Helgarpósturinn - 30.07.1987, Blaðsíða 28

eftir Jónínu Leósdóttur mynd Loftur Atli
JÓN G. STEFANSSON GE'ÐLÆKNIR STENDUR UM ÞESSAR MUNDIR FYRIR KÖNNUN Á
TÍÐNI GEÐSJÚKDÓMA HÉR Á LANDI
í KJÖLFAR HEIMSSTYRJALDAR
Árið 1842 voru birtar niðurstöður talningar á fjölda
geðveikra og greindarskertra í Danmörku og á íslandi,
sem sýndu um helmingi hærra hlutfall hér á landi en hjá
Dönum. Tæplega ein og hálf öld er síðan fyrrnefnd taln-
ing var gerð, en á þeim tíma hafa ekki verið framkvæmd-
ar hér neinar kannanir á geðheilsu, sem hafa verið fylli-
lega samanburðarhæfar við erlendar tölur. Nú stendur
hins vegar yfir rannsókn á tíðni geðsjúkdóma meðal ís-
lendinga, sem gerð er að bandarískri fyrirmynd, og verð-
ur hægt að nota niðurstöður hennar til að sjá hvort mun-
ur er á geðheilbrigði á íslandi í samanburði við önnur
lönd.
Jón G. Stefánsson, geðlæknir:
„Valdi fólk um 55 ára aldur, því þá
eru flestir geðsjúkdómar komnir
fram."
Það er Jón G. Stefánsson, geð-
læknir við Landspítalann, sem
stendur fyrir framkvæmd könnun-
arinnar. Hann hefur fengið styrk úr
Vísindasjódi og Rannsóknasjóöi
Háskóla íslands til þessa verkefnis
og gerir Jón ráð fyrir að því Ijúki á
næsta ári. Blaðamaður HP hitti Jón
G. Stefánsson að máli fyrir
skemmstu og spurði hann um þetta
athyglisverða verkefni, sem gera
mun mögulegan raunhæfan saman-
burð á geðheilsu Islendinga og ann-
arra þjóða.
„Þetta er svokölluð faraldsfræði-
leg rannsókn, en hún er fram-
kvæmd með óvanalegri aðferð og
sker sig þannig úr öðrum íslenskum
könnunum á geðheilbrigði. Þarna
er nefnilega um að ræða mjög ná-
kvæma þýðingu á bandarískum
spurningalista, sem notaður er víða
um heim. Þegar niðurstöður eru
fengnar er því hægt að bera þær
saman við tölur í öðrum löndum,
þar sem sama könnunaraðferð hef-
ur verið notuð.
Þegar safnað hefur verið upplýs-
ingum um tíðni geðsjúkdóma hafa
menn annað hvort leitað til heil-
brigðisþjónustunnar eftir upplýs-
ingum úr sjúkraskrám, tekið fyrir
hóp fólks á tilteknu svæði, eða talið
alla geðsjúka í ákveðnum hópi og
tímabili. Ég ákvað að velja íslend-
inga, sem fæddir eru árið 1931 og
verða því 56 ára á rannsóknarárinu.
Þetta er hins vegar stór hópur,
2200—2300 manns, og þess vegna
var hann helmingaður með hlut-
kesti.
Bandaríska aðferðin, sem ég nota
við þetta verkefni, byggir á grein-
ingarviðtali, en það er kerfisbundið
viðtal þar sem ákveðið er fyrirfram
um orðalag og röð spurninga.
Fengnar eru upplýsingar bæði um
liðin og núverandi einkenni, t.d.
hvenær tiltekinn sjúkdómur byrj-
aði, fjölda veikindatímabila o.s.frv.
Spurningarnar miða að því að
ákveða hvort einkenni hafi verið til
staðar og með aukaspurningum fást
upplýsingar um alvarleika ein-
kenna og mismunandi skýringar á
þeim. Greiningarviðtalið er samið
með það í huga, að niðurstöðurnar
gera greiningu geðsjúkdóma mögu-
lega eftir þremur algengum leiðum
eða kerfum, sem notuð eru af geð-
læknum víða um heim.
Upplýsingarnar, sem fást úr grein-
ingarviðtölunum, eru síðan færðar
inn í tölvu og það er auðvitað mikið
og seinlegt nákvæmnisverk."
— Hvers vegna vard árgangurinn
'31 fyrir valinu?
„Það var m.a. vegna þess að um
55 ára aldur eru flestir geðsjúkdóm-
ar komnir fram, nema þunglyndi og
sjúkdómar af völdum vefja-
skemnrida.".
