Alþýðublaðið - 09.11.1939, Blaðsíða 3

ALÞÝÐUBLAÐIÐ
PIMMTUDAGUR 9. NÓV. 1939.
«-----------:----------a
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiösla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).1
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima). j
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN j
*----------------------♦
ijla klöíis-
ingssamband
koiiúnista.
BLAÐ kommúnista, Þjóðvilj-
inn, boðaði það í gær, að
tuttugu verkalýðsfélög með
samtals fimm þúsund meðlim-'
um myndu taka þátt í stofnun
hins svokallaða ,,óháða“ eða
,,ópólitíska“ fagsambands, sem
kommúnistar hafa verið að
berjast við að koma á fót síðan
í fyrra haust og auglýst hefir
verið, að nú loksins verði stofn-
að á laugardaginn.
Það vantar ekki skrumið
frekar en endranær, þegar kom-
múnistar eru að fara af stað
með klofningssamtök sín. Ál-
þýðublaðið gat strax í gær upp-
lýst, að meðlimatala þeirra
tuttugu félaga, sem nefnd voru,
væri ekki fimm þúsund, heldur .
í hæsta lagi þrjú þúsund og
fimm hundruð, að fimm af fé-
lögunum væru raunverulega
dauð félög, rústir af hinu
gamla klofningssambandi kom-
múnista, Verkalýðssambandi
Norðurlands, og að í hinum
fimmtán væri það áreiðanlega
ekki nema hverfandi minnihluti
meðlimanna, sem væri því sam-
þykkur að vera með í hinu nýja
klofningssambandi, enda tíu
þeirra aldrei sagt sig úr Al-
þýðusambandinu. Þau hafa með
brögðum verið véluð út í þessa
uppreisnartilraun gegn alls-
' herjarsamtökum verkalýðsins í
landinu. Spurningin er aðeins
sú, hvort þau sjá að sér í tíma.
Annars þarf engum getum að
því að leiða, hver afdrif þeirra
verða. Sú upplausn, sem byrj-
uð er í þeim undir óstjórn kom-
múnista, mun halda áfram, unz
ekki er annað eftir en rústir
eins og þær, sem hið eldra
klofningssamband kommúnista,
Verkalýðssmband Norðurlands,
hefir skilið eftir á Akureyri.
Því hið fyrirhugaða, nýja
samband er nú þegar í upphafi
byggt upp á nákvæmlega sömu
lyginni og það. Því er af for-
göngumönnum þess ekki ætlað
að vera neitt ,,óháð“ eða „ópóli-
tískt“ fagsamband. Það eru bara
slagorð til þess að véla fáráðl-
inga. Hinn raunverulegi til-
gangur er enginn annar en sá
að skapa kommúnistum skipu-
lagslegan grundvöll til þess að
geta rekið landráðastarfsemi
sína hér fyrir rússnesku stjórn-
ina með meiri von um árangur
en hingað til. Og þeir, sem ekki
vilja þýðast það hlutverk hins
„óháða“ eða ,,ópólitíska“ fag-
sambands, munu fljótt komast
að ráun um það, hve „óháð“ og'
,,ópólitískt“ það verður. Nokk-
ur þeirra félaga, sem nú taka
þátt í stofnun þess, hafa þegar
fengið forsmekkinn áf því. Það
-♦
Eftir Jón Blöndal cand. polit
I.
VARVETNA utan úr heimi
berast nú fregnir um ráö-
stafanir hlutlausra þjóða á fjár-
málasviðinu, til þess að mæta
hinum auknu útgjöldum, sem þær
búast við af völdum stríðsins,
bæði vegna aukinna útgjalda til
landvarna, vaxandi dýrtíðar og
atvinnuleysis, sem talið er yfir-
vofandi. Allar fréttir benda til
þess, að hvarvetna sé talið óhjá-
kvæmilegt að hækka skattana til
hins opinbera stórkostlega. Danir
hafa t. d. hækkað tekju- og eigna-
skattinn um 40°/o, auk þess sem
tollar á munaðarvðmm hafa
verið hækkaðir.
