Alþýðublaðið - 27.09.1939, Qupperneq 3

MIÐVIKUDAGUR 27. SEPT. 1939
ALÞVÐUBLAOId
«-----------------------
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALBEMARSSÓN.
í fjarveru hans:
ST*FÁN PÉTURSS0N.
AF©REI®SLA:
ALÞÝflUHÚSINU
(Mnganfur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
49*0: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4f|6: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMISJAN
4-----------------------•
Dómurinn yfir
kommúnistum
i Hafnarfirði.
MEÐ úrskurði Félagsdóms í
Hafnarf j arðardeilunni
hefir hin fordæmislausa tilraun
kommúnistaklíkunnar í Verka-
mannafélaginu Hlíf í Hafnar-
firði til þess að ofurselja Al-
þýðuflokksverkamennina þar á
staðnum atvinnuleysi og hungri
í því skyni að kúga þá til hlýðni
við sig, nú einnig formlega ver-
ið kveðin niður.
Alþýðublaðið segir ,,einnig
formlega“. Því raunverulega
hefir hún þegar fyrir löngu
verið kveðin niður af Hafnfirð-
ingum sjálfum, sem höfðu hin-
ar svívirðilegu samþykktir
kommúnistaklíkunnar í Hlíf
þar að lútandi algerlega að
engu. Ef Alþýðuflokksverka-
mennirnir í Hafnarfirði hefðu
ekki fengið hlut sinn réttan á
þann hátt, myndi það sumar,
sem nú er liðið, áreiðanlega
hafa orðið langur hungurtími
fyrir þá, svo fremi að þeir hefðu
ekki beygt sig fyrir ofbeldinu.
Því að Félagsdómur lét sig eins
og kunnugt er hafa það, að sofa
á þessu máli í allt sumar, án
þess að kæra sig nokkuð um
það, hvort verkamennirnir, sem
órétti voru beittir, yrðu sveltir
eða ekki. Það er hastarlegt og
eftirminnilegt hugsunarleysi af
stofnun, sem sérstaklega er til
þess ætluð að vaka yfir rétti
verkamanna, og vonandi að
annað eins eigi ekki eftir að
endurtaka sig.
En hvað sem því líður, þá
ætti sá úrskurður, sem Félags-
dómur hefir nú loksins kveðið
upp í Hafnarfjarðardeilunni,
að geta orðið lærdómsríkur fyr-
ir verkalýðsfélögin hér á landi.
Hann hefir að minnsta kosti
tekið af öll tvímæli um það,
hvers þau félög mega vænta,
sem þegar hafa orðið eða ein-
hvern tíma skyldu verða svo
óheppin, að fela kommúnistum
að fara með mál sín.
Hafnarfjarðardeilan hefir yf-
irleitt sýnt það, að kommúnist-
um liggur í léttu rúmi, hvort
verkalýðsfélögin verða fyrir
valdabrölt þeirra brotleg við
landslög og dæmd til þess að
eyða sjóðum sínum 1 sektir fyr-
ir þær lögleysur, sem þeir hafa
í frammi. Verkamannafélagið
Hlíf í Hafnarfirði hefir að vísu
ekki verið dæmt í háar sektir í
þetta sinn, og er það í sjálfu sér
ekki nema vel farið, að það
skuli ekki hafa verið látið
gjalda að fullu þeirra fólsku-
verka, sem kommúnistar hafa
leyft sér að fremja í nafni þess.
En engu að síður ætti þeim
verkamönnum í Hafnarfirði,
sem hingað til hafa látið sér
lynda stjórn þeirra, nú loksins
að vera nóg boðið. Og þess er
a@ veenta, að þeir beri gæfu til
Sjómenn eru í samning
um við ríkissijórnina.
..-.—-•----
Vilja ekbi horga skatta af striðsáhættafé sínn.
--:--«-----
Ríkisstjérnln heflr tekið máia-
leitun peirra með welwilja.