— Er hugsanlegt ad þetta fólk,
sem óx úr grasi þegar viðhorf til
geösjúkdóma voru önnur en nú, eigi
erfitt með að vera opinskátt í grein-
ingarviðtölunum?
,,Ég er ekkert hræddur um að það
hafi einhverja fordóma, en þetta er
hins vegar fólk af kynslóð, sem
lærði að bíta á jaxlinn og hugsa
hvorki um né kvarta yfir vanlíðan
sinni. Það viðhorf gœti haft eitthvað
að segja varðandi svörin. Annars
virðist okkur allir taka þessu afskap-
lega vel. Það er hins vegar kannski
spurning hvað fólk man nákvæm-
lega aftur í tímann! Eflaust vantar
eitthvað af upplýsingum, en það á
við um allar aðferðir sem notaðar
eru í svona rannsóknum. Engin
þeirra er fullkomin."
— Og þú sjúkdómsgreinir sem
sagt fólkiö, sem fer í þessi viðtöl?
„Já, það eru ákveðnar leiðir eða
kerfi, sem notuð eru af læknum til
þess að greina geðsjúkdóma, og
mér verður kleift að meðhöndla
niðurstöðurnar eftir þremur slíkum
leiðum. Þessi kerfi eru sífellt í end-
urskoðun og ný alþjóðleg útgáfa
kemur fram á u.þ.b. tíu ára fresti.
Það er augljóst, hve mikið gildi það
hefur að geta borið saman rann-
sóknir í mismunandi löndum og
þess vegna er mikilvægt að sam-
ræma þetta.“
— Sérðu fram á beint hagnýtt
notagildi rannsóknarinnar?
„Við getum tekið þunglyndi sem
dæmi. Segjum sem svo, að í ljós
kæmi að mun meira væri um að fólk
þjáðist af þunglyndi en fram kemur
í heilbrigðiskerfinu. Þá væri hægt
að nýta þær upplýsingar með því
t.d. að auka fræðslu um þunglyndi
og hvetja almenning til að leita að-
stoðar í stað þess að byrgja þetta
inni. Samanburður við útlönd gæti
líka opnað augu okkar fyrir ein-
hverjum séríslenskum vanda, sem
væri þá auðveldara að takast á við.“
— Hvað ertu rneð marga spyrj-
endur á þínum snœrum og hverju
hafa þeir afkastað fram að þessu?
„Þetta er svona 11—12 manna
hópur, sem hóf störf í mars síðast-
liðnum og hefur talað við um 500
aðila. Það fer síðan eftir peninga-
málunum hve langan tíma þetta tek-
ur, en vonandi verður hægt að ljúka
viðtölunum í vetur. Og þá er tölvu-
vinnan eftir. Allar upplýsingarnar
liggja síðan væntanlega fyrir eftir
eitt ár, þannig að hægt verði að
byrja á skýrslugerðinni."
— Af hverju valdirðu þetta verk-
efni fremur en eitthvað annað?
„Við á íslandi höfum tiltölulega
góðar aðstæður til faraldsfræðilegra
rannsókna, enda hafa félög eins og
Hjartavernd og Krabbameinsfélag-
ið notfært sér það. Hér hafa líka ver-
ið gerðar merkar kannanir á sviði
geðlækninga, eins og t.d. könnun
Tómasar Helgasonar árið 1964, en
helst þyrfti að gera svona rannsókn-
ir á nokkurra ára fresti til að fylgjast
með breytingum á tíðninni. í Banda-
ríkjunum hefur þannig komið í ljós
mjög mikil aukning þunglyndis eftir
seinni heimsstyrjöldina og það væri
athyglisvert að sjá hvort það á einn-
ig við hér á landi.
Það er svo margt á þessu sviði,
sem maður skilur ekki enn — þrátt
fyrir framfarir síðustu áratuga. Og
aukin þekking leiðir vonandi til
betri árangurs geðlækna í starfi."
— Hefur fundist einhver hugsan-
leg skýring á þessu aukna þung-
lyndi í Bandaríkjunum eftir stríð?
„Það hefur t.d. verið bent á bjart-
sýnina, sem ríkti meðal fólks í lok
heimsstyrjaldarinnar. Framundan
átti að vera tími uppbyggingar og
framfara, en síðan gekk þetta ekki
upp. Kjarnorkan varpar skugga á líf-
ið á jörðinni, víða er mikið atvinnu-
leysi og sú bjarta framtíð, sem menn
vonuðust eftir, varð aldrei að veru-
leika. Þetta veldur því kannski, að
fólk fyllist vonleysi og þunglyndi."
28 HELGARPÓSTURINN