Alþýðublaðið - 01.07.1939, Blaðsíða 3

LAUGARDAGINN 1. JÚLÍ 1939.
ALÞYÐUBLAÐIÓ
ALÞÝ©tJBLAB!B
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: AlþýÖuprentsmiSjan.
4908: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
Þar sem Jónas Guð-
mundsson, sem síðan um
áramót hefir gegnt rit-
stjórastarfi við Alþýðu-
Maðið í fjarvera F.' R.
Valdemarssonar, tekur við
öðra starfi nú um þessi
mánaðamót, lætur hann af
ritstjórn blaðsins í dag.
En sökum áframhaldandi
fjarveru F. R. Vaidemars-
sonar tekur Stefán Péturs-
son við ritstjórn og ábyrgð
blaðsins fyrst um sinn.
ÍHÍ
nnin.
UNDANFÖRNUM tímum
vaxandi þjóðernistilfinn-
ingar um allan heim höfum við
íslendingar austan hafs lengst
af verið furðanlega tómlátir um.
líf og starfsemi landa okkar í
Vesturheimi, og mun þó lifa þar
nú hart nær fimti partur allrar
íslenzku þjóðarinnar.
Það er ekki fyrr en á allra
síðustu árum, að meðal okkar
hefir vaknað virkilegur áhugi
fyrir því, að treysta þau trygða-
bönd, sem binda íslenzka þjóð-
arbrotið í Ameríku við þess og
okkar sameiginlega ættland. Sú
vakning hefir meðal annars
komið fram í því, að íslendingar
héðan að heiman hafa byrjað að
ferðast vestur til að heimsækja
landana þar, og einstökum Vest-
ur-íslendingum verið boðið
heim til gamla landsins til þess
að endurnýja gömul tengsl og
skapa önnur ný. En nú kemur
þessi vakning hér heima fram í
nýrri mynd, sem væntanlega
ætti að geta orðið til þess í fram
tíðinni að bæta fyrir ýmsar van-
rækslusyndir gagnvart löndum
ol t vestra. Það er Vestur-ís-
lenu..ngadagurinn, sem í fyrsta
skifti er efnt til á Þingvöllum
á roorgun.
ísiendingar vestan hafs hafa
frá upphafi verið sér þess miklu
betur meðvitandi eh við hér
heima, hversu sterkum bönd-
um þeir eru bundnir við gamla
landið. Þeir hafa reynt það á
sjálfum sér, að
þótf þú langförull legðir
sérhvert land undir fót,
bera hugur og hjarta
samt þíns heimalands mót.
Og þeir hafa aldrei viljað né
getað gleymt því, að
fjarst í eilífðar útsæ
vakir eylendan þín,
nóttlaus voraldar veröld,
þar sem víðsýnið skín.
Það er engin tilviljun, að
þessar ljóðlínur eru til orðnar
méðal landa okkar vestan hafs.
Því þær láta ekki aðeins í Ijós
tilfinningar stórskáldsins, sem
mót*ði þser og g*ti okkur þar
með öllum, einnig þeim, sem
hér heima búa, eitt dýrðlegasta
ættjarðarkvæðið, sem við eig-
um. Það eru tilfinningar Vest-
ur-íslendingsins yfirleitt, sem
útrás hafa fengið í þeim.
En sambandið við ísland hef-
ir ekki aðeins verið löndum
okkar vestan hafs tilfinninga-
mál. Og þeir hafa ekki aðeins
frá því fyrsta og fram á þenn-
an dag lagt drjúgan skerf í and-
legan fjársjóð okkar íslendinga.
Þeir hafa líka, samfara þrótt-
miklu menningar- og athafnalífi
sín á meðal vestra, fylgst af lif-
andi áhuga með hverju stóru
framfaraspori okkar hér heima,
og stutt mörg þeirra með ráðum
og dáð. Það nægir að minna á
Eimskipafélagið, — þessa
vöggugjöf hinnar endurfæddu
íslenzku þjóðar, sem enginn fær
ofmetið, hvern þátt hefir átt í
þjóðlegri viðreisn okkar og nú-
tímamenningu, þótt við höfum
ekki ennþá getað þakkað þeim
með því, að hefja beinar og stöð-
ugar siglingar til Vesturheims,
sem betur en alt annað myndu
tengja þá við eylenduna þeirra
hér lengst austur og norður í
hafi.