í Rómaborg er lífinu tekið með ró, síðan Mussolini gaf möndulbróður sinn í Berlín upp á
bátinn og ákvað að vera hlutlaus. Á myndinni sést unga fólkið vera að dansa á veitinga-
stað undir beru lofti í Rómaborg.
Fraikvæntdir Landssímatis
SJÓMANNAFÉLAG
REYKJAVÍKUR ritaði
útgerðarmönnum togaranna
og eimskipanna bréf 26. á-
gúst síðastliðinn og fór fram
á það, að samið yrði um
stríðstryggingu fyrir sjó-
menn og áhættuþóknun fyr-
ir þá á stríðshættusvæðum.
Utgerðarmenn togara svör-
uðu fljótlega og tilkynntu, að
sjómenn á þeim skipum, sem
hefðu hætt við að fara til
Þýzkalands með aflann, en fóru
í þess stað til Englands, hafi
verið tryggðir með samnings-
bundnum tryggingum, sem fel-
ast í gerðardómnum frá 1938.
Viku seinna en Sjómannafé-
lagið skrifaði útgerðarmönnum,
brauzt ófriðurinn út og sam-
stundis sneru fulltrúar frá öll-
um starfsgreinum sjómanna sér
til útgerðarmanna og óskuðu
eftir samningum um stríðs-
tryggingu og áhættuþóknun á
stríðshættusvæðum.
Upp úr þessu varð eins og
kunnugt er bráðabirgðasam-
komulag við útgerðarmenn á
verzlunarskipunum á þá leið,
að sjómönnum skyldi greitt í
stríðstryggingu og áhættuþókn-
un ekki minna en greitt væri
lægst á Norðurlöndum. Eftir að
kunnugt varð, hvað greitt var
annars staðar á Norðurlöndum í
áhættuþóknun á stríðshættu-
svæðum, fóru fulltrúar sjó-
manna fram á það við ríkis-
stjórnina, að áhættuþóknunin
yrði skattfrjáls og útsvarsfrí,
þar sem sjómönnum fannst
ekki réttmætt, að skattar yrðu
þess að taka aftur höndum sam-
an við Alþýðuflokksverka-
mennina til þess að bjarga sam-
tökum sínum áður en kommún-
istum hefir tekizt að leggja þau
algerlega í rústir.
lagðir á það fé, sem þeir fengju
fyrir að hætta lífi og limum í
lífsnauðsynlegum störfum
þjóðarinnar, umfram aðra
þegna hennar.
Um þetta hefir svo staðið í
samningum milli fulltrúa sjó-
manna og ríkisstjórnarinnar
undanfarna daga.
Hefir ríkisstjórnin tekið
mjög vinsamlega í þetta og við-
urkennt sjónarmið sjómanna.
Virðist það og fullkomlega
sanngjarnt, að minnsta kosti,
hvað alla lægra launaða sjó-
menn snertir. Hvað við kemur
hærra launuðum sjómönnum,
t. d. yfirmönnum, sem taka á-
hættuþóknunina í prósentum
af sölu aflans, virðist sann-
gjarnt, að þeir fái einhverja
eftirgjöf, þó að hún væri ekki
full, þar sem vitanlegt er, að
skipin sigla ekki nema að fá að
minnsta kosti helmingi meiri
sölu heldur en á friðartímum.
Nefnðin ttl London.
Hins vegar er rétt að benda
á það, að enn er algerlega óráð-
ið um siglingar togaranna. Eins
og blaðið skýrði frá í gær, fer
nefnd héðan innan skamms til
Englands til að semja við
brezku stjórnina um verzlun-
arviðskipti milli íslands og
Bretlands og þá fyrst og fremst
um siglingar íslenzku togar-
anna og sölumöguleika þeirra.
Fyrst þegar þeim samningum
er lokið, er hægt að segja um
það, hvernig útgerð togaranna
verður.