Hér á íslandi hafa þessi mál
og verið rædd nokkuð undanfar-
ið, einkum í blöðum Sjálfstæðis-
flokksins, en með nokkuð sér-
stökum hætti. Þar hefir verið
talað um nauðsyn þess að lækka
skattana, sérstaklega beinu skatt-
ana og stórkostlegan niðurskurð
á fjárlögum, sem framkvæma
þyrfti. Að vísu hafa þessi skrif
verið svo að segja daglegt brauð
lesenda þessara blaða í alít sum-
ar, svo aÖ nokkur ástæða var til
að halda, að aðeins hefði gleymst
að taka þessa „plötu“ afgrammó-
fóninum, þegar striðið brauzt út
með öllum afleiðingum þess, og
viðhorfið þar með var orðið ger-
bneytt.
Nú er þihg komið saman, og
fjárveitinganefnd hefir setið um
hríð á rökstólum. Liður að þvi,
að tekin verði ákvörðun um þetta
var ekki fyrr en búið var með
ofbeldi og lögleysum að reka
fjölda Alþýðuflokksmanna
bæði úr Verkamannafélaginu
Dagsbrún hér. í Reykjavík og
Verkamannafélaginu Hlíf 1
Hafnarfirði, að hægt var að fá
fundarsamþýkktir .1 þeím um
það að gerast meðstofnendur
hins fyrirhugaða klofningssam-
bands. Undir allsherjarat-
kvæðagreiðslu hefir sú ávörðun
aldrei verið lögð í þeim félög-
um, því að kommúnistar vita
ofboð vel, að þrátt fyrir alla
brottrekstra myndi engin meiri-
hlutasamþykkt fást þar við
slíka atkvæðagreiðslu fyrir því
að kljúfa allsherjartsamtök
verkalýðsins í landinu. Þannig
hefir hið „ópólitíska“ samband
verið undirbúið, og þannig lítur
það „lýðræði" út, sem þeir
segja, að eigi að vera hyrning-
arsteinn þess! Og með svipuð-
um aðferðum verður áreiðan-
lega fyrir því séð, að sambandið
sjálft verði, þegar það er kom-
ið á laggirnar, á hinni rúss-
nesku „línu“.
Það hefir aldrei verið aug-
ljósara en í dag, hvað komm-
únistar ætlast fyrir hér á landi
eins og annars staðar. Þeir eru
uppvísir að erindisrekstri fyrir
erlent stórveldi, sem nú ógnar
Norðurlöndum, og þjóðhættu-
legri starfsemi í þjónustu þess.
Slíkur flokkur á enga samleið
með íslenzkri verkalýðshreyf-
ingu. Og hvert það verkalýðsfé-
lag, sem lætur vélast til þess,
að leggja lag sitt við þá eða láta
nota sig á einn eða annan hátt
til stuðnings landráðastarfsemi
þeirra hér fyrir rússnesku
stjórnina, bakar sér þunga á-
byrgð ekki aðeins gagnvart
stétt sinni, heldur og gagnvart
þjóðinni í heild með því. Það
ættu allir, sem einhvem hlut
eiga að máli, að gera sér ljóst í
tíma.
mikilvæga málefni, en hingað til
hefir kveðið við sama tón í blöð-
urn Sjálfstæðisflokksins, en þó
hafa til skamms tíma ekki komið
fram neinar ákveðnar tillögur úr
þeirri átt.
En í síðasta tölublaði tímarits-
ins „Frjáls verzlun“ birtist grein
eftir hr. alþm. Sigurð Kristjáns-
son, þar sem því er haldið fram,
úð „ekkert vit" sé í því að stofna
til hærri útgjalda á fjárlögum
ársins 1940 en 13—14 millj. kr.“
eða m- ö. o., að óhjákvæmilegt
sé að skera niður útgjöld fjár-
laganna um a. m. k. 4—5 millj.
kr. eða um eða yfir i/4 hluta.
Þar sem slík tillaga er fram
komin frá einum þingmanna úr
tölu stuðningsmanna núverandi
ríkisstjómar — og það einum
þeirra þingmanna, sem taldir eru
sérstaklega handgengnir fjár-
málaráðherranum — virðist ekki
ástæðulaust að taka hana lítillega
til athugunar.
