Alþýðublaðið - 12.05.1939, Blaðsíða 3

l’ÖST UDAGINN 12. MAÍ 1939
ALÞÝÐÚBLADIÐ
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MTSTJÖRI:
F. R. VALDEMARSSON.
1 fjarveru hans:
JÓNAS GUÐ3MUNDSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. VUhjálm* (heima).
1196: Jónas Guðmunds. heima.
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN '
Bræðslnsíldar-
verðið.
S\'0 sem kunnugt er af grein-
um hér í blaðinu undan-
farna daga, hefir meirihluti
: tjóruar Síldarverksmiðja ríkisins
1 agt til við ráðuneytið, að
Ivræðslusíldarverðið í sumarverði
úkveðið kr. 6,70. Finnur Jónsson
itlþm., sem sæti á í verksmiðju-
: tjórninni, hefir haft þar sérstöðu
ug leggur til að síldin verði
1 ,eyp t föstu verði á 7 krót;ur
málíð.
Þegar litið er til þess, hve
þorskveiðarnar hafa brugðist á
íoguranum á þessari vertíð og
iilveg er sýnilegt, að þrátt fyrir
]iað þó verð á saltfiski hækki
i tokkuð frá því sem var, vegna
: ;engisbreytingarinnar, hljóta tog-
; irafélögin að hafa tap á saltfisk-
vertíðinni, er þeim aðila, sem
: ildíirvcrðinu ræður að mestu,
: kylt að taka tillit til þess, að
togumnum verði gert kleift að
: tunda síldveiðar, ef nokkur tök
oru á því. Þá ber og á það að
] ita, að þó fiskmagnið sé nú
viokkru meira en í fyrra, fer því
;ills fjarri, að nokkuð megi draga
vir .‘-íldveiðunum, þar sem þjóðar-
liúið þarfnast allrar þeirrar út-
jlotningsvöm, sem fáanleg er, til
]iess að staðið verði undir
: kuldbindingum þjóðarinnar við
vitlönd og hæfilegur innflutning-
ur fáist greiddur. Nú er það við-
urhent af öllum, að togaramir
uru afkastamestu skipin á síld-
xeiðunum, þann tíma, sem miklár
: íh'argöngur em, og því vert að
•reia alt sem unt er til þess, að
Veir geti gengið á síld. Verði
]iað útilokað með of lágu verði,
,uð þeir geti farið á síldveiðar, er
: ýnílegt, að þeir verða að liggja
jnestan hluta sumars vegna þess,
Jive innflutningur isfiskjar til
línglands er takmarkaður.
Það er kunnugt, að í fyrra, er
br.eðslusíldarverðið var kr. 5,30,
báru þeir togarar sig ekki, seni
bezt öfluðu, hvað þá hinir, sem
jninna fengu. Með 7 króna verði
c.r hius vegar von til að togarar
beri sig á síldveiðum, ef veiði
voröur í góðu meðallagi, miðað
\ið síðustu þrjú árin.
Með því að gera togurunum
Jdwft að stunda síldveiðar er og
mjög aukin atvinna í landinu.
b'jöldi sjómanna fær atvinnu á
Siáím og í landi þarf miklu meira
af fólki.
Ýmsir munu telja, að þar sem
tvö af togarafélögunum eiga
: jálf verksmiðjur, muni lítil
I ætta á að þeirra togarar gangi
i kki á síldveiðar, og er það að'
\ ísu rétt, en gæta verða menn
] ess, að það er mikill minni-
Iduti togaraflotans, sem svo
: tendur á fyrir og því er jafn
; kylt að greiða fyrir hinum.
Sjálfsagt er að gæta fullkom-
loga hagsmuna sildarverksmiðj-
;mn», þagar verð er ákveðiðr en
i>ir því vfí’éwt jkillkomlegii séð,
Herskyldan á Englandi er ekki enn komin til framkvæmda og á ekki í fyrstu að ná til nema
manna á aldrinum 20—2i árs. En straumurinn í enska herinn hefir undanfarnar vikur stöðugt
verið að vaxa. Á myndinni sést stór hópur manna, sem býður sig fram til herþjónustu og bíð-
ur eftir því að vera innritaður í herinn á einni skráningarstofu h ans í London.
Herstyrkur stórveldanna.
EINS og öllum er kunnugt
er málum nú svo komið
í Evrópu, að menn eiga von á
því frá degi til dags, að stríð
brjótist út. Sú spurning hlýtur
því að vera efst vá baugi manna
á meðal, hve herstyrkur vænt-
anlegra styrjaldarþjóða sé mik-
ill.
