Alþýðublaðið - 10.10.1939, Blaðsíða 3

ÞRIÐJUDAGUR 10. OKT. 1939.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
HITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREÍÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4960: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4908: V. S. Vilhjálms (heima).
4|1§: Alþýðuprentsmiðjan.
j4906r Afgreiðsla.
|5021 Stefán Pétursson (heima).
I ___
í ALÞÝÐUPRENTSMISJAN
Dýr hitaveita.
EF haldið hefði verið á hita-
veitumálinu af sæmilegri
samvizkusemi og framsýni, þá
værum vi'ð nú búin að fá hita-
veituna og þyrftum ekki að sitja
annan hvom dag í óupphituðum
húsum til þess að spara kolin,
sem nú eru að verða litt kaup-
andi vegna verðbsekkunarinnar,
sem á þeim hefir orðið.
En það er einhverju öðru nær,
en að slíkri samvizkusemi og
framsýni hafi verið fyrir að fara
í meðferð hitaveitumálsins. Engu
veiferðarmáli höfuðstaðarins hef-
ir verið misþyrmt eins af hinum
þröngsýna og ofstækisfulla i-
haldsmeirihluta í bæjarstjórn,
sem árum saman ekki virtist sjá
neitt annað í hitaveitumálinu en
agn fyrir kjósendur við bæjar-
stjómarkosningar og ekkert vildi
í því gera, nema því aðeins, að
hann gæti sjálfur haft pólitískan
hagnað af því.
Af þeirri ástæðu og engu öðru
var af íhaldsmeirihlutanum í
bæjarstjórn bæði minnihlutanum
þar og ríkisstjórninni haldið fyrir
utan allar lántökutilraunir til
hitaveitunnar með þeim árangri,
að þær mistókust allar svo herfi-
lega, sem mannum er enn í
fersku minni, þangað til máiið
var komið í eindaga og ófriður-
irin fyrir dyrum.
Nú verðum við að súpa seyðið
af allri þessari ráðsmennsku bæj-
arstjórnariihaldsins með því að
•kaiipa framkvæmd hitaveitunnar
tvöföldu því verði, sem áætlað
var í vor. Þá var gert ráð fyrir
því, að hitaveitan myndi kosta
tæpar sjö milljónir króna. Nú
er það á allra vitorði, þött það
sé ekki viðurkennt opinberlega,
að framkvæmd hennar muni
kosta á 12. milljón vegna verð-
hækkunar á efni til hennar og
hækkaðra flutningsgjalda. Og þá
er þó enn eftir að - taka það með
í reikninginn, hve miklu hærra
verði við verðum að kaupa heita
vatnið, þegar þar að keniur, til
þess að geta greitt vexti og af-
borganir af hitaveituláninu, sem
verður nú svo miklum mun
stærra en ætiað var.
Það er oft sagt, að það þýði
ekki að sakast um orðinn hlut.
Og vissulega dettur engum ann-
að í hug, en að hitaveitunni
ver'ði nú haldið áfram, ef þess er
nokkur kostur, að fá efnið til
hennar flutt hingað, þótt seint
sé og hversu dýr, aem hún verð-
ur. En þar fyrir er engin ástæða
til þess, að íbúar höfuðstaðarins
gleymi þvi, hverjum það er að
kanna, að hitaveitan kemur svo
seint og kostar okkur svo mörg-
um toiiljiónum meira en orðið
hefði, ef hún hefði verið undir-
búin af röggsemi og framsýni
og í samráði við aðra flokka, en
ekki verið gerð að pólitisku puk-
ursmóli með það fyrir augum að
nota hana einum fíokki til fram-
dráttnr. Það gæti ekki talizt ó-
m«kl*gt og væri áreiðanlega ©ng-
Brevtino
Það ætti að hækka hámarkið, sem sett var fyrir
launahækkun, úr 3600 í 4800 kr. og miða kaup-
hækkunina að eins við 3 siðustu mánuði ársins.
Eftir Jén Blöndal hagfræðing.
ÞEGAR lögin um gengis-
skráningu og ýmsar ráð-
stafanir í því sambandi voru
sett — og nafnverð íslenzku
krónunnar í erlendum gjaldeyri
þar með lækkað um ca. 20% —
voru ýmsir þeirrar skoðunar, að
verðlag innanlands þyrfti ekki
að hækka verulega við gengis-
breytinguna, í fyrsta lagi vegna
þess, að gengið var raunveru-
lega lækkað áður, verðlagið
svaraði til lægra gengis, og í
öðru lagi vegna hinna öflugu
ráðstafana, sem jafnframt voru
gerðar til þess að koma í veg
fyrir verðhækkun: lagt var
bann við því að hækka húsa-
leigu, hert á verðlagseftirlitinu
og verð á helztu landbúnaðar-
afurðum og allt kaupgjald
skyldi haldast óbreytt til 1. apr.
