Alþýðublaðið - 03.01.1939, Blaðsíða 3

ÞEBDJUDAGINN 3. JAN. IÖSÖ
ALÞfÐUBLAÐl©
BITSTJÓRI:
F. R. VALDRMARSSON.
í fjarveru hans:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AFGREIÐSLA:
alþýðuhúsinu
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900; Afgreiðsla, auglýsingar.
4901; Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
1196: Jónas Guðmunds. heima.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
Ritstjóri Alþýðublaðsins,
F. R. Valdemarsson, hefir
tekið sér frí frá störfum
við blaðið um óákveðinn
tíma sér til heilsubótar og
er Jónas Guðmundsson
ritstjóri og ábyrgðarmað-
ur blaðsins í f jarveru hans.
ar.
NÝR áfangi er hafinn. Við
vegamótin er staðnæmst
og horft .um öxl áður en lagt
er af stað að næsta rastarsteini.
Árið 1938 hefir verið viðburða-
ríkasta árið í sögu Alþýðu-
flokksins enn sem komið er og
þess mun áreiðanlega lengi
minst í sögu hans. Að árinu
1938 og atburðum þess er svo
rækilega vikið á öðrum stað hér
i blaðinu, að engu skal hér við
það bætt. En framundan er hið
nýja ár með nýjar vonír, ný
verkefni og ný störf.
Engum getur dulist það, a§ á
framtíðarhimninum eru mörg’
dimm og drungaleg ský og vel
getur svo farið, að úr þeirri
bliku blási fyr eða síðar.
Það er því skylda íslendinga,
eins og annárra þjóða, að vera
viðbúnir því, að erfiðleikar
mæti þeim á árinu 1939, kann-
ske þegar á fyrstu mánuðum
þess. En hvörki þeir erfiðleikar
né aðrir verða leystir með því
áð æðrast eða leggja árar í bát
og láta strauminn bera sig þang
áð sem véíða' vill. Ekkért annað
én fullkominn skilningur al-
þjóðar á því, að á, alla mikla
erfiðleika ber að líta sem við-
íangsefni, sem alla þjóðina
varðar og sem leysa yerður.úr
eftir þeim leiðum, sem einar
eru færar, þegar erf/iðleikana
þer að höndum og þeir krefj
ást úrlausnar, getur hjálpað
þjóðinni yfir þá.
Þetta hefir ávalt verið sjón-
armið Alþýðuflokksins í öllum
vandamálum. Að svo hafi verið
befir Alþýðuflokkurinn sýnt
margoft með því að benda á og
leita fyrir sér um lausn ýmsra
mikilvægustu vandamála þjóð-
arjnnar, þótt su afstaða og á-
byrgðartilfinning hljóti um
stund að valda honum óVin-
sælda meðal skammsýnna
raanna. Þannig hóf Alþýðu-
flokkurinn bráttuna fyrir
tryggingalöggjöfinni, knúði
hana fram og hlaut af henni ó-
vinsældir í öndverðu. Nú viður-
kenna allir þýðingu hennar
fyrir fólkið í bæjum og kaup-
túnum landsins, og nú þegar
gætir áhrifa þeirrar löggjafar
um land alt. Þá benti Alþýgu.
ílokkurinn einnig á lausn
framfærslumálanna, sém kom-
in voru í svo algert öngþveiti,
að ekki varð lengur við unað,
og það er á engan hátt hans
sök, að þar var hætt við liálfnað
verk. Sem dæmi þess, að Al-
þýðuflokkurinn hefir alls ekki
hikáð við ' að- taka á sig sinn
hluta ábyrgðarinnar af þeim
ráðstöfunum, sem gera hefir
orðið til viðreisnar landbúnað-
inum, má benda á mjólkur- og
kjötlögin. Með þeirri löggjöf
var gengið verulega gegn hags-
munum þeirrar alþýðu, sem
skipar sér í Alþýðuflokkinn og
fylgir honum að málum, en
þrátt fyrir það hikaði Alþýðu-
flokkurinn ekki við að taka á
sig ábyrgðina af framkvæmd-
um þeirra, ásamt Framsókn-
arflokknum, af því hann taldi
það þjóðarheildinni fyrir beztu
að hagur landbúnaðarins yrði
réttur við. Bæði Sjálfstæðis-
flokkurinn og kommúnistar not
uðu þessa afstöðu Alþýðu-
flokksins til þess að rægja hann
og reyna að svíkja kjósendur
hans til fylgis við sig.
