Helgarpósturinn - 08.01.1987, Blaðsíða 25

LEIKLIST
*
I smásjá

■a.íi-wk. y \i\ ^ \
„Ég held að persónusköpunin sé Akkilesarhæll leiksins" segir Sigurður m.a. I um-
sögn sinni um verk Þórunnar. Teikning Árni Elfar.
Höfundur: Þórunn
Sigurdardóttir.
Leikstjóri: Þórhaltur Sigurdsson.
Leikmynd og búningar: Gerla.
Tónlist: Arni Hardarson.
Lýsing: Björn Bergsteinn
Guömundsson.
Þjóðleikhúsið hélt hátíðlega
opnun Litla sviðsins nýja í húsi
Jóns Þorsteinssonar við Lindar-
götu 30. desember með blysför
flugeldum og frumsýningu á nýju
leikriti eftir Þórunni Sigurðardótt-
ur sem hún nefnir / smásjá. Hefur
aðstaða fyrir smærri sýningar til
muna batnað með tilkomu þessa
nýja sviðs. Hljómburður í salnum
er góður, halii sætaraða hæfilegur
og sjálf sætin þægileg, þannig að
ytri aðstæður ættu ekki að aftra
mönnum frá að njóta sýninga í
hinum nýju húsakynnum.
Þórunn Sigurðardóttir er löngu
landskunn sem ieikari og leikstjóri
og hefur áður samið eitt ieikhús-
verk, Guðrúnu, sem Leikfélag
Reykjavíkur sýndi 1983. Fjallaði
það um ástarþríhyrninginn í Lax-
dœla sögu og þótti tíðindum sæta,
var frumlega og fagmannlega
unnið.
/ smásjá er ómengað nútíma-
verk, fjallar um tvenn læknishjón
og baráttu við banvænan sjúk-
dóm, en kjarni þess er andleg átök
yfirlæknis og konu hans, tillitsleysi
og sjálfhverfa vísindamannsins.
ófullnægja og beiskja eiginkon-
unnar sem lifir í tilfinningalegu
svelti og sér á bak draumum sín-
um um frama og skapandi hlut-
verk í lífinu. Hin hjónin, sem bæði
eru læknar, gegna veigaminni
hlutverkum í harmleiknum, eru i
senn samstæður og andstæður yf-
irlæknishjónanna, en ljá atburða-
ráðsinni fjarvídd og nauðsynlegt
hreyfiafl. Vettvangur leiksins er
afar þröngur og viðfangsefnið svo
stökkt og viðkvæmt að einna helst
minnir á kóngulóarvef.
Þórunn Sigurðardóttir hefur
auðheyrilega vandað mjög til text-
ans. Samtölin eru lipurlega orðuð,
knöpp og ydduð og víða hnyttin,
bygging leiksins traust og rökvís
frá upphafi tii enda. Eiaðsíður virt-
ist sýningin vera of löng og með
köflum bláþráðótt; það vantaði þá
undiröldu, þá spennu eða eftir-
væntingu sem einatt er svo snar
þáttur í góðum leiksýningum.
Næsta fátt kom manni á óvart og
stundum fullmikið sagt um efni
sem áhorfandinn skynjaði án
orðalenginga eða kannski væri
réttara að segja að í þeim tilvikum
hafi vantað lyftingu eða flug á
textann.
Eg held að persónusköpunin sé
Akkillesarhæll leiksins, þósvo
persónurnar séu skýrt mótaðar frá
hendi höfundar og túlkun þeirra á
sviðinu einsog best verður á kosið.
Þær áttu í miklum erfiðleikum
með að tengja sig við áhorfendur.
Höfuðástæðu þess tel ég vera, hve
þröngt sjónarhornið er, hve ein-
þættar persónurnar eru hver fyrir
sig, hve lítið við fáum í rauninni að
vita um þeirra innri mann. Höf-
undur kemst þannig að orði í leik-
skrá: „Ég hef ekki leyft þessum
persónum í verkinu að komast
upp með neina frekju og hef písk-
að þær af mikilli grimmd." Hér
kynni að vera skýringin á því, hve
fjarlægar þær eru áhorfendum og
tilfinningakaldar allar með tölu.
Að sjálfsögðu getur markvís og
miskunnarlaus einbeiting að höf-
uðþema verks verið góðra gjalda
verð, gert það heilsteyptara og
samfelldara en ella, en verði hún á
kostnað persónumótunar getur
árangurinn orðið sá að áhugi leik-
húsgesta á viðfangsefninu dofni.
