Alþýðublaðið - 13.10.1939, Blaðsíða 3

ÞöSTUDAGUB 13. OKT. 1939.
ALÞfÐUBUÐiÐ
♦-------------------------»
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4806: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
• —-----------------------♦
Kaupgjaldið 09
gengísloyin.
ÞEGAR gengi krónunnar
var lækkað með lögum í
vor og um leið ákveðið, að
kaupgjald í landinu skyldi
haldast óbeytt í heilt ár fyrir
alla aðra en ófaglærða verka-
menn og sjómenn og fjöl-
skyldumenn með minna en
3600 króna árstekjum í Reykja-
vík og tilsvarandi lægri tekjum
annars staðar, gerði enginn ráð
fyrir því, að verðlag hér inn-
anlands gæti hækkað eins stór-
kostlega á árinu og nú er fyr-
irsjáanlegt.
Kaupgjaldsákvæði gengis-
laganna voru líka beinlínis mið-
uð við það, að takast mætti að
halda verðlagi hér innanlands
niðri, enda voru um leið mjög
ákveðnar ráðstafanir gerðar til
þess. Þannig var bannað, að
hækka húsaleigu í heilt ár og
kjöt og mjólk svo lengi sem á-
kvæðin um hækkun á kaupi ó-
faglærðra verkamanna og sjó-
manna og láglaunaðra fjöl-
skyldumanna kæmu ekki til
framkvæmda, og jafnframt var
eftirlitið hert mjög verulega
með verðlagi á erlendum vör-
um.
Þessar ráðstafanir reyndust
líka nægilegar til þess að halda
verðlagi í landinu svo niðri
fyrstu mánuðina eftir að gengi
krónunnar var lækkað. að
framfærslukostnaður hér í
Reykjavík hækkaði frá þeim
tíma til 1. júní ekki nema um
aðeins rúmlega 2%, Og þar sem
framfærslukostnaðurinn þurfti
samkvæmt gengislögunum að
hækka um minnst 5% til þess
ákvæðin um hækkun á kaupþ
ófaglærðra verkamanna og sjó-
manna og láglaunaðra fjöl-
skyldumanna kæmu til fram-
kvæmda, hélzt allt kaup þá ó-
breytt og á samkvæmt lögunum
að haldast það til 1. janúar
1940.
En nú hefir stríðið svo ger-
samlega kollvarpað öllum þeim
forsendum, sem kaupgjaldsá-
kvæði gengislaganna byggðust
á, að óhjákvæmilegt virðist, að
þau verði tekin til rækilegrar
endurskoðunar, þegar þingið
kemur saman í byrjun næsta
mánaðar. Verðlag hefir nú þeg-
ar hækkað svo mikið síðan stríð
ið hófst og á fyrirsjáanlega eft-
ir að hækka svo stórkostlega
fyrir nýjár, að knýjandi ástæð-
. ur hljóta að teljast til þess, að
kaupgjaldsákvæði gengislag-
anna séu rýmkuð á fleiri en
einn hátt.
Jón Blöndal hagfræðingur,
sem á sæti í kauplagsnefnd,
gerði í ítarlegri grein hér í
blaðinu fyrir nokkrum dögum
ákveðnar tillögur 1 þessa átt.
Hann telur fyrst og fremst
nauðsynlegt, að tekjuhámark
það, sem í lögunum var gert a?
skilyrði fyrir því, að laun fjöl-
skyldumanna mættu hækka,
verði fært úr 3600 krónum upp
í 4800 krónur, og að heimildin
til launahækkunar sé ekki leng-
ur bundin við þá og ófaglærða
verkamenn og sjómenn, heldur
einnig látin ná til annarra lág-
launamanna, enda er það ekki
sjáanlegt, hvernig þeir ættu að
öðrum kosti að geta risið undir
þeirri dýrtíð, sem nú er fyrir-
sjáanleg í náinni framtíð.
En Jón Blöndal telur einnig
óhjákvæmilegt, að breyta á-
kvæðum laganna um útreikn-
ing á hækkun framfærslukostn-
aðarins, sem lögð er til grund-
vallar fyrir kauphækkuminni.
í lögunum er svo ákveðið, að
kaup ófaglærðra verkamanna
og sjómanna og fjölskyldu-
manna með minna en 3600
króna árstekjum skuli hækka
um helming þeirrar hundraðs-
tölu, sem framfærslukostnaður-
inn hækkar, ef hækkun hans
nemur ekki nema 5—10%, en
um tvo þriðju hluta, ef hún
nemur 10% eða meiru. Og skal
hækkun framfærslukostnaðar-
ins reiknuð út með samanburði
á verðlaginu eins og það er að
meðaltali sex síðustu mánuði
ársins 1939 við meðaltal af
verðlaginu sex fyrri mánuði
þess. En nú er það augljóst, að
verðhækkunin af völdum
stríðsins kemur ekki fyrr en
þrjá síðustu mánuði ársins og ef
meðaltal af verðlagi sex síðustu
mánaðanna yrði lagt til grund-
vallar fyrir kauphækkuninni
um áramót, myndi hún þar af
leiðandi ekki nálægt því ná
þeim tveimur þriðju hlutum af
hækkun framfærslukostnaðar-
ins, sem þá hefði átt sér stað.