Alþýðuflokkurinn flutti á
þinginu 1937 nokkur frumvörp
sem miðuðu að viðreisn sjáv-
arútvegsins. Á þau og þær til-
lögur, sem þau höfðu að geyma
var ráðist heiftarlega, bæði af
Sjálfstæðis- og Frámsóknar-
flokknum, og þau urðu í heild
sinni til þess að slíta samvinnu
stjórnarflokkanna, svo síðan
hefir ekki gróið um heilt að
fullu.
Ekkert sýndi betur en þessi
frumvörp ábyrgðartilfinningu
Alþýðuflokksins í mestu hags-
munamálum þjóðarinnar,
útvegsmálunum. Alþýðuflokk-
urinn bjóst þá við meiri skiln-
irígi hjá Framsóknarflokknum
í þessum málum en raun varð
á. Það sýndi sig, að skóinn
þurfti að kreppa enn fastar
að þessum atvinnuvegi en þá
var orðið, til þess að sá flokk-
ur skildi þörfina á þeim aðgerð-
um, sem þar var ráð fyrir gert.
Síðan eru nú liðin nærri 2 ár
og nú er loks svo komið, að öll-
um er ljóst, að það sem Alþýðu-
flokkurinn þá benti á, að þyrfti
að géra, verður nú að gerast.
Alþýðuflokkurinn fagnar þeim
skilnirígi andstæðinganna, þó
hann komi ekki fyr en neyðin
knýr hann fram, og hann er enn
sem fyr búinn til þess að veita
hverju því máli lið sitt, sem til
farsældsPr og atvinnuaukningar
má verða með þjóðinni. Ýmis-
legt af því, sem Alþýðuflokkur-
inn benti á 1937, hefir nú verið
framkvæmt með góðum ár-
angri, og fjölda manna í öllum
flokkum er nú ljóst, að inn á
þá leið, sem Alþýðuflokkurinn
þar benti á í aðaldráttum,
verður að sveigja.
Tilraunir til viðreisnar sjávar-
útveginum eru þau málin, sem
fyrst bíða úrlausnar á hinu
nýja ári og á því veltur afkoma
þjóðfélagsins, að lausn á þeim
málum geti fundist.
Öll sjónarmið, sem þar geta
komið til greina, mun Alþýðu-
flokkurinn fús til að ræða, því
honum er það ljóst, að á því
veltur velgengni þjóðarinnar
og afkoma alþýðunnar í land-
inu. Alþýðuflokkurinn heilsar
hinu nýja ári með þeim á-
kveðna ásetningi, að vinna hér
eftir eins og hingað ti.1 svo
sem hann getur að velgengni
hinnar íslenzku alþýðu — hinn-
ar íslenzku þjóðar. Honum er
það Ijóst, að hann er flokkur
þess fólks, sem á íslandi berst
sinni hörðu baráttu fyrir líf-
inu, en ekki undirlægjuflokk-
ur erlendrar stórveldisstefnu.
Alþý ðuf lokkurinn veit, að
með því að eins að vinna að
alhliða viðreisn atvinnulífsins
vinnur hann íslenzku þjóðinni
rnest gagn og skapar alþýðunni
best kjör. Honum er ljós sú á-
byrgð, sem á honum hvílir. bæði
til að vernda það, sem unnist
hefir í áratuga baráttu alþýð-
unnar, og til þess að leggja sitt
lið að lausn vandamála fram-
tíðarinnar.
Sigurður Einarsson dósent:
Dr. Jón Helgason biskup, kenni
maðurinn og rithöfundurinn.
FRÁ þessum áramótum læt-
ur dr. theol. Jón Helga-
son biskup af embætti sínu
sem æðsti maður hinnar ís-
lenzku kirkju. Má varla minna
vera, en þess sé að nokkru
minst, því að það er skrumlaust
mál, að hann hefir verið hvort
tveggja í senn hinn ötulasti og
samvizkusamasti embættis-
maður og jafnframt embættis-
önnunum tekið sér virðulegt
sæti meðal fremstu afkasta-
manna þjóðarinnar í ritstörfum
og fræðimensku. Á þeim vett-
vangi hefir enginn íslenzkur
biskup látið svo mikið að sér
kveða síðustu mannsaldra sem
Jón biskup Helgason.
