Kaupmannahafnar,
Parísar og annarra stórmerkilegra
staða.
í Kaupmannahöfn bjó ég lengi og
eignaðist vini og starfsbræður og
við deildum saman listhugmyndum.
Ég stend í þakkarskuld við þá.
Ég hef skundað niður til Parísar
mörgum sinnum. í fyrsta skipti árið
1938, en aldrei dvalið lengi í einu. i
gamla daga þótti Parísarvitjun
meiriháttar ávinningur í lífinu. Nú
orðið virðist mér, frá listrænu sjón-
armiði að minnsta kosti, París og
Skandinavía sama prestakallið, þótt
auðvitað haldist ákveðin sérkenni.
Kannski ber ekki meira á milli en
duttlunga vindsins, hvort hann blæs
yfir gras eða haf. Lítið þorp á ár-
bakka, fjötrað í álög jökulsins, var
einusinni miðpunktur alheims; en
seinna stækkaði hann þumlung eftir
þumlung og tók sér bólfestu á öðr-
um stöðum. En lífshættan sem fylgir
þessari viðleitni: að búa til góða
mynd, fylgir allstaðar einsog
skuggi."
-EH.
Svavar Guðnason; „Seinna feyktu viðsjálir vindar mér burt úr þessari æskuhöfn minni,
Höfn á Hornafirði, til Reykjavíkur, Kaupmannahafnar, Parísar og annarra stórmerkilegra
staða. Mynd Jim Smart.
LEIKLIST
Fröken Júlía
Listahátíð í Reykjavík
Kungliga dramatiska teatern t Þjóðleikhús-
inu:
Fröken Júlía eftir August Strindberg.
Leikstjóri íngmar Bergman.
Leikmynd og búningar Gunilla
Palmstierna-Weiss.
Tónlist Daniel Bell.
Aðalhlutverk: Marie Göranzon, Peter
Stormare, Gerthi Kulle.
Ingmar Bergman er, eins og allir vita, einn
af stórmeisturum heimsins á sviði leikstjórn-
ar, hvort heldur sem er í kvikmyndum eða á
leiksviði. Það er því stórviðburður í leiklist-
arlífi landsins þegar hingað kemur slíkur
meistari með sviðsetningu sína á öndvegis-
verki eins höfuðsnillings gjörvallra leikbók-
menntanna.
Fröken Júlía eftir Strindberg er ákaflega
samþjappað verk. Það gerist á einni nóttu,
miðsumarnótt eða Jónsmessunótt, sem há-
tíðleg er haldin víða í Skandinavíu. Persónur
eru aðeins þrjár. Allur gerist leikurinn á
sama stað, í eldhúsi á óðalssetri greifans, föð-
ur Júlíu. í þessum þröngu skorðum tíma og
rúms á sér stað árekstur persóna og átök sem
eru mögnuð og margþætt. Átökin eiga sér
fyrst og fremst stað á milli Júlíu greifadóttur
og þjónsins Jean. Þau eru að flestu leyti ólík.
Uppeldi, stétt, reynsla, kynferði, lífsviðhorf
er ólíkt hjá þeim, en bæði eiga þau drauminn
um frelsi og hamingju sem þau reyna að láta
rætast eina ögurstund. En það sem skilur þau
að og veldur átökum er sterkara. Bæling
þeirra er meiri en svo að þau geti slitið sig úr
þeim viðjum sem þau eru föst í. Þau eru bæði
brotnar og ráðvilltar manneskjur og brot
þeirra á samfélags- og siðferðisreglum leiðir
aðeins til glötunar þeirra hvors með sínum
hætti.
Á bak við þau stendur Kristín, heil mann-
eskja og óbrotin, sátt við það hlutskipti sem
hún hefur hlotið í þessu lífi, trúandi á forsjá
hins almáttuga guðs.
Það þarf ekki að koma neinum á óvart að
Bergman leggur megináherslu á að túlka til-
finningar þeirra manneskja sem hér eiga
hlut að máli. Fjölbreytileiki textans speglast
kynngimagnaður í látbragði og framsögn
leikaranna. Manneskjurnar afhjúpast smám
saman í tilfinningaþrungnum átökum þar
sem skiptast á skin og skúrir, uns brotnar
hafa verið sundur brynjurnar sem umluktu
innsta kjarna persónanna. í þessari framrás
er mögnuð stígandi, öguð og ólgandi, tempr-
uð en þó á ystu mörkum. Leikstjórnin er öld-
ungis frábær, með skýrt markmið sem fylgt
er eftir af öryggi og festu þess sem veit alger-
lega hvað hann er að gera og veit hvað hann
vill.
Það þarf góða leikara til þess að standast
slíkar kröfur leikstjóra. í þessari sýningu er
hvert rúm skipað öndvegisleikurum. Leikur
þeirra Marie Göranzon og Peter Stormare í
hlutverkum Jeans og Júlíu er stórbrotinn.
Þau spanna mjög víðan tilfinningaskala en
tekst samt alltaf að halda utan um það sem
þau eru að gera. Leikur þeirra er agaður og
stílhreinn, samleikur þeirra óvæntur og fjöl-
eftir Gunnlaug Ástgeirsson
breyttur, öldungis frábær. Gerthi Kulle leikur
Kristínu mjög sterkt og nær á hógværan hátt
að skapa eftirminnilega andstæðu hinna
tveggja.
Leikmyndin er raunsæ og kyrrstæð, mest
í gráum litum, stílhrein og látlaus umgerð
hinna miklu átaka persónanna. Lýsingin var
einnig mjög nákvæm og stundum notuð til
að sýna blæbrigði tilfinninga persónanna á
sviðinu. Tónlistin var ekki áberandi en var
kannski fyrst og fremst til þess að kalla fram
andrúmsloft Jónsmessunætur.
Sýningu af þessum gæðaflokki fær maður
ekki að upplifa nema örsjaldan og því miður
alltof sjaldan í leikhúsum hér. En sýningar af
þessu tagi minna mann ánægjulega á hvers
leiklistin er megnug þegar best gengur, hvað
hægt er að skapa á sviði ef unnið er af fyllstu
hörku og leikstjóri og leikendur eru starfi
sínu vaxnir og ná saman í sköpun h'eilsteypts
listaverks. Listahátíð og stjórnendur hennar
eiga skilið heiður og þökk fyrir að fá þessa
sýningu hingað.
HELGARPÓSTURINN 31