Jón Blöndal leggur því til, að
ákvæðunum um útreikning
framfærslukostnaðarins verði
breytt þannig, að hann yrði
ekki byggður á meðaltali af
verðlaginu sex síðustu mánuði
ársins, heldur aðeins þrjá síð-
ustu mánuðina, af því að það
er þá fyrst, sem hin mikla verð-
hækkun af völdum stríðsins
verður. Og með tilliti til þess
að í gengislögunum var ekki
gert ráð fyrir neinum svo
skyndilegum og stórkostlegum
verðlagsbreytingum og þeim,
sem nú eru að verða af völdum
stríðsins, er ekki sjáanlegt,
hvernig með nokkurri sann-
girni verður 1 móti því mælt,
að ákvæðum laganna sé breytt
á þennan hátt.
Það hafa komið fram kröfur
um það frá kommúnistum, að
gengislögin yrðu úr gildi num-
in og þá vitanlega einnig kaup-
gjaldsákvæði þeirra. Sú krafa
lítur í fljótu bragði út fyrir að
vera mjög róttæk, en er, þegar
betur er að gáð, lítið hugsuð
eins og flest það, sem frá kom-
múnistum kemur. Því má þó
ekki gleyma, að með kaup-
gjaldsákvæðum gengislaganna
er ófaglærðum verkamönnum
og sjómönnum og fjölskyldu-
mönnum með minna en 3600
króna árstekjum tryggð kaup-
hækkun, sem nemur tveimiir
þriðju hlutum af þeirri verð-
hækkun, sem nú er fyrirsjáan-
leg af völdum stríðsins, því að
vitanlega verður hún um ára-
mót orðin meiri en 10%
frá því, að gengi krónunnar var
lækkað. Hins vegar er það vit-
anlegt, að fjöldinn allur af
verkamönrium eru bundnir
samningum við atvinnurekend-
ur um fast ákveðið kaup langt
fram á næsta ár, þannig, að ef
lögin yrðu numin úr gildi, gætu
þeir engrar kauphækkunar
vænst fyrst um sinn. Það getur
því að minnsta kosti ekki verið
Eftir bindindisvlkuna:
Frá pví að bannið var afnnnið hðfnn við
keypt áfengi fyrir 17-18 nilljönir kréna.
Það er ekki hægt að ftaka fðlkið frá flðsk-
unni, pað verðnr að taka flðskuna frá I»vi Z
haust, þrátt fyrir ástand og
ið. Hann sagði, að krepjp-
una mætti lækna að fullu mdð
því og fyrir alþýðustéttina yrSi
það nýtt líf, því ef allt, se*i
hún eyddi fyrir áfengi, færi til
þess að bæta lífskjör hennar,
myndi líf flestra verða þolaa-
legt.“
— Áfengisneyzla hér er aú
sama og áður?
,.Ekki verður annað séð. Hún
er mjög svipuð frá ári til árs.
O INDINDISMÁLAVIKAN er liðin. Henni lauk á fundi
eins elzta bindindisfélagsins í landinu, stúkunnar Ein-
ingin númer 14. Bindindisvikan var nýjung í starfsemi
bindindismanna og góðtemplara, og tvímælalaust má telja,
að slík starfsemi í baráttunni gegn áfenginu sé sjálfsögð
og skylt að styðja hana á allan hátt. Þessi starfsemi var
ekki einskorðuð við góðtemplararegluna, heldur gengu
ýms voldug félög, menningarfélög, uppeldisfélög og verka-
lýðsfélög í eina fylkingu og börðust hlið við hlið. Þessi
aðferð er og sjálfsögð og árangurinn hlýtur að verða eftir
því.
Hér er heldur ekki um mál
að ræða, sem snertir aðeins ein-
stakar félagsheildir, það snertir
alla þjóðina og afkomu htenn-
ar, öll heimili og alla einstakl-
inga. Áfengið er böl, sem hótar
öllum eyðileggingu. Mönnum
hrýs hugur við því, þegar þeir
heyra það, að síðan bannið var
afnumið 1935 höfum við Reyk-
víkingar keypt áfengi fyrir 2 %
milljón króna árlega og þjóðin
öll um 3i/2 milljón króna,
þannig hafa ísltendingar á þess-
um 5 árum eytt fyrir áfengi um
1714 milljón króna!