Nákvæmar upplýsingar um
það eru ekki fyrir hendi og ó-
mögulegt að afla þeirra. En
ýmsir merkir hernaðarsérfræð-
ingar fara þó mjög nærri þar
um. — í merku norsku tímariti,
„International Politik", sem
fjallar um alþjóðamál, hefir
sænskur ofursti og hermála-
fræðingur nýlega gefið nokkurt
yfirlit. Honum segist svo frá:
Þýzkaland.
í landhernum eru 18 herfylki
(armékorps):' 43 fðtgönguliðs-
deildir, 3 fjallaherdeildir og 5
skriðdrekadeildir, alls 51 her-
deild. Öll hernaðartæki eru af
nýjustu gerð þar á meðal 3000
skriðdrekar. Þýzki flotinn hefir
á að skipa þessum skipakosti:
3 bryndrekar, 10 000 smálestir
hver. 2 orustuskip, 26,000 smál,
hvort. Auk þess eru í smíðum
3 orustuskip, sem hvert um sig
verður 35 000 smálestir. Þá eru
í flotanum ennfremur: 4 stór
beitiskip, og eitt í smíðum, 6
létt béitiskip, 22 tundurspillar
og 12 torpedobátar. Þá eru í
smíðum auk þess sem áður er
sagt frá: 4 létt beitiskip, 20 tor-
pedóbátár, 8 tundurspillar og
tvö móðurskip fyrir flugvélar
(hangarskip). Þjóðverjar ráð-
gera að árið 1941' samanstandi
floti þeirra af 142 stærri skip-
um auk fjölda smærri, samtals
440 000 tonn. Loftflotinn telur
4—6000 flugvélar af nýtízku-
gerð og auk þess er álitið að
nú upp á síðkastið séu fram-
leiddar 5—600 flugvélar á mán-
uði.
Að öllu samanlögðu var talið
að Þjóðverjar hefðu getað haft
tilbúnar undir vopnum 7 millj-
ónir manna árið 1938, — auk
Austurríkis og Tékkóslóvakíu.
Bretland.
Fram á þessa síðustu daga
eins og Finnur Jónsson hefir sýnt
fram á, þó verð á sfldarmáli
verði ákveðið 7 krónur.
Væntanlega tekur ríkisstjórnin
ákvörðun um málið næstu daga,
því ékki er nú nema rúmur mán-
uður þar til vænta má aö fyrstu
skipin f«ri á síldv*ið*r.
hefir ekki verið herskylda í
Bretlandi, svo herstyrkur þess
er mjög lítill á friðartímum.
1938 var heimaherinn 150 þús-
und manns, landvarnarherinn
180 000 manns og 500 000 í
varaliði. Brezki flotinn er áætl-
aður um 1 milljón og 200 þús.
tonn. Og samkvæmt upplýsing-
um, sem fengust um síðustu
áramót, voru þá í smíðum 7 or-
ustuskip, þar á meðal 2 45 þús.
smálestir hvort, 5 móðurskip
fyrir flugvélar.. 17 beitiskip, 40
tundurspillar og 18 kafbátar,
eðá samtals 659 þús. smálestir.
Síðan hefir verið ráðgert að
byggja 2 ný orustuskip, stærri
en nokkru sinni fyr hafa sést á
floti, 4 stór beitiskip, 2 tundur-
spilladeildir, 1 móðurskip fyrir
flugvélar og 20 hraðskreið kon-
voiskip (fylgdarskip). — Brezki
loftflotinn var talinn fyrir 3—4
mánuðum 2300 flugvélar og nú
eru bygðar þar um 400 flug-
vélar á mánuði.
Frakkland.
34 herfylki geta verið fullbú-
in á 5—6 dögum og á meðan er
hinum sterku landamæravíg-
girðingum og liði því, sem þar
er fyrir, ætlað að stöðva innrás
óvina. — í væntanlegu stríði
segja Þjóðverjar að Frakkar
geti haft 4Vé milljón hvítra her-
manna á að skipa og auk þess
IVz milljón svertingja og Ar-
aba. Flugher Frakka hafði ekki
yfir að ráða s.l. haust (1938)
nema 2000 flugvélum af full-
komnustu gerð. En í fTanska
flotanum eru 7 orustuskip, 2
móðurskip fyrir flugvélar, 19
beitiskip, 32 torpedó-beitiskip,
40 tundurspillar og 76 kafbátar.
Samtals 600 000 smál. Og í
smíðum eru 3 orustuskip 35 000
smálestir hvert, 3 beitiskip 8000
smál. hvert, 18 tundurspillar,
20 kafbátar og 40 smáskip af
ýmsum gerðum. Alls 260 þús.
smál.'
Sovét-Rússland.
Það er erfiðara að fá upplýs-
ingar um herstyrk Rússa en
nokkurs annars stórveldanna.
Þýzkt hernaðarmálgagn gerir
ráð fyrir því seint á árinu 1938,
að Sovét-Rússland muni á frið-
artímum hafa um 1 milljón og
800 þús. manna undir vopnum.