1940, nema því aðeins að verð-
lagið hækkaði um 5% eða
meira.
Þessi skoðun reyndist og á rök
um reist til þess að byrja með
a. m. k.; þrjá fyrstu mánuðina
eftir gengisbreytinguna hækk-
aði verðlagið ekki nema um 2%
og kaupgjald og verð landbún-
aðarafurða skyldi því haldast
óbreytt til áramóta.
En nú hefir allt viðhorf
breytzt algerlega í þessum mál-
um með stríðinu. Allur almenn-
ingur horfir nú með kvíða út í
framtíðina og minnist þeirrar
óskaplegu dýrtíðar, sem ríkj-
andi var í síðustu heimsstyrj-
öld, auk annarra búsifja, sem
menn óttast að stríðið muni
hafa í för með sér.
Verkafólk og aðra, sem laun
taka, skiptir það ekki aðeins
máli hvort hægt verði að fá
atvinnu, heldur einnig hvers
virði kaupið er, ef það er metið
í lífsnauðsynjum.
Ég ætla mér ekki að spá
neinu um þessi efni. Enginn
efi er á því, að hin óskaplega
verðhækkun stríðsáranna var
að nokkru leyti að kenna
skakkri fjármálastefnu og er
vitanlega hægt að gera sér
vonir um, að meiri forsjálni
gæti í stjórn peninga og fjár-
mála með hliðsjón af hinni dýr-
keyptu reynslu síðustu heims-
styrjaldar. En þar sem allt er
enn á huldu með viðskipti okk
ar við útlönd, er tilgangslaust
að spá nokkru um það, hverju
fram kann að vinda og hvaða
stefnu beri að taka.
En ég geri ráð fyrir, að ýms
um þyki fróðlegt að rifja upp
verðlags og kaupbreytingar á
stríðsárunum og hlutfallið á
milli þeirra. Það er vonandi að
sú þróun eigi ekki eftir að end-
urtaka sig í þessu stríði, þó ekk-
ert verði um það sagt með
vissu.
inn skaði fyrir bæinn, þótt Sjálf-
stæðisflokkurinin fengi að reka
sig á það við næstu bæjarstjóm-
arkosningar, að það séu takmörk
fyrir trausti almennings á þeim
flokkum, sem þannig spekúiera í
velferðarmáium h«ns.
Reynsla stríðsáranna var í
stuttu máli sú, að kaupgjaldið
hækkaði miklu seinna en verð-
lagið ogi hvergi nærri <eins
mikið. Það er ekki fyrr en árið
1921, sem kaupgjaldið hefir
hækkað hlutfallslega eins mikið
og smásöluyerðið. Raunveru-
lega lækkaði því kaup verka-
fólksins stórkostlega á stríðsár-;
unum. —........
í þessu sambandi er vert að
minnast þess, að í stríðsbyrjun
er varla hægt að tala um neinn
verkalýðsfélagsskap hér á landi.
Það höfðu að vísu verið stofnuð
einstök verkalýðsfélög, en þau
voru veik og höfðu ekkert
innbyrðis samband sín á milli.
1916 er Alþýðusamband ísr
lands stofnað og frá þeim tíma
fer kaupið fyrst . verulega að
hækka. Reynsla stríðsáranna og
næstu árá þar á eftir sýnir
greinilega, hvers virði verka-
lýðnum það er að hafa ein alls-
herjarsamtök í launabaráttu
sinni.
Hér fer á eftir tafla, er sýn-
ir breytingar á tímakaupi í
Reykjavík árin 1914—1923 og
vísitölu tímakaups og fram-
færslukostnaður. Tölurnar eru
teknar úr Lággengi eftir Jón
Þorláksson. Vísitölurnar eru
reiknaðar þannig, að kaupið ©g
verðlagið í júlí 1914 ■ eru sett
sem 100. Vísitala framfærslu-
kostnaðarins sýnir: síðan verð-
Ar
1914
1915
1916
1917
1919
1919
1920
1921
1922
1923
Ég skal ekki orðlengja um
þessar tölur, þær tála sínu
máli um þá dýrtíð, sem verka-
fólkið á íslandi varð að þola á
stríðsárunum — og hin raun-
verulega ,,dýrtío“ er ekki í þv’í
fólgin, að verðlágið hækkar',
heldur í því, að tekjurnar
hækka ekki að sáma skapi og
verðlagið, það er það, sem
mestu máli skiptir.
Skal nú vikið nokkrum
orðum að þeirri löggjöf, sem
síðasta Alþingi setti viðvíkjandi
kaupgjaldi í landinu og yar
ætlað að gilda til 1. apríl 1940.