Þetta er ægilegt að hugsa sér
og þó er þetta svona. Hvað hefð-
um við ekki getað gert fyrir
þetta fé? Við hefðum getað
keypt um 22 nýtízku togara —
og átt þá skuldlausa!
Aðrir geta svo reiknað út
hvað við hefðum getað gért
fyrir þetta fé á öðrum sviðum.
En hvað höfum við svo fengið
fyrir það fé. sem við höfum
eytt þannig? Það væri bezt að
andbnningarnir, sem hatramm-
legast börðust fyrir afnámi
bannlaganna, prófessorarnir,
stjórnmálamennirnir, stórkaup-
mennirnir og hinir svokölluðu
leiðtögar þjóðarinnar, svöruðu
þessari spurningu. Almenningi
er ekki kunnugt um, að þjóðin
hafi fengið annað en aukin
vandræði, eyðilögð heimili,
skemmt uppeldi, fleiri tauga-
sjúkdóma, auk sorgar og þján-
inga fjölda margra, sem ekki
flíka tilfinningum sínum opin-
berlega.
Ein aðalrökin fyrir afnámi
bannlaganna á sínum tíma voru
þau, að hver ætti að vera sjálf-
ráður um það, hvort hann
neytti áfengis og að afnám
bannlaganna myndi minka
drykkjuskap þegar frá liði. —
Síðari staðhæfinguna hefir
reynslan algerlega hrakið, eins
og bannmenn héldu líka allt af
fram, en viðvíkjandi hinni
hinum ófaglærðu og láglaun-
uðu verkamönnum í hag, að
gengislögin yrðu úr gildi num-
in og þeir þannig sviftir þeirri
verulegu kauphækkun, sem þeir
eiga nú vissa samkvæmt þeim,
þótt þeir fengju í staðinn ein-
hverja óvissa von um það að
geta knúið fram kauphækkun
síðar meir. En íyrir kommún-
ista er það vitanlega algert
aukaatriði, hvaða kaup verka-
mennirnir hafa og hvort þeim
líður betur eða verr. Hitt er að-
alatriðið, eins og það hefir æfin-
lega verið hjá þeim, að koma
af stað verkföllum og róstum
til þess að geta sjálfir fiskað í
gruggugu vatni.
staðhæfingunni má segja það,
að ef einstaklingarnir eiga að
vera frjálsir um alla skapaða
hluti, ef þjóðfélagið má ekki
taka það frá einstaklingunum,
sem er þeim hættulegt og
fjölda margir þeirra kunna ekki
með að fara, hvers vegna er þá
ekki leyfð sala á ópíum, mor-
fíni, kókaíni, heroini? Þetta eru
eiturlyf, sem engum dettur 1
hug, að leyfa frjálsa sölu á. Á-
fengið er líka eiturlyf, sem er
skaðlegt og eyðileggur hundruö
manna árlega, en er engum til
góðs.
Það var þetta allt, sem bind-
indisvikan vakti athygli á og
ræddi um og þeim mönnum,
sem báru hana uppi, ber að
þakka fyrir drengilegt starf.
Viðtal vil Felix ðuð-
niMdtnu.
Alþýðublaðið hafði 1 gær tal
af Felix Guðmundssyni stór-
gæzlumanni löggjafarstarfs um
bindindisvikuna og árangurinn
af henni og fer samtalið við
hann hér á eftir:
„Tilgangurinn með bindindis-
vikunni var sá 1 stuttu máli, að
helga bindindismálinu viku-
starfsemi, studda af svo mörg-
um aðilum og ágætum kröft-
um, sem völ væri á. Vikan var
fyrst og fremst tilraun til að
vekja menn upp af þessu
brennivínsmóki, sem ríkt hefir
síðan bannlögin voru afnumin.“
— Hvernig heldur þú að það
hafi tekist?
,,Ég býst við að allflestir bæj-
arbúar hafi orðið varir við
þessa starfsemi og varla kom-
ist hjá að hugsa eitthvað um
hana. En hún var samt gott
dæmi þess, hvað mikils þarf
við, til að framkalla rót eða á-
tök um þó svo almennt velferð-
armál, eins og bindindismálið
er.“
— Fannst þér þátttakan þá
ekki nógu almenn?
„Maður varð ekki var við
verulega almenna þátttöku. —
Allflest fólk, sem komið er til
vits og ára, veit full deili á á-
fenginu eða réttara sagt, það
veit allt um það. Það er mun-
urinn á fyrri brennivínstímabil-
um og því, sem við nú lifum
á, að áður fyrr drukku menn
af fávisku og falstrú á ýmissa
eiginleika áfengisins. En allt
slíkt eru bindindismennirnir og
vísindin búin að kveða niður.