Rússneski flugherinn hefir um
8000 flugvélum á að skipa og
franskir lofthernaðarsérfræð-
ingar hafa um langan tíma full-
yrt að flugvélaframleiðsla og
loftharnaðariðxuiður Rúsia sé
hinn langsamlega mesti og full-
komnasti í heiminum.
Rússneski flotinn er í fernu
lagi: Eystrasalt, Norður-íshafið,
Svartahafið og við Asíustrend-
ur. í Eystrasalti er álitið að
Rússar eigi 7 stór herskip, 12
tundurspilla, 14 torpedóbáta, 70
kafbáta og 60 torpedo-mótor-
báta, samtals á að gizka 152 000
smál. Rússneski Eystrasalts-
flotinn mun því vera allmiklu
minni en sá þýzki. En nú er
fullyrt að þeir vígbúist af kappi
á sjónum og hafi mikinn flota
í smíðum.
Ítalía.
ítalski heimaherinn kvað
vera samansettur. af 61 herd.
Samkvæmt síðustu tveggja ára
áætlun á flotinn 1940 að hafa
á að skipa 8 stórum nýtízku or-
ustuskipum og kafbátaflota, sem
samkvæmt því er Mussolini seg-
ir, — „mun eiga engan sinn
líka að stærð og fullkomnun.“
1937 var tveimur 35 000 smál.
orustuskipum hleypt af stokk-
unum. Tvö jafnstór eru í smíð-
um, auk þess 12 beitiskip og 20
kafbátar. — Engar upplýsingar
er hægt að fá um það, hve mörg-
um flugvélum ítalir ráða yfir.
Japan.
A friðartímum telur japanski
landherinn 319 000 manns, en á
stríðstímum er áætlað að þeir
geti haft reiðubúna 1 milljón og
700.000 æfðra hermanna. Við
lok ársins 1937 nam japanski
flotinn 865.000 smálestum þann-
ig: 9 nýtízku orustuskip — 6
móðurskip fyrir flugvélar, 34
beitiskip, 5 bryndrekar, 100
tundurspillar, 62 stórir kafbát-
ar. — Hvað flotinn hefir verið
aukinn mikið síðan í árslok
1937 er engar upplýsingar hægt
að fá um. — Loftflotinn er áætl-
aður 1938 um 2600 flugvélar
fullbúnar, en flugvélafram-
leiðsla hefir nú verið áukin stór
kostlega.
Bandaríkin.
Her Bandaríkjanna telur að-
eins 180.000 manns á friðartím-
um. í smíðum til aukningar
flotans eru nú 6 orustuskip, 4
35000 smálesta og 2 45000 smál.
Óhemju fjárframlög hafa ný-
lega verið veitt til flotans og
öllum er kunnugt um að stór-
kostlegar framkvæmdir eru
þegar hafnar. Engar skýrslur
fyrirfinnast, svo að hægt sé að
átta sig á, hve herfloti Banda-
ríkjanna sé stór, en enginn vafi
er á því, að hann er stærsti eða
næststærsti floti heimsins. Árið
1937 höfðu Bandaríkin ekki
nema 400 fullbúnar hernaðar-
flugvélar, en nú hefir verið
samin áætlun, þar sem ákveðið
er að fjölga þeim á skömmum
tíma upp í 10.000.
Foríngi í einn
Upphefð og endalok tékkneska
fasistaforingfans Radula Rajda.
ÞEGAR Hitler liðaði Tékkó-
slóvakíu í sundur fyrir
fullt og allt um miðjan marz í
vetur og innlimaði tékknesku
héruðin Böhmen og Máhren í
Þýzkaland, gerði hann tékk-
neska fasistaleiðtogann Radula
Gajda að undirforingja sínum í
þessum héruðum og gaf honum
nafnbótina „foringi tékknesku
þjóðarinnar.“
Það var skyndileg og óvænt
upphefð fyrir Gajda, því að á
meðal tékknesku þjóðarinnar
hafði hvorki hann sjálfur, né
flokkur hans, átt neinu fylgi að
fagna meðan hún var frjáls og
óháð. — En dýrðin stóð ekki
lengi. í lok aprílmánaðar var
þessi „foringi tékknesku þjóð-
arinnar“ skyndilega tekinn fast-
ur í Prag af þýzku leynilög-
reglunni, fluttur til Þýzkalands
og komið þar fyrir í fangabúð-
mn Hitlersstjórnarinnar.
Um ástæðuna til þessara ó-
væntu umskifta er ennþá með
öllu ókunnugí.
Radula Gajda var hvergi
nærri óþekkt nafn fyrir innlim-
un Tékkóslóvakíu, enda þótt fáa
óraði fyrir því, að sá maður
ætti eftir að nefnast „foringi
tékknesku þjóðarinnar," eftir
þá viðburði, sem hann hafði
vwið við riðinn.