Að sönnu verða hvörf seint í leikn-
um og þrjár af persónunum taka
ótvíræðum breytingum, en þau
umskipti láta mann einkennilega
ósnortinn og hlýtur að stafa af því,
að kynni áhorfenda af persónun-
um framanaf leiknum hafa ekki
gert þær nægilega nákomnar eða
hjartfólgnar.
Nú er það alkunna að leiksýn-
ingar eru misjafnar frá einu kvöldi
til annars, að leikhúsgestir eru
sömuleiðis misjafnlega móttæki-
legir og örvandi fyrir leikarana, og
hver einstakur áhorfandi misjafn-
lega fyrirkallaður. Ég sá fyrstu og
aðra sýningu leiksins og verð að
gera þá játningu, að frumsýningin
lét mig að mestu ósnortinn, en
önnur sýning var mun nærgöng-
ulli og ýfði með köflum tilfinning-
arnar svo um munaði. A þessu
kann ég ekki aðra skýringu en þá,
að önnur sýningin hafi verið
áhrifasterkari og fyrri kynni af
verkinu hafi gert mér auðveldara
að njóta blæbrigða þess og undir-
tóna.
Einsog fyrr segir skiluðu allir
fjórir leikendur hlutverkum sínum
með prýði undir öruggri leikstjórn
Bragösterkt nýársleikrit
„Líf til einhvers" eftir Nínu Björk
Árnadóltur.
Leikstjórn: Kristín Jóhannesdóttir.
Leikmynd/búningar: Guðrún
Sigríður Haraldsdóttir.
Tónlist: Hilmar Örn Hilmarsson.
Myndataka: Einar fíáll Einarsson.
Sjónvarpsleikritið „Líf til ein-
hvers“ fjallar um þrjár mæðgur,
Birnu móður Mörtu og ömmu Sifj-
ar, og um Harald, sambýlismann
Mörtu og um verkakonuna Bryn-
dísi.
Loksins fengu sjónvarpsáhorf-
endur að sjá íslenskt leikverk sem
bragð er að. Marta (Hanna María
Karlsdóttir) og Bryndís (Guðlaug
María Bjarnadóttir) sýndu óvenju
skemmtilegan leik. Hönnu Maríu
var mikill vandi á höndum, því
hún þurfti að sýna mikla breidd í
sínu hlutverki, allt frá því að sýna
dýpstu ástartilfinningar, til þess að
sýna taugaáfall. Hún þurfti ýmist
að sýna ískalda hörku eða geisla
af gleði og hamingju. Hanna
María tók stóra áhættu með þessu
hlutverki, því hefði hún ekki vald-
ið hlutverkinu, hefðu menn að-
eins munað eftir samförunum og
ekki séð neitt annað og talið hæfi-
leikana alla þar. í þessu leikverki
sannar Hanna María óvenjulega
leikræna vídd.
Mér finnst ég hafa séð Guðlaugu
Maríu í þessu hlutverki áður. Það
er hættulegt fyrir leikara með
metnað að festast um of í ákveðn-
um hlutverkum eins og t.d. sem
volandi kvensa, sem hefur glatað
sjálfsvirðingu sinni. Guðlaug
María leysir hlutverk sitt mjög vel
af hendi, og það virðist eins og
hún hafi kynnt sér hlutverk sitt til
hlítar. Kolbrún Erna Pétursdóttir
lék Sif, dóttur Mörtu. Kolbrúnu
tókst að draga fram vansæld dótt-
urinnar. Það er misjafnt hvert leik-
arar sækja fyrirmyndir að þeirri
persónu sem þeir eiga að túlka.
Flestir leikarar eru ómeðvitaðir
um hvert þeir sækja fyrirmyndirn-
ar. Sumir leita í eigin reynsluheim,
aðrir leita að fyrirmyndum í raun-
veruleikanum, t.d. búa í sveit í
nokkurn tíma til að kynnast af eig-
in raun lífi sveitakonu sem þeir
eiga að túlka. Enn aðrir leita á mið
leikhúsa og kvikmynda. Túlkun
Kolbrúnar minnti á túlkun Guð-
rúnar Gísladóttur á unglingsstelpu
í leikritinu Stundarfriður. Engu að
síður var túlkun Kolbrúnar með
ágætum. Birna var leikin af Bríeti
Héðinsdóttur. Oþarfi er að fjöl-
yrða um hæfileika Bríetar, þeir
eru löngu kunnir. Ömmuhlutverk-
ið er enn ein rós í hnappagat Bríet-
ar. Henni tókst að opinbera þessa
einmana og viðkvæmu sál Birnu
og draga fram beiskju fortíðar-
innar.