Jón biskup fæddist að Görð-
um á Álftanesi, en fluttist með
föður sínum, Helga lektor Hálf-
dánarsyni, til Reykjavíkur í
júní 1868, þá tveggja ára að
aldri. Ólst hann síðan upp í
Reykjavík, gekk í lærða skól-
ann og lauk stúdentsprófi með
lofsamlegum vitnisburði vorið
1888. Sigldi hann þá til Kaup-
mannahafnar og lauk embætt-
isprófi í guðfræði við Kaup-
mannahafnarháskóla árið 1892,
einnig með lofsamlegum vitnis-
burði. Hvarf hann þá til
Reykjavíkur og gerðist brátt
eftirmaður föður síns við
Prestaskólann. Þegar Háskóli
íslands var stofnaður 1911,
varð hann prófessor í guðfræði
við Háskólann og gegndi því
embætti þangað til 20. des.
1916, er hann var skipaður
biskup yfir íslandi. Hefir hann
síðan gegnt því embætti unz
hann lætur af því nú um
áramótin.
Þó að hérmeð sé í örstuttu
máli rakin náms og embættis-
ferill Jóns biskups Helgasonar,
þá er í raun og veru þar með
æði lítið sagt um svo fjölhæfan
afkastamann. Jafnframt em-
bættisstörfum sínum tók hann
brátt að sinna ritstörfum.
Hann gaf út trúmálablaðið
„Verði ljós“ í 9 ár samfleytt
frá 1896, og 1896 og ‘97 er
hann meðritstjóri ,,Nýs kirkju-
blaðs“ ásamt Þórhalli biskupi
Bjarnasyni. Ritaði hann margt
í þessi blöð, kom víða við, og
varð það brátt sýnt, að hér
var á ferð áhugasamur og
fjölfróður lærdómsmaður. Árið
1894 hóf hann prédikunar-
starfsemi hér í dómkirkjunni
í Reykjavík, og næstu 14 árin
prédikar hann að heita má und-
antekningarlaust annan hvern
helgidag. Lagði hann í það
starf mikla vinnu, bygði ræður
sínar af mikilli vandvirkni og
lærdómi í „nýklassísku“ formi,
og lagði mikla rækt við rök-
fræðilega útlistun trúarlærdóm-
anna. Frá þeim árum er hið
mikla prédikanasafn „Kristur
vort líf,“ er út kom 1932.
Jón biskup Helgason verður
einn fyrstur brautryðjandi
frjálslyndrar guðfræði hér á
landi. Kom það bæði fram í
greinum hans í „Verði ljós“ og
einkum riti hans um „Upp-
runa Nýja testamentisins“ er
út kom 1904. Var þeim skoðun-
um hans fyrst í stað misjafn-
lega tekið eins og vænta mátti.
Eftir að hann var orðinn bisk-
up, kemur hann eins og við
var að búast ekki svo mjög
við það, sem kalla mætti átök
um trúfræíjileg efni. 'Hitt
dylst ekki við lestur rita hans,
að viðhorfum nýguðfræðinnar
er hann trúr alla stund. Sést
þetta bæði á predikunum hans
og ritinu: „Grundvöllurinn er
Kristur,“ sem kom út 1915.
Þrátt fyrir óveðurskýin býð-
ur Alþýðuflokkurinn hið nýja
ár velkomið og væntir þess, að
ta'kast megi að dreifa skýja-
bólstrunum, að svo miklu leyti
sem það er á valdi hinnar ÍS'
lenzku þjóðar, svo sólskin og
sumar megi á nýja árinu
verma land og lýð.
JON BISKUP HELGASON við skrifborð sitt. Myndin er tekin
á heimili hans í gærmorgun af Sigurði Guðmundssyni.
Það er orðið óhemju mikið,
sem eftir Jón biskup Helgason
liggur ritað, og það sem meira
er um vert, bækur hans verða
að því skapi merkilegri og bet-
ur unnar, sem árin færast yfir
hann. Á árunum 1912 til 1930
gefur hann út almenna Kirkju-
sögu — heljarmikið rit í fjór-
um bindum. Er það safnrit sem
hefir óhemju fróðleik að
geyma, en allmisjafnt, að gæð-
um. Suma kaflana byggir hann
á sjálfstæðri rannsókn, t. d. að
því er snertir kirkjusögu ís-
lands og ritar þá bæði af fróð-
leik og fjöri; annarsstaðar er
hann bersýnilega kennarinn,
sem er að viða að sér efni og
skapa sér í bókaleysi íslenzkrar
tungu nothæf kenslugögn. Er
það í sjálfu sér eftirtektarvert,
að sem vísindamaður og rit-
höfundur fer Jón biskup ekki
að njóta sín til fulls, fyr en
hann er hættur kenslu. Er það
góður vitnisburður um hvort
tveggja í senn, að Jón Helga-
son hlífðist ekki við í starfi á
meðan hann var kennari, og
hitt, sem margur hefir reynt,
að fátt er eins þreytandi og
tafsamt fyrir þann, er vísinda-
störf vill stunda, eins og ein-
mitt kennsla, ekki síst þegar
hún er rækt af áhuga og alúð
eins og Jón Helgason gerði.