GAJDA.
Fyrir 10—12 árum var nafn
hans á allra vörum í sambandi
við óvenjulegt hneykslismál í
Prag. Gajda er einn af þekkt-
ari lukkuriddurum þess órólega
tímabils, sem gengið hefir yfir
Evrópu síðan á heimsstyrjald-
arárunum. Hann er af tékk-
neskum ættum, en fæddur
suður í Dalmatíu (nú í Júgósla-
víu) árið 1892, og hið rétta nafn
hans er Rudolf Geidl. Hann ólst
upp í Mahren, sem þá tilheyrði
Austurríki, og var í austur-
ríska hemum. þegar heimsstyrj-
öldin skall á árið 1914, Skömmu
síðar strauk hann til Monten-
egro, gekk í her Svartfjallasona
og varð þar á stuttum tíma lið-
þjálfi, eins og Hitler um sama
leyti í þýzka hernum. -
Eftir allskonar æfintýri suður
á Balkanskaga lenti hann aust-
ur til Rússlands og gekk þar í
tékknesku herdeildina, sem
barðist með Rússum í stríðinu
á móti Austu'rríkisjmönnum í
þeirri von, að geta á þann hátt;
átt þátt í að frelsa þjóð sína
undan oki Austurríkis. Þar
varð Gajda strax liðsforingi, og
steig svo fljótt í metorðastigan-
um, að hann var árið 1918, að-
eins 26 ára að aldri, orðinn hers-
höfðingi — sá yngsti í Evrópu.
Eftir heimsstyrjöldina gekk
Gajda í hinn nýstofnaða her
Tékkóslóvakíu, en þar sem hann
vantaði alla þá fræðilegu ment-
un, sem af hershöfðingjum er
heimtuð, sendi Sirovy niar-
skálkur, yfirmaður hersins, sá
sami, sem var hermálaráðherra,
þegar Hitler innlimaði Tékkó-
slóvakíu í vetur, hann á herfor-
ingjaskóla. Og að loknu námi
þar var hann gerður að forseta
herforingjaráðsins. En hann
varð ekki langlífur þar frekar
en annarsstaðar. Honum var
fyrirvaralaust vikið frá, eftir
að hann hafði orðið vís að því,
að selja agentum sovétstjórnar-
innar í París þýðingarmikil
leyndarmál tékkneska hersins.
Þetta mál vakti ógurlðgt
hneyksli í Tékkóslóvakíu, og
því lauk með því, að Gajda var
sviftur öllum embættum og
virðingarmerkjum í hernum.
Skömmu síðar skaut Gajda
ipp á ný sem foringja fyrir ný-
stofnuðum fasistaflokki í Tékkó
slóvakíu. Réðist hanri eirikum
hatrammlega á Eduard Bénes,
þáverandi utanríkismálaráð-
herra Tékka, sem síðar varð
lýðveldisforseti, að Thomas
Masaryk látnum, og sakaði hann
um að hafa svarið rangan eið
1 málinu á móti sér. Eftir að
hann hafði í þessu mólavastri
staðið að árás á ejbtm af embætt-
ismönnum tékknesku stjómar-
innar og reynt að stela af hon-
um þýðingarmiklum skjölum,
sem f jölluðu um mál hans, var
Gajda nokkru síðar dæmdur í
2 mánaða fangelsi. Og að því
loknu í 6 mánaða fangelsi fyrir
nýja árás, í það sinn á her-
mannaskála í Prag.
Eftir að Benes lagði niður
völd sem lýðveldisforseti í
haust, þegar landið hafði raun-
verulega verið ofurselt þýzka
nazismanum með samningunum
í Miinchen, fór Gajda á stúfana
á ný og heimtaði að Benes
væri ákærður sem íjársvikari
og landráðamaður. En sú krafa
fékk litlar úndirtektir meðal
samlanda hans, sem flestir
heiðra Benes, hinn garnla sam-
verkamann Masaryks, sem
einn af göfugustu. sonum tékk-
nesku þjóðarinnar.
En hjá þýzku nazistunuin
fékk Gajda fljótt áheyrn. Eftir
örstuttan tíma fékk hann sam-
kvæmt skipun þeirra „upp-
reisn æru sinnar“ og var aftur
gerður að hershöfðingja, og
skömmu síðar „foringi tékk-
nesku þjóðarinnar,“ samtímis
því, sem hún var svift sjálf-
stæði sínu og her hennar afvöpn-
aður, einnig samkvæmt skipun
frá Berlín.
En nú er einnig þessi síðasta
upphefð hans á enda og Gajda
farinn að taka út launin fyrir
þjónustu sína við þýzka naz-
ismann í fangabúðunum norður
á Þýzkalandi.
Útbreiðið AlþýðaWaðið!