Haraldur er leikinn af Arnóri
Benónýssyni. Það verður að segj-
ast eins og er að Arnór féll í
skugga kvennanna. Hlutverk
hans bauð ekki upp á mikil leiktil-
þrif. Arnór dró upp myndir og
voru þær vel útfærðar.
Það er langt síðan ég hef séð
eins úthugsaða leikmynd og í
þessu verki, og vöktu litirnir sér-
staklega athygli mína. Svefnher-
bergi Mörtu var í fjólubláum og
svarrauðum lit, og rúmteppið var
blátt. Fjólublái liturinn var einnig
í stofunni, auk bláa og rauða lits-
ins. Aður en fjólublái liturinn
komst í tísku, var hann talinn
tákna kalt hjarta eða tilfinninga-
eftir Sigurð A. Magnússon og Steinþór Ólafsson
Þórhalls Sigurðssonar. Hefur hann
tekið þá stefnu að láta sýninguna
líða fram með hægð og ljá and-
rúmi leiksins mikið svigrúm.
Reynir þessi hægð óneitanlega
stundum á þolinmæði leikhús-
gesta, einkanlega þareð ófyrirséð
atvik eru fátíð, en hún veldur því
að öll blæbrigði njóta sín hið
besta. Tónlist gegnir veigamiklu
hlutverki í framvindu leiksins og
hefur Arni Harðarson haft veg og
vanda af henni, bæði samið eigin
tóna og fellt inn brot úr verkum
eftir Bach, Mozart og Vivaldi, auk-
þess sem Simon & Garfunkel,
Madonna og Gary Moore koma
við sögu. Er varla ofsagt að tónlist-
in sé eitt af leiðarstefjum leiksins
og Ijái honum það tilfinningalega
inntak sem sterkast orkar.
Arnar Jónsson leikur Bjarna
prófessor og yfirlækni af miklum
myndugleik og sannfæringar-
krafti, en persónan er þannig vax-
in andlega að hún vekur litla sam-
úð hjá áhorfendum nema rétt und-
ir lokin. Tillitsleysið er næstum
takmarkalaust og ákaflega frá-
hrindandi. Hvörfin í leiknum
breyta honum að vísu rækilega
fyrir augum áhorfenda og afhjúpa
viðkvæma sál sem hefur brynjað
sig til að lifa af í hörðum heimi
sjúkrahússins, og vissulega verður
hann snöggtum manneskjulegri
og geðfelldari, nánast brjóstum-
kennanlegur, en þessi sinnaskipti
eru svo illa undirbyggð í fyrri hluta
leiksins að þau verka nánast eins-
og deus ex machina.
Anna Kristín Arngrímsdóttir lék
Dúnu konu Bjarna af ríkri innlifun
og fágætu öryggi, jafnt í beiskju
hennar og ófullnægju sem í kvöl
hennar og örvæntingu. Dúna er
langsamlega áhugaverðasta per-
sóna leiksins og býr yfir fleiri vídd-
um en hin þrjú. Samt var einsog
vantaði herslumuninn að hún yrði
verulega hugtæk. Það var ekki
sök leikkonunnar sem skilaði hlut-
verkinu með öllum þeim blæ-
brigðum sem það bauð uppá,
heldur er sjálf persónugerðin of
einhæf, beiskjan og lífsþreytan
svo yfirþyrmandi að aðrir eigin-
leikar njóta sín ekki sem skyldi.
Sigurður Skúlason lék Alla að-
stoðarlækni, lingert og litlaust
góðmenni sem leitað hefur á náðir
Bakkusar til að losna við vanda-
mál heimsins og sársauka lífsins.
kulda. Þessi sami litur varð ein-
kennislitur kvenna í kvennabar-
áttunni. Marta var klædd í sömu
liti og voru innanstokks hjá henni.
Sif var gulklædd og herbergið
hennar var einnig gult. Herbergi
Haraldar var grátt og sá litur var
leiðandi í fataskáp hans. Allt leik-
ritið er fullt af táknum, smáatrið-
um, sem skipta þó miklu máli.
Leikritið er kjörið fyrir þá sem
hafa gaman af táknfræði (semiot-
ik). Sjónvarpsleikritið „Líf til ein-
hvers“ byrjar á frægu tákni úr
kvikmyndaheiminum. Alfred
Hitchcock notaði vatn sem tákn
um lífskraft og ástríður. Þungt
brim táknar lífsólgu og ástríður
holdsins. Kristín Jóhannesdóttir
notar sama táknið, þ.e. fossandi
vatnið í byrjun leikritsins. Vatnið
er notað til að undirstrika ástríður
þeirra, sbr. þegar Sif fer til sjávar
þegar pirringurinn í kroppnum er
orðinn illþolanlegur.