Á það hefir verið bent, að þæ.r
aðstæður, sem voru, þegar
lögin voru sett, voru algerlega
breyttar orðnar og kröfur hafa
komið fram um að lögin yrðu
úr gildi numin með bráðabirgða
lögum, svo heimilt yrði að
hækka kaupgald eftir því, sem
dýrtíðin vex. Hafa og þegar
verið gefin út bráðábirigðalög,
sem leyfa áhættuþóknun -sjó-
manna, en sú breytirig verður
að vísu að teijást riökkuð sér-
JÓN BLÖNDAL hag-
fræðingur ritar eftir- .
farandi grein um kaupið
og gengislögin, 'en um
kauþgjaldsmálin er nú
mikið rætt af verkamönn-
um um land allt.
Jón Blöndal er fulltrúi
Alþýðuflokksins í kaup-
lagsnefnd, en það er nefnd
sú, sem stofnuð var til að
reikna út framfærslukostn-
aðinn, sem lagður er til
grundvallar fyrir káup-
hækkun, samkvæmt geng-
islögunum.
1. okt. ár hvert. -
o Timakaup aurár Visitala tímakaups Vísitála fram- færslu- kostn.
35 100 100
35—40 107 123
40—45 125 155
45—75 178 248
75 214 333
90—116 281 348
116—148 388 446
148—120 357 331
120 344 291
120 344 277
staks. eðlis. Skal ég ekki ræða
þá hlið málsins hvort krafan
um afnám laganna er réttmæt
eða hyggileg, en aðeins benda
á tvö atriði, þar sem mér virð-
isti; auðsætt, að mjög breyttar
aðstæður séu fyrir hendi, sem
geri bréýtingar á lögunum
eðlilegar og sjálfsagðar, þegar
þirigið tekur þau aftur til með-
ferðar í haust í filefni áður-
nefndra' íbráðabirgðalaga.
1. Sarrikvæmt lögunum skal
allt kaupgjald, nema kaup ó-
faglærðrá yerkamariria og sjó-
manna ög fjöldskyldumanria
með lægrá én 3600 kr. ársláuri
— og tilsvarandi lægra annárs
staðar, vera óbreytt til 1. aþril
1940.
Nú beridir allt til þess, að
verðhækkunin verði miklú
stórkostlegri, heldur en menn
höfðu gert sér 1 hugarlund, —
þegar gengislögin voru sett.
Enda þótt allur slíkur saman-
búrður sé varhugaverður, má
gqta þess, að fyrstu 9—10 mán-
uði síðasta stríðs hækkaði smá-
söluverð í Reykjavík um 30 af
hundraði — (mánaðarvísitala
Hagstofunnar).
Ef eitthvað svipað því ætti
sér stað nú, væri það ekki smá-
ræðis skattur á þá fjölskyldu-
menn, sem hefðu rúmlega 3600
kr. árslaun og mættu því ekki
hækka í kaupi fyrr en í fyrsta
lagi 1. apríl 1940. Það virðist
því fyllilega sanngjarnt, að
þetta hámark fyrir fjölskyldu-
menn verði hækkað allverulega
— til dæmis upp í 4800 kr. að
minnsta kösti. Ennfremur virð-
ist ekki ósanngjamt, að kanp-
gjald eltki að'eins f jölskyldu-
manna heldur og annarra lág-
launamahna megi hækka eftir
sömu reglum og kaup ófag-
lærðra verkamanna og sjó-
manna.
2. Svo er ákveðið, að kaup-
gjald ófaglærðra verkamanna,
sjómanna og fjölskyldumanna
undir 3600 kr. árslaunum, skuli
hækka um helming þess, sem
verðlagið hækkar, ef verðhækk-
unin nemur 5—10%, en um %
hluta, ef hún nemur 10% eða
meiru.
Skal bera saman meðaltal
mánaðanna júlí—des. við með-
altal mánaðanna jan.—apríl
1939. Þetta var ekki óeðlilegt
ákvæði, þegar lögin voru sett.
En nú brýtzt stríðið út í sept-
ernberbyrjun og verðhækkun af
völdum þess kemur ekki fram
fyrr en í októbervísitölunni. •—
Stríðshækkunin kemur því
aðeins fram á 3 síðustu vísitöl-
um ársins og það má því gera
ráð fyrir, að kauphækkunin
um áramótin verði ekki nærri
% hlutar af þeirri verðhækkun,
sem komin verður þá.
Öll sanngirni virðist því
mæla með því að vísitala
síðustu mánaða ársins. þ. e.
mánaðanna eftir að stríðs-
hækkunin ltemur fyrst fram,
Verði lögð til grundvallar, þeg-
ar reiknuð verður út verðhækk-
unin um áramótin, samkvæmt
gengislögunum.
Kappleiknrinn
í (yrradag.