Við íslendingar austan hafs
höfum ekki efni á því, að van-
rækja þau bönd, sem binda okk-
ur við slíka bræður í Vestur-
heimi. Því að vissulega er ekk-
ert þjóðarbrot til þar vestra,
sem á svo einlægan, ávaxtarík-
an og affarasælan hátt hefir
sýnt rækt sína við sitt gamla
land. Það er því ekki aðeins
þjóðlegt metnaðar- og tilfinn-
ingamál fyrir okkur hér heima,
að treysta sambandið við þá
bæði í anda og athöfn, heldur
og þjóðleg nauðsyn. Þess vegna
eigum við að heiðra Vestur-fs-
lendingadaginn á Þingvöllum á
morgun með sem allra mestri
þátttöku og láta hann verða að
veglegri sameiginlegri þjóðhá-
tíð íslendinga bæði vestan hafs
og austan.
Skýrsla Landsbankans 1938
SKÝRSLA Landsbankans fyrir árið 1938, sem nýkomin
er út, hefir að vanda ýmiskonar fróðleik inni að halda um
afkomu atvinnuveganna, peningamál og bankamál á síðast-
liðnu ári.
Skal hér gefið stutt yfirlit yf-
ir það helzta úr skýrslu bank-
ans.
V erfealfðsfélai Slre-
ness laiiirflÉierl-
inarstfið.
"S" VOR gekkst verkalýðsfélag
Akraness fyrir stofmm
hlutafélags meðal meðlima
sinna, til kaupa á fiskverkunar-
stöð, sem er rétt fyrir innan
Akraneskauptún, á svonefndum
Sólmundarhöfða. — Kaupverð
stöðvarinnar var kr. 6000.00, og
var Útvegsbanki íslands h.f.
seljandi.
Var stöð þessi reist fyrir
nokkrum árum af samvinnufé-
lagi sjómanna á Akranesi. Fisk-
verkunarstöðin er keypt með
tilliti til þess, að hlutasjómenn
á Akranesi geti haft aðstöðu til
verkunar á hluta sínum, ef þeir
óska þess, og til þess að þeir á
einn eða annan hátt geti hag
nýtt afla sinn sem bezt. í landi
stöðvarinnar er stór matjurta-
garður, og er hann leigður
nokkrum félagsmönnum í sum-
ar, þá hafa og fiskhúsin einnig
verið leigð í sumar,
Stærsti hluthafi er: Verka-
lýðsfélag Akraness, en stjórn
hlutafélagsins skipa: Hálfdán
Sveinsson, Guðmundur Bjarna-
son, Ingólfur Sigurðsson, Svein-
björn Oddsson og Erlendur R.
Teitsson. ,
Mjög lítið er nú byggt af í-
búðarhúsum hér á Akranesi, að-
eins tvö íbúðarhús eru í smíð-
um, — auk þess lætur Haraldur
Böðvarsson útgerðarmaður,
reisa allstórt fiskgeymsluhús,
og er vinna við það hafin fyrir
nokkru.
Skýrsla Landsbankans hefst
á þessum almennu ályktunum:
„Síðastliðið ár var mjög ó-
hagstætt. Að vísu var tíðarfar
sæmilegt, en landbúnaðarafurð-
ir lækkuðu mjög í verði og
mæðiveikin og aðrar sauðfjár-
pestir gerðu bændum þungar
búsifjar. Aflaleysið á þorskveið-
um hélzt áfram og þó að síld-
veiðin væri sæmileg, voru síld-
arafurðir í töluvert lægra verði
en árið áður. Engin bót varð á
viðskiftaörðugleikunum á þessu
ári.“
Landbúnaðurinn. Heyskapar-
tíð var hagstæð og heyfengur
vel í meðallagi. Fyrir garðrækt-
ina var sumarið óhagstætt, eink-
um norðan lands og austan.
Kartöfluuppskera varð þó um
60 þús. tunnur, en gulrófuupp-
skera um 15 þús. tn. Gróður-
húsarækt fór töluvert vaxandi.
Fé varð óvenju vænt um
haustið, meðal skrokkþungi
14,27 kg., en 13,44 kg. árið áð-
ur. Verðið á saltkjöti var lítið
eitt hærra en árið áður, en
lægra á freðkjöti. Á innlendum
markaði var þó sama verð.
Ullin lækkaði hins vegar stór-
kostlega í verði, eða um 45%.
Verðlag á mjólk og mjólkur-
afuroum hefir haldist óbreytt,
en mjólkurframleiðslan hefir
aukist verulega.
Loðdýrarækt fer stórkostlega
vaxandi. Eru nú í refabúum
landsins um 5000 refir og 2000
minkar. Hátt á fjórða hundrað
manns voru í Loðdýraræktar-
félagi íslands og meðlimum
fer stöðugt fjölgandi. Er hér um
tiltölulega nýja og vaxandi at-
vinnugrein að ræða.