Til viðbótar því, sem sagt var
í blaðinu í fyrrad. um nefndina,
skal það tekið fram, að Richard
Thors fer einnig utan, og að
Sveinn Björnsson sendiherra
verður einnig í nefndinni, en
hann er nú í þann veginn að
koma til London.
JÁRVEITINGAR til nýrra
landssímalína voru minni
á þessu ári en undanfarin ár,
enda hafa á árinu aðeins verið
lagðar 34,22 km. nýjar lands-
símalínur. Lengst er línan frá
Hesteyri til Sæbóls með álmu
að Sléttu 13,4 km. Síðastliðið
ár (1938) var lögð lína alla leið
frá Unaðsdal á Snæfjallaströnd
til Grunnavíkur og þaðan sæ-
sími til Hesteyrar. Kostnaður
við þessa síðastnefndu línu er
að nokkru leyti færður á árið
1939. Hinar helztu aðrar línur,
sem lagðar hafa verið á þessu
ári, eru sem hér segir:
Frá Haukadal til Arnarnúps
í Þingeyrarhreppi, frá Hnjóti
til Hænuvíkur í Rauðasands-
hreppi og frá Stóra-Holti til
Tjaldaness í Saurbæjarhreppi.
Auk þessa voru lagðar línur
að Skriðuklaustri í Fljótsdal
frá landssímastöðinni Bessa-
stöðum í sömu sveit og út að
Svalvogsvita frá landssíma-
stöðinni á Arnarnúpi í Þingeyr-
arhreppi (að nokkru leyti fyrir
vitafé).
. Vegna virkjunar Laxár
þurfti að setja símalínur í
jarðstreng á sex stöðum, þar
sem símalínurnar og háspennu-
raftaugar skerast á leiðinni úr
Reykjadal til Akureyrar. Jafn-
framt þessu verki, sem nú er
verið að framkvæma, verða
símalínurnar yfir Hólmana hjá
Akureyri fluttar til á 4 km.
svæði að vegi og brúm, þar sem
línustæðið er betra og auðveld-
ara að koma við eftirliti og við-
gerðum.
Á sumrinu 1939 voru fram-
kvæmdar ýmsar endurbætur á
talsímasamböndum víðs vegar
á landinu. Þannig voru sett
fjögur ný landsímaborð á Ak-
ureyri í stað tveggja áður og
bæjarsímastöðin þar stækkuð
um 100 númer. Talsímasam-
bandið við Akranes var endur-
bætt til bráðabirgða, og verið
er að framkvæma nokkrar
endurbætur á línukerfi Borg-
arfjarðar, sem bæta mun tals-
vert símasambönd héraðsins.
Stærsta framkvæmd ársins
er lagning jarðsíma á Holta-
vörðuheiði. Voru grafnir niður
rúmir 20 km. Nokkuð af jarð-
símanum var keypt 1938. Verk-
ið tók rúma tvo mánuði, og
unnu að því um 50—60 manns.
Veðráttan á Holtavörðuheiði
var í sumar eindæmis góð, og
flýtti það mjög framkvæmd
verksins.
Lagningu nokkurra einkasima,
sem fyrirhugaðir voru þetta ár,
er enn ekki lokið, en eins og
að undanförnu voru veittar kr.
20,000 til einkasíma í sveitum.
Á þessu ári urðu um 40 bæir
styrks aðnjótandí.
Rúmar 40 talstöðvar í báta og
skip bættust við á árinu. Þar af
smíðaði landssíminn 33. Einnig
lagði landssíminn til talstöð í
flugvélarnar Tf. Örn og Tf. Sux
og loftskeytastöð í hið nýjanýja
strandferðaskip, m.s. Esju. Alls
eru talstöÖvar landssímans nú
orðnar nær 300.
Þá var enn fremur settur upp
nýtizku fjarstýrður viðtökuútbún-
aður á loftskeytastöðvarnar í
Reykjavík og á Gufunesi fyrir
talpjónustu við skip og báta.