Hér verður ekki rúm til þess
að rekja til neinnar hlítar hin
miklu ritstörf Jóns biskups
Helgasonar. Á árunum 1925-—
‘27 kemur út Kristinsaga ís-
lands í tveim stórum bindum,
hið gagnmerkasta rit, bygt á
sjálfstæðum rannsóknum höf-
arins sjálfs og tæmandi þekk-
ingu á öllu því, er um þau mál
hafði verið ritað og máli skifti,
til þess dags. Kemur það hér
fyrst í ljós hve geysilærður
Jón biskup er í sögu íslands.
Sögu Reykjavíkur er hann og
allra manna fróðastur um, og
eru tíl frá hans hendi tvær
bækur um þau efni: „Þegar
Reykjavík var 14 vetra“ (1916)
— og „Reykjavík, þættir og
myndir úr sögu bæjarins“
(1937).
Og einmitt seinustu árin
má heita, að hvert ágætis ritið
reki annað frá hendi biskups.
1935 kemur út „Meistari Hálf-
dán. Æfi og aldarfarslýsing frá
18. öld“, 1936 „Hannes Finns-
son biskup í Skálholti,“ og á
þessu nýbyrjaða ári kemur út
„Jón Halldórsson, prófastur í
Hítardal.“ Eru þetta allt mikil
rit, og um þau tvö, sem þegar
eru komin fyrir sjónir almenn-
ings, má segja, að þau eru
hvort öðru merkilegra. Fer þar
saman mikill lærdómur, náinn
skilningur á aldarhætti og hög-
um lands og þjóðar og skemti-
leg frásögn.
Auk alls þessa hefir Jón
biskup samið merkilega æfi-
miríningu föður síns og gefið út
bréf Tómasar Sæmundssonar
(Rvik 1907) og fjölda smærri
rita, sem hér yrði oflangt upp
a@ t*lja
Af þessu má það vera auð-
sætt, að Jón biskup Helgason
hefir ekki legið á liði sínu um
dagana. Hann hefir verið sí-
vinnandi og velvinnandi. Við
fjölmörg tækifæri hefir hann
auk þessa komið fram sem
fulltrúi íslenzkrar kirkju er-
lendis, og jafnan með hinni
mestu sæmd. Hann hefir haldið
fjölda fyrirlestra erlendis, —
gefið út bækur á dönsku,
þýzku og sænsku og nýtur hins
mesta álits kirkjumanna í þess-
um löndum fyrir lærdóm sinn.
Fornt máltæki segir, að gott
er heilum vagni heim að áka,
og má Jón biskup vel heimíæra
það til sín á þessum tímamót-
um æfinnar. er hann lætur af
embætti. Eftir langan og
virðulegan embættisferil, sem
á borgaralegan mælikvarða,
liggur til síhækkandi metorða,
lætur hann nú af störfum til
þess að njóta vel verðskuldaðr-
ar hvíldar í ellinni. En Jón
Helgason biskup veit það manna
bezt, að það verður enginn af-
reksmaður af háum embætt-
um eingöngu né virðulegum
titlum. Til þess að gera met-
orðunum skil, þarf persónuleg-
an dugnað, árvekni, ósérplægni
og starf. Og Jón biskup Helga-
son hefir starfað. Við mætum
honum enn á götu hér teinrétt-
um eins og fyrir tuttugu og
fimm árum, síkvikum í spori,
ennþá léttari í hugsun, hvötum
í hreyfingum, svo að þeir eru
margir silalegri og þyngri í
viðbragði, sem eru nú að
byrja starfferil manndómsár-
anna. Langminnugur, lærður,
fjölfróður, sígamansamur, —
þannig kemur hann okkur fyrir
sjónir, sem sjáum hann endrum
og eins. Hitt fer fram hjá öll-
um fjöldanum, sem aðeins sér
hann tilsýndar, að enn þann
dag í dag heyjir þessi maður,
sem nú er að láta af störfum,
margra klukkustunda baráttu
á dag við torráðin söguleg við-
fangsefni, vinnur eins og vík-
ingur með alla uppgötvunar-
gleði æskumannsins yfir hverj-
um nýfxmdnum fróðleik, og
alla þörf starfsmannsins og
kennarans, til að miðla honum
— veita öðrum með sér. Þess-
vegna er það, að ég er þess full-
viss, að svo fremi að Jóni
biskupi Helgasyni verði lengra
lífs og heilsu auðið, þá byrj-
ar ekki fyrir honum neitt
„otium“ — nein ellihvíld.