Leikrit án boðskapar er lítils
virði. Boðskapurinn er ef til vill að
hið svokallaða frelsi er ekki endi-
lega leið til að ná hamingjunni.
Harjnsaga mæðgnanna er sam-
Alli er metnaðarlaus og velviljað-
ur, þægilegur í umgengni ogallra
hugljúfi. Það hefur löngum reynst
vandasamt að gæða algóðar per-
sónur marktæku lífi, en Sigurður
berst góðu baráttunni og lánast
framar öllum vonum að ljá þessu
duglitla Ijúfmenni sannfærandi líf.
En miklu hefði hlutur Alla í leikn-
um orðið merkilegri ef hann hefði
haft einhverjar þær víddir sem
ekki lágu í augum uppi strax í upp-
hafi.
Ragnheiður Steindórsdóttir lék
Hildi konu Alla, aðstoðaryfirlækni
og helsta samverkamann Bjarna
við vísindarannsóknir. Ragnheið-
ur gerði Hildi furðusannfærandi
skil í allri sinni ótrúlegu einhæfni,
samviskusemi, húsbóndahollustu
og tilfinningasleni. Hef ég sjaldan
séð jafnlitlausa persónu öðlast
sannfærandi líf á leiksviði og hlýt-
ur að teljast hinni fjölhæfu leik-
konu til tekna.
Af næmu formskyni hefur Gerla
búið sýningunni umgerð sem nýt-
ist mætavel í hinum ýmsu atriðum
leiksins, hvort sem er á heimili yf-
irlæknishjónanna eða á sjúkrahús-
inu. Helsta nýmælið eru tveir sjón-
varpsskermar ofarlega á ferhyrnd-
um súlum, sem hagnýttir eru með
ýmsu móti og kalla fram hughrif
og stemmningar. í fyrsta lagi birta
skermarnir sjónvarpsviðtöl þar
sem fjórir þekktir sjónvarpsmenn
koma fram. 1 annan stað minna
þeir á glugga þarsem birtist lands-
Iag eða öldur við sjávarströnd og
eru nokkurskonar spegiun sálar-
ástandsins hverju sinni. I þriðja
lagi eru skermarnir, annar eða
báðir, notaðir sem tæki á lækna-
stofu þarsem blóðrás og aðrar
hræringar líkamans koma fram.
Allt varð þetta til að magna sýn-
ingunni líf. Búningar Gerlu voru
smekklega hannaðir, ekki síst
klæðnaður Dúnu sem undirstrik-
aði persónuleika hennar.
Björn Bergsteinn Guðmundsson
stjórnaði lýsingu sem gegndi
áhrifamiklu hlutverki í sýning-
unni, og verður ekki að henni
fundið.
Ég er enn að velta |úví fyrir mér,
hversvegna svo velsamið og vel-
leikið leikrit skildi ekki meira eftir,
og finn þá skýringu eina að innvið-
ir persónanna séu of grannir og
veikburða.
S.A.M.
bandsleysi, skortur á ást, um-
hyggju og tillitssemi. Ást og um-
hyggja krefjast fórna á frelsinu.
Helstu hnökrar þessarar sýning-
ar eru hve sálfræðilegur grunnur
leikritsins er illa unninn. Leikar-
arnir og leikstjórinn bæta þó úr
þessu eins og hægt er. Éinnig
grunar maður Nínu Björk um að
hafa ekki kynnt sér aðstæður og
kjör einstæðrar móður eins og til-
efni hefði verið til. Orfæri Bryndís-
ar er í engu samræmi við aðstæð-
ur hennar. Kona sem ekki les ann-
að en textann á sjónvarpsskermin-
um, hefur varla þennan fágaða og
ríka orðaforða sem Bryndís notar.
Myndatakan á Þingvöllum, eftir
að Marta rýkur á dyr var ekki
nógu góð og stakk mjög í stúf við
annað i leikritinu. Þessi Þingvalla-
sena var langdregin og langt frá
því að vera sannfærandi. Einnig er
speglasenan hjá Birnu of löng.
Þessi mistök skrifast á leikstjór-
ann. Þrátt fyrir vissa galla, þá
verður að telja þetta sjónvarps-
leikrit til hins athyglisverðasta,
sem sést hefur á þessu leikári.
HELGARPÓSTURINN 25