Svo að segja hver maður veit
nú, að það er heimskulegt og
háskalegt að neyta áfengis.“
— Hvers vegna álítur þú þá
að menn geri það?
,,Því valda ýmsar orsakir.
FELIX GUÐMUNDSSON
svo sem tízka hins „heldra
fólks“, spilt samkvæmislíf, at-
vinnuleysi, fátækt, óþarflega
miklir peningar og fleira.“
>— Þú segir fátækt og of
miklir peningar!
„Já, það er viðurkennt og
sannað fyrirbrigði með hag-
skýrslum landanna, að á góðum
tímum, það er að segja, þegar
allt gengur vel, atvinnulíf í
blóma og svo framvegis, þá
er venjulega mest drukkið, og
svo næst mest á slæmum tím-
um, kreppu- og atvinnuleysis-
tímum. Þegar menn hafa mikla
peninga, leita þeir oft heimsku-
legra nautna — og þá er áfeng-
ið fyrst fyrir. Þegar menn glíma
við atvinnuleysi og vanlíðan,
grípa menn líka til þess, þó það
skapi ennþá aumari líðan. Þess
vegna eru settar á takmarkanir
eða sala stöðvuð á hinum erf-
iðustu tímum. Menn muna
sjálfsagt eftir þvl, að forsætis-
ráðherra Bretaveldis taldi sig
hafa gert þjóð sinni ómetan-
legt gagn með því í síðasta
stríði, að minnka áfengisnautn
þjóðar sinnar um helming. Og
fyrst ég minntist á England, má
é.g bæta því við, sem menn
sjálfsagt muna, að Philip
Snowden fyrrverandi fjármála-
ráðherra Englands ritaði bækl-
ing um lækningu kreppunnar
þar í landi. Hann komst að
þeirri niðurstöðu, að henni
væri hægt að útrýma með
því að loka fyrir áfeng-
horfur, aðeins lokunin á Akur-
eyri og Siglufirði megnuðu að
draga úr sölu og nautn áfengis,
meðan það var.“
— Hvað telur þú heppilegast
að gera?
„Tvö ráð eru til, til að upp-
ræta áfengisnautn, og gætu þó
fyrst og fremst komið að gagni
hvert með öðru, en áður en ég
nefni þau, vil ég taka það fram,
að meðan núverandi ástand rík-
ir er hreint og beint giæpsam-
legt að flytja áfengi til lands-
ins, enda heyrist enginn maður
mæla því bót. í fyrsta lagi ætti
það að vera skilyrði fyrir að
maður geti fengið opinbera
stöðu, að hann sé algjör bind-
indismaður. Ég veit, að sumir
kalla þessa skoðun templara-
öfgar. En það mætti öllu frem-
ur kalla það vísindaöfgar. Þau
hafa fullsannað, að maður, sem
neytir áfengis, dugar svo miklu
ver en sá, sem ekki neytir þess.
Það er fyrsta boðorð allra, sem
ætla að skara fram úr — and-
lega og líkamlega, að snerta
ekki áfengi, og hvers vegna ætti
þjóðfélagið að nota annað en ó-
spilta krafta? Þetta ráð myndi
hafa geisileg áhrif bindindislega
séð. Og þó væri það ekki nóg,
því þegar á allt er litið, verður
fólkið aldrei tekið frá flösk-
unni, það verður að taka flösk-
una frá því!“
— Þú ert þá sami bannmað-
urinn, sem þú hefir alltaf ver-
ið?
„Vitanlega. Allt, sem við
bannmenn héldum fram, þegar
barizt var um bannlögin, hefir
sannast, en fullyrðingar and-
banninga hafa afsannast. Við
bannmenn höfurri borið algeran
sigur úr býtum, þó að við yrð-
um undir í atkvæðigreiðslunni
— og þetta viðurkenná margir
fyrrverandi andbanningar nú.
Ég er sannfærður um, að áhrif
bindindisvikunnar eru mikil,
þó að æskilegt hefði verið, að
hún hefði vakið meiri reiði gegn
áfengisnautninni en raun er á,
en ef til vill er það vegna þess,
að fólki finnist nú orðið, að við
bannmenn séum að tala um svo
sjálfsagða hluti.“
Cftsðlnverð
á rafmagnsperum. Algengustu gerðir.
Þýzbar (Osraim) Sænskar (Luma)
25 Dlan. eða minni kr. 1,25 kr. 1,20
40 — — 1,55 — 1,40
65 — — 2,00 — 1,75
100 — — 2,50 — 2,25
ÍOO Watt — 3,50
125 Dlm. - 3,45
150 - — 3,75
Raftækjaeinkasala ríkisins.