Alls hefir verið varið á árinu
til nýrra símalína (auk einka-
símianna) um kr. 65,000, til tal-
stöðva í báta og loftskeytastöðva
í skip um kr. 40,000, tii við-
halds landssímakerfisms oglands
símastö'ðvanna ca. kr. 400,000.
Við bæjarsímann í Reykjavik
hafa framkvæmdir á pessu ári
Frh. á 4. siðu.
Sveinbjðrn Sigurjónsson:
Ern Reykvikiflgar hljóðvilltir?
■4-----
"E,bESTUM mun kunnugt, hvað
■*■ átt er við með orðinu hljóð-
villtur. Svo er sá maður nefndur,
sem í framburði villist á eða
ruglar saman hljéðunum e og I
annars vegar og ö og u hins veg-
ar, segir t. d. skep fyrir skip,
söður fyrir suður eða öfugt,
gliöi fyrir gleði, sluður fyrir slöð-
ur o. s. frv. Hafa sum þessara
fyrirbrigða lílta verið nefnd flá-
rnælska eða nesjamál. Svo hvim-
leið hefir hljóðvillan pótt, að
fæstir vilja við hana kannast fyr-
ir sig persónulega eða hérað sitt.
Sannleikurinn er pó sá, að heilir
landshlutar ertu undirlagðir hljóð-
villu, en í öllum finnst hún nokk-
uð í einstökum héruðum eða
bæjum. Það er því of mikil bjart-
pýni í nafngiftinni nesjamál. Suð-
urnesjamenn eru hér sannarlega
ekki einir undir sök seldir. At-
huganir benda til, að hljóðvillan
eígi ekki nema að nokkru leyti
upptök sín á Suðumesjum, held-
ur hafi jafnhliða breiðzt út frá
verzlunarstöðum austan lands.
Það er kynlegt um hljóðvill-
una, að par sem hún er mjög
landlaeg, dregur hver svo dám af
sinum s»ssunaiut, að margir hafa
enga hugmynd um, að framburði
þeirra sé ábóta vant. Af þvíkann
pað að stafa, að stöku sinnum
hafa heyrzt í útvarpi svo hrotta-
lega flámæltir menn, að þeir
myndu aldrei hafa opnað par
munninn, ef peir hefðu haft hug-
mynd um, hve fáránlega fram-
burður þeirra léti í eyrum alls
porra manna.
En hvemig er nú ástandið - í
höfuöborginni í þessum efnum?
Á opinbemm vettvangi ber par
að vonum ekki ýkjamikið á
hljóðvillu. Þó nmn hver sá, er
eftir pessu hlerar á torgum og
í sölubúðum, á mannfundum og
vinnustöðvUm, fljótt heyra, að
Reykjavík hefir fullkomlega hlot-
ið sinn skerf af þessu hvimleiða
málfari. órækasti vottur pess em
unglingamir, böm lúnna reyk-
víksku heimila, pví að bömin
læra málið, sem fyrir þeim er
haft. Þægilegasti vettvangur til
athugana á pessu fyrirbrigði eru
pví skólamir.
Fyrir tíu ámrn reyndi ég fyrst
að fá heildamiynd af pví, hve
útbreidd hljóðviilan væri i
Reykjavík, pegar ég vorið 1929
var í fyrsta sinn prófdómári í
lestri og réttritun við Barnaskóla
Reykjavíkur. Hlustaði ég pá á
lestur 432 barna í ýmsum bekkj-
um, og reyndust 42»/o þeirra á-
berandi hljóðvillt. Ef farið var
eftir stílum allra fullnaðarprófs-
barna petta ár, var hundraðs-
tala hinna hljóðvilltu nokkm
lægri eða 32»/o.