Sjávarútvegurinn. Aflabrögð
voru mjög slæm á árinu, en þó
nokkuð skárri en tvö næstu ár
á undan. Afli togaranna á tog-
dag var aðeins 4,1 tonn og er
þetta það minsta, sem þekst
hefir, enda mun afkoma togara-
útgerðarinnar aldrei hafa verið
lakari en á þessu ári og stuðl-
uðu að því bæði stutt og léleg
saltfiskvertíð og lítill afli á síld-
veiðum. Afkoma smáútgerðar-
innar var nokkuð betri, en þó
slæm.
Saltfiskverðið var mun hærra
en árið áður, en þó svo lágt að
kallast verður óhagstætt. ís-
fisksalan hefir ekki verið eins
góð síðan 1934; var meðalsalan
1262 sterlingspund á hverja
ferð.
Síldveiðin gekk sæmilega á
árinu, en þó lakar en árið áður.
sem hafði verið mesta aflaár,
er komið hefir.
Saltsíldarverðið var lítið eitt
lægra en árið áður, en bræðslu-
síldarverðið stórum lægra. eða
4,50 kr. á málið á móti 8,00 kr.
1937. Þessi lækkun stafaði sér-
staklega af hinu lága verði á
lýsi.
Karfaveiðin og rækjuveiðin
gengu tregara en árið áður, en
ufsaveiði jókst talsvert og var
verðið á honum hærra en und-
anfarið.
Iðnaðurinn. Hinn öri vöxtur
íslenzkrar iðnaðarframleiðslu,
sem verið hefir undanfarin ár,
virðist hafa haldið áfram.
Músabyggingai: voru álíka
miklar og árið áður. í Reykja-
vík voru bygð hús fyrir samtals
5800 þús. kr., en 1937 fyrir
5750 þús. kr. Nokkrar iðngrein-
ar framleiddu sem hér segir (í
svigum framleiðslan 1937):
Smjörlíki 1414 tonn (1373), ull-
arverksmiðjur unnu úr 255
tonnum af ull (219), 5 stærstu
mjólkurbúin úr 9707 tonnum af
mjólk (8273). 16 800 gærur voru
sútaðar (17 000) og 21 800 önn-
ur skinn (5800).
Ö1 2913 hl. (2931), gosdrykkir
3408 hl. (3103). Sjóklæði 33500
stk. (33700), vinnuföt 80 200
flíkur (68 400). Kaffibætir 255
tonn (244). Sápa 509 tonn (520).
Skóáburður 52 tonn (50). Þvotta
og ræstiduft 106 tonn (87). Kex
340 tonn (318).
Kassar 96 300 (94 700). Stál-
tunnur 25 600 (25 700). Tré-
tunnur 68 100 (47 100). Skór
111 300 (83 100) pör. Fiskilínur
5100 (2200) tylftir, öngultaum
ar 21,2 (9,2) milljónir o. s. frv.
o. s. frv.
Verzlunin við . útlönd. Út-
flutningurinn var 57,8 millj. kr.,
en innflutningurinn 49,1 millj.
kr. Verzlunarjöfnuðurinn þann-
ig hagstæður um 8,7 millj. kr.,
en það mun tæplega nægja til
að mæta hallanum á hinum svo-
kölluðú „duldu“ greiðslum.
Fjárhagur ríkisins. Á rekst-
ursreikningi ríkissjóðs varð 1,7
millj. kr. tekjuafgangur, en 1,3
millj. halli á eignahreyfingum,
þ. e. raunverulegur rekstursaf-
gangur var 400 þús. kr., tekjur
ríkissjóðs voru um 7% hærri en
árið áður, en útgjöldin um 3%
hærri.
Skuldir ríkissjóðs voru í árs-
lok 1938 46,3 millj. kr. Nettó-
tekjur skattgreiðenda í Reykja-
vík voru 45,4 millj. kr., en 41,6
millj. kr. 1937.
Terðlan og bankamð).
Verðlagið út um heim fór yf-
irleitt hækkandi á árinu 1938
og heimsverzlunin fór talsvert
minkandi, en hér á landi hækk-
aði verðlagið nokkuð, þrátt fyrir
það þótt útlendar vörur lækk-
uðu á heimsmarkaðinum. Gæti
það bent til þess, að hér á landi
hafi verið óeðlileg lánsfjár-
þensla, smbr. hér á eftir.
Framfærslukostnaður hækk-
aði um tæp 2% á árinu,
Skuld Landsbankans við er-
lenda banka lækkaði um 0,8
millj. kr. á árinu.
í skýrslunni er yfirlit um þau
opinber verðbréf, sem eru í um-
ferð hér á landi. Eru þau að
nafnverði samtals um 48,1 millj.
kr., en 31,7 millj. kr. af þeim eru
í höndum ríkis. bæjarfélaga og
banka, sparisjóða, opinberra
sjóða og vátryggingarfélaga.