Nýtt starfstímabil vísinda-
mannsins er það, sem hans
bíður, ef ég þekki skap hans
rétt. Og ég vil óska honum þess
af heilum hug á þessum tíma-
mótum æfinnar, að guð láti
honum verða þá reynd öllu
lofi okkar mannanna betri, að
hver dagur geti orðið honum
starfsdagur og rannsókna, uns
hann lokar augum sínum í síð-
asta sinn, að hann megi deyja
með pennann í hendinni, eins
Sæmundsson afi
Forseti AlMðnsam-
budsias:
(Frh. af 2, síðu.)
. ý/i ’.-'; ’"1 ?/■ f:.Ý
kjör hennar til frambúðar, og
að samtímis verðí hreinsaft
sukkið og óreiðan, sem ríkt
hefir undanfarin ár í mörgutB-
atvinnugreinum. Qg ef að þarf
að leggja sérstakar byrðar á
þjóðina til úrlausnar þessum
vandamálum, eiga þær að sjálf*
sögðu fyrst og fremst að lenda
á þeim, er bökin hafa breiðust.
Því hefir oft verið lýst jrfir
af hálfu Alþýðuflokksins, aft
hann myndi ekki skorast undan
ábyrgð á stjórn landsins, ef við-
unandi málefnagrundvöllur
fengist, Enn þá er ekki úr þvi
skorið, hvort Alþýðuflokkurinn
muni standa að stjórn með
Framsóknarflokknum, i sam*
ræmi við það bráðabirgðasam-
komulag, sem gert var á milii
þessara flokka um mánaðamót-
in marz og apríl sl, En væntan-
lega verður ekki langt liðið af
hinu nýbyrjaða ári, áður en þaft
kemur í ljós.
í ræðum nokkurra stjórn-
málamanna, í blöðunum og
manna á milli, hefir talsvert
verið rætt um nánara sam-
komulag og samstarf á milli
flokka en áður hefir verið. Ef
ekki væri horfið að einræðis-
háttum, gætu þeir einir flPkk-
ar staðið að því samstarfi, sem
vilja vinna á þingræðis- og lýð-
ræðisgrundvelli. Þess vegna
ættu að vera útilokaðir frá þvi
samstarfi bæði kommúnistar,
hvaða nafni sem þeir nefna sig,
og eins nazistar, undir hvaða
nafni sem þeir gengju. En alt
spjall um víðtækara samstarf
og samvinnu á milli flokka
virðist vera næsta óljóst og lít-
ið hugsað og út í loftið. Mál
efnagrundvöllurinn er að sjálf-
sögðu aðalatriðið og það eina,
sem heilbrigt samstarf getur
bygst á. Sú neikvæða stefna.
einstaklingshyggja og lýð-
skrum, sem einkent hefir and-
stæðinga ríkisstjórnarinnar
undanfarin ár, bendir ekki til
þess að þeir séu líklegir til
heillavænlegs samstarfs. Og Al-
þýðuflokkurinn getur mefi
þeim einum unnið að lausn
vandamálanna, er á lýðræðis-
og þingræðisgrundvelli vilja
gera þær ráðstafanir í atvinnu-
og fjárhagsmálum þjóðarinnar.
er bæta og öryggja afkomu al-
þýðunnar, en spomá við ein-
ræði og ólestri einstakra manna
í atvinnu- og fjármálalífi þjóð-
arinnar.
Stefán Jóh. Stefánsson.
Dnottmingin
®r í Kaiupmannahöfn. Súð&n *r
hér.

og Tómas
hans.
ftitfurður EinMrsson.
GLEÐILEGT NÝJÁR!
1 ;s
Þökk fyrir viðskiftin
á því liðna.
Verzlunin FplJ.
................ ',lr' ...1
SteinMs tO sðln
með 3 litlum íbúðum. Vil takn
góðan bil upp í. Útborgun að-
eins kr. 1500,00. Tilboð merkt
„Tækifæri 1939“ sendist á af-
greiðslu blaðsins fyrir 6, þ. in