Næst fékk ég tækifæri til að
athuga petta vorið 1935 og síðan
á hverju vori, og eru niðurstöð-
urnar eftir stílum fullnaðarprófs-
barna í öllum bamaskólum
Reykjavíkur þannig:
1935 hljóðvillt 26,2<>/o
1936 —28,9 o/o
1937 30,4 o/o
1938 —27,1 o/o
1939 — 17,4 °/o
Þess skal getið, að öll vorin
síðan 1935 háfa verkefni verið
með svipuðum hætti, stafsetning-
arpróf, sem meðal annars reyndi
á þessi atriði, og smáritgerð.
Hvert pað barn er taliö hljóðvillt,
sem gerir hljóðvillu í annarri
hvorri úrlausninni, en tíðast
koma pær fram í báðum. Mis-
munur árganganna ætti pví ekki
að stafa af ólíkum verkefnum,
Helctur vera. raunveruiegur.
Þessar tölur tala sínu máli.
Þær sýna, að á pessum árum
er að meðaltali rúmur fjórði
hluti peirra barna, sem yfirgefa
barnaskólann hér, hljóðvilltur í
ritmáli og pá sennilega nokkru
fleiri í framburði, pví að siöku
barni tekst að læra að skrifa
rétt, þótt pað tali rangt.
Skyldi ástandið meðal full-
orðna fólksins í bænum ekki
vera eitthvað svipað?
Sumum kann a'ð virðast, að
barnaskólunum sækist nokkuð
seint róðurinn að kippa málfari
'barnanna í ,lag. En þar er vissu-
lega við ramman reip að draga
og aðstaðan ill, pví að mál göt-
unnar og hinna flámæltu heimila
hefir unnið á móti áhrifum skól-
anna, ekki sízt meðan heimilun-
um var ætlað að leggja grund-
völl lestrarkennslunnar. Þá hefir
almenningsálitið ekki verið hér
nægilega vakandi. Yfirleitt hefir
hinu lifandi orði, framburði og
skýrleik mælts máls, hvergi nærri
verið sýnd sú ræktarsemi hér á
landi, sem títt er með öðrum
menningarþjóðum og vor forna
og fagra tunga verðskuldar. Á
petta jafnt við um skóla, kirkjur
og leikhús.
1 skólunum hefir tíðast verið
reynt að bæta úr hljóðvillu með
réttritunarkennslu, en óskýr og
rasngur framburður látinn við-
gangast. Ég minnist pess t. d.,
að á peirn árum, sem ég var
nemandi í menntaskóla, var aldr-
ei um pað fengizt, þótt stöku
u nsmandi væri hljóðvilltur í fram-
burði, ef hann skrifaði rétt. Ár-
angurinn varð auðvitað sá, að
hljóðvillan smaug gegnurn öll
lærdómspróf jafnvel upp í dóm-
arasessinn, kennarasætið og pre-
dikunarstólinn.
Réttritunarkennsla á þessu sviói
verður að byggjast á traustri
framburðarkennslu. Og það er
næstum undantekningarlaust
hægt að kenna hverju barni að
■lesa hljóðrétt á bók. Náist pað
miark, er skammt til hins, að dag-
Iegur framburður lagist og rit-
hátturinn að sama skapi.
Síðan kennsla smábarna hófst í
barnaskólum bæjarins, hefir að-
staða skólanna til úrbóta á pessu
sviði stórum batnað, pví að á
aldrinum 7—10 ára er auðvitað
eðlilegast og hægast að laga
málskekkjur sem þessa.
Ég er ekki í vafa um, að mikill
árangur getur náðst hér á næstu
árum í útrýmingu hljóðvillunnar,
ef allir kennarar, sem við móður-
málskennslu fást, leggja ríka á-
herzlu á að kippa pessu í lag
og gæta þess að byrja á rétta
endanum, framburðarkennslunni.
Otkoman síðastliðið vor vekur
vonir um, að ástandið sé að
byrja aö sikána. Nú er rétti tím-
inn til að herða róðurinn og út-
rýma hljóðvillunni með öllu úr
sikólum höfuðborgarinnar.
Svb. Sigurjónftton.