Innistæður í bönkum og
sparisjóðum voru í árslok 1938
82,8 miilj. kr. Er það aukning
um 9,7 millj. kr. eða um 13%
og bendir það á greinilega láns-
fjárþenslu, því eins og kunnugt
er skapa aukin útlán bankanna
auknar innistæður. Hitt verður
að telja ósennilegt að raunveru-
legur sparnaður landsmanna
hafi aukist svo gífurlega á ár-
inu. Aukning seðlaveltunnar ár-
in 1937 og 1938 bendir og til
hins sama. Meðalseðlaveltan
hækkaði um 12% árið 1937, en
um 6% árið 1938.
Rekstursafkoma Landsbank-
ans. Tekjuafgangur seðladaild-
ar bankans var kr. 583 888,59,
en þar af er mestur hlutinn
lagður til hliðar fyrir væntan-
legu tapi, og vextir til ríkissjóðs
af — stofnfé. svo raunverulegur
tekjuafgangur varð aðeins rúm
3000 kr.
Tekjuafgangur sparisjóðs-
deildar er á sama hátt kr. 686-
279,11, en þegar frá eru taldar
afskriftir og það, sem lagt er
til hliðar fyrir væntanlegu tapi,
aðeins rúm 33 þús. kr.
Þegar frá er talinn afskrifta-
reikningur, sem lagður hefir
verið til hlioar fyrir væntanleg-
um töpum, er hinn raunveru-
legi varasjóður beggja deilda
Landsbankans, — en það er
óráðstafaður tekjuafgangur und
anfarinna ára — alls tæpar 2
millj. kr. (seðlabankinn 1,5
millj., sparisjóðsdeildin 0,5
millj. kr.). Til samanburðar má
geta þess að jafnaðartölur á efna
hagsreikningi beggja deildanna
eru tæpar 82 millj. kr. Stofnfé
seðlabankans, sem er eign rík-
issjóðs, er 3,6 millj. kr., en
sparisjóðsdeildin skuldar ríkis-
sjóði tæpar 1,3 millj. kr.

Brjóstlikan Halldórs Vil-
hjálmssonar skólastjóra á
Ilvanneyri, sem n úer til sýnis
í Austurbæjarbarnaskólanum á
skólasýningunni þar. Líkanið
hefir verið þar til sýnis þessa
viku, en nú eru síðustu forvöð
að sjá það, því að síðasti dag-
ur sýningarinnar er á morgun.
Að því loknu verður likanið
flutt til Hvanneyrar og þar
verður því valinn staður.
Útbreiðið AlþýðuMaðit!
um skoðun á bifreiðum og bif-
hjólum i logsagnarumdœmi
Reykjavikur.
Samkvæmt bifreiðalögunum tilkynnist hér með bif-
reiða- og bifhjólaeigendum, að skoðun fer fram frá 3. til
26. júlí þ. á. að báðum dögum meðtöldum, svo sem bér
segir:
Mánudag 3.
Þriðjud. 4.
Miðvikud. 5.
Fimmtud. 6.
Föstud. 7.
Mánud. 10.
Þriðjud. 11.
Miðvikud. 12.
Fimmtud. 13.
Föstud. 14.
Mánud. 17.
Þriðjud. 18.
Miðvikud. 19.
Fimmtud. 20.
Föstud. 21.
Mánud. 24.
Þriðjud. 25.
Miðvikud. 26.
á bifreiðum og bifhjólum R.
(
1— 75
76—- 150
151— 225
226—- 300
301— 375
376— 450
451— 525
526— 600
601— 675
676— 750
751— 825
826— 900
901— 975
976—1050
1051—1125
1126—1200
1201—1275
1276—1300
Ber bifreiða- og bifhjóla-eigendum að koma með bif-
reiðar sínar og bifhjól að Markaðsskálanum við Ingólfs-
stræti, og verður skoðunin framkvæmd þar daglega frá kl.
10—12 f.h. og frá 1—6 e.h.
Þeir, sem eiga farþegabyrgi á vörubifreiðar, skulu koma
með þau á sama tíma, þar sem þau falla undir skoðunina
jafnt og sjálf bifreiðin.
Vanræki einhver að koma bifreið sinni eða bifhjóli til
skoðunar, verður hann látinn sæta ábyrgð samkvæmt bif-
reiðalögunum.
Bifreiðaskattur, sem fellur í gjalddaga 1. júlí þ. á.,
skoðunargjald og iðgjöld fyrir vátrygging ökumanns, verð-
ur innheimt um leið og skoðunin fer fram.
Sýna ber skilríki fyrir því, að lögboðin vátrygging fyrii
hverja bifreið sé í lagi.
Þetta tilkynnist hér með öllum, sem hlut eiga að málí
til eftirbreytni.
Tollstjórinn og lögreglustjórinn í Reykjavík,
30. júní 1939.
Jón Hermannsson.
Jónatan Hallvarðsson
Mttur.