Valur vano fram 4:2
"fjAÐ var mjög erfitt að keppa
-*• j fyrrad. á blautum vellinum
og Kttötturinn varð eftir ofur-
litla stund mjög þungur og sleip-
ur. ÞÍað þurfti því töluverða lík-
amsbbrði til að geta keþt í fyrrad.
og ,þ4ss vegna varð leikurinn f jör
laus síðast í seinni hálfleik.
yalur var betri og léku Vals-
menri oft ágætlega í fyrri háíf-
leik. prslitin gáfu því rétta mynd
áf stjyrkleika liðanna, enda þótt
Fram fengi mjög góð tækifæri
í fyrri hálfleik.
Hinir þrír „nýliðar“ i Val léku
þanriig að rnaður gat ekki annað
en orðið hrifinn af þeim. Jóhann
Eyjólfsson er mjög efnilegur og
verður áreiðanlega með thnauum
hættulegur í sókn. Snorri sýndi
í gær, eins og áður, oft góðan
leik og virðist vera efnilegar.
Og Hannes þarf ekki annað en
bæta við hraða sinn, þá vetður
fiann óættulegur.
Grhnar, Frímann og Hrólfur
léku vel, en Sigurður var ekki
upplagður og lék auk þess of
langt fram, svo að hann varð
þess vegna að elta mótherjann
í stað þess að mæta honum.
Af Fram-mönnum var Sæmund
ur tvímælalaust beztur, Jón Magn
ússon var ágætur í fyrri hálfieik,
en gerði lítið i seinni hálfleik.
Sigurður Jónsson (Stalin) var stél
harður, lék vel frá sér knettinum,
en lék, því miður, oft ólöglega.
SigurÖur Halldórsson var góður
í vörn, en hjálpaði lítið til í
sókninni. Þórhallur og Karl geta
með tímanum orðið góðir fram-
herjar og léku oft vel.
Gunnlaugur, markvörðurinn,
var ágætur, og óvenjulega hepp-
inn. Guðjón Einarsson var dóm~
ari og kunni víst ekki vel við
feig x pollinum. Það er fullmikió
að baða sig þrisvar á dag-
Þegar alls er gætt, var þetto
„spennandi" drengilegur ieikur
og töluvert betri en leikurinn
milli K- R. og Víkings.
Sklða- og skautafélag
Hafnarfjarðar heldur aðalftmd
sinn að Hótel Björninn á mið-
vikudagskvöld kl. SVs- Félagar
eru beðnir að fjölmenna.
Með því að ákveðlð hefur verið af)
leggja niður Rafteekjaeinkasðlu rík«
isins frá næstu áramótnm að telj®,,
er hér með skorað á pá, er kynnsi
að hafa fi hyggju að verzla með víSr«
ur pær, er Raftækjaeinkasaian hefii*
ná einkasöln á, að gera ráðstafanir
til að tryggja sér innflutning á þeim
vðrnm hið fyrsta.
Fjármálaráðuneytið, ð. oktéber 1939.
mi
2.
3.
Jl I EM M P11
f-
heitir verðlaunum.
Stórt mánaðarrit, sem ráðgert er að taki að koma út í
Reykjavík í haust með undirritaðan að ritstjóra, heitir
verðlaunum fyrir greinar, sem hér segir:
1. Fyrir grein um þá breytingu, sem á þessum
misserum er að verða í íslenzku þjóðlífi. 1—4
bls............................... kr. 25—50
Fyrir grein um alþýðlegan fornritalestur,
2—4 bls.......................... . kr. 30—50
Fyrir grein um bók, sem komið hefir út á
íslenzku nýlega, 2 bls............kr. 40
4. Fyrir . skemmtigrein — mætti vera almenn
ádeila í léttum, fyndnum stíl, 2—5 bl. ... kr. 30—50
Blaðsíðustærðin er miðuð við „Eimreiðina.“
Ekki verða veitt verðlaun nema fyrir greinar, er teljast
ágætar,, bæði að efni og skemtilegri framsetningu. Vel get-
ur komið til mála, að fleiri verðlaun en ein verði veitt fyr-
ir greinar um sama efni. og yrðu þau þá greidd jafnóðum
og .greinarnar birtast. Fyrsta greiðsla, verði um verðlauna-
hæfar greinar að ræða, fer skilyrðislaust fram fyrir jól.
Hver grein, sem ritstjóri álítur, að komi til mála, verður
athuguð gaumgæfilega af þremur skynbærum mönnum.
Engin grein verður notuð, nema hún fái verðlaun. Grein-
arnar sendist undirrituðum poste restante, Reykjavík, fyr-
Ir 10. nóv. n.k. undir dulnefni með réttu nafni höfundar í
umslagi, en dulnefnið sé ritað utan á það einnig.
Höskuldsstöðum, 10. sept, 1939.
Björn O. Björnsson.