Það er ekki ætlun mín, að taka
afstöðu til þess, hve skynsamleg
eða réttlætanleg fjármálastefna
undanfarinna ára hafi verið eða
hin mikla hækkun á fjárlögum
ríkisins með þar af leiðandi
skattahækkunum. Ég vil því ekk-
ert um það dæma, hvort gagnrýni
Sjálfstæðisflokksins, sem að visu
mun sfafdan hafá bírzt í sjált-
stæðum sparnaðartíllögum —
uridanfarin ár hafi verið réttmæt,
heldur aðeins víkja nokkuð að
því, hvort kröfurnar um stórkost-
legan niðurskurð á fjárlögum rík-
isins nú era skynsamlegar eða
framkvæmanlegar.
II.
Áður en ég sný mér að því
vil ég þó fara nokkrum orðum
um aðalröksemd hr. S. Kr., að
óhjákvæmilegt sé að skera niður
útgjöldin vegna þess, hve mikið
tekjur ríkissjóðs, sérstaklpga toll-
tekjurnar, muni minnka af völd-
um stríðsins.
Síðan fjárlagafrumvarpið var
samið hefir gengi islenzku krón-
unnar verið lækkað um oa. 1/3
og hlýtur það að leiða til þess,
þð verðlagið í landinu fari hækk-
andi. Þegar af þeirri ástæðu hefði
mátt búast við hærri opinberum
útgjöldum — og einnig auknum
ríkistekjum, éf ekki hefði komið
annað til skjalanna. T. d. ætti
verötollurinn með óbreyttum inn-
flutningi að aukast um ca. li/8
milljón kr. við áðurnefnda geng-
islækkun. Áastlun hr. S. Kr. í
fyrmefndri grein um að verðtoll-
urinn muni minnka að sama
skapi og vörutollurinn við minnk-
andi innflutning virðist harla ó-
sennileg, svo ekki sé fastar að
arði kveðið. Með þeirri gengis-
lækkun, sem þegar er orðin, eftir
aö fjárlögin voru samin og þeirri
miklu verðhækkun á erlendum
vörum, sem au\ þess hefir orðið
m. a. vegna hækkandi farmgjalda,
virðist frekar ósennilegt að inn-
flutningurinn verði mikið lægri
að krónutölu en undanfarin ár.
T. d. má benda á, að í siðasta
stríði hækkar innflutningurinn i
krónutali úr ca. 18 millj. 1914 í
oa. 2S millj, 1915 og ca. 39 millj.
1916, og var þó ekki um að ræða
neina gengislækkun þessi ár mið-
að við erlendan gjaldeyri.
Hr. S. Kr. gerir ráð fyrir, að
tollatekjur ríkissjóðs lækki um
2 030 þús. kr., og verður vitan-
lega ekki hægt að sanna, að svo
muni ekki fara, en þar sem hann
[gefur í skyn, að lækkun þessi sé
í samræmi við reynslu styrjald-
ariínnar 1914—18, þykir mér rétt
að birta hér yfirlit yfir heildar-
tolltekjui' ríkissjóðs striðsárin og
næstu ár á undan.
Innflutningstollar samtals:
1912 1156 þús
1913 1 198 —
1914 1 189 —
1915 1371 —
1916 1385 —
1917 1309 —
1918 1 107 —
Yfirlit þetta sýnir, að aðeins
árið 1918 eru tolltekjumar ör-
lítið minni heldur en fyrir stríð,
en öll hin striðsárin talsvert
meiri. Þó voru allir tollarnir þá
þunga- eða vömmagnstollar og
hækkuöu því ekki þó verðlagið
hækkaði, en nú mun láta nærri,
að tæplega helmingur tolltekn-
anna séu verðtollar, og er því
viðhorfið allt annað eins og áður
var sagt. Ég hefi gert lauslega á-
ætlun um það, hve miklu verð-
íollurinn hefði numið stríðsárin,
ef álíka hár meaðltalsverðtollur
hefði verið gildandi þá og nú er,
og er niðurstaðan þannig:
Árið 1914 1,4 millj. k.r.
— 1915 2,1 — —
— 1916 3,1 — —
— 1917 3,4 — —
— 1918 3,3 — —
Ég skal svo ekki fiölyrða '
meira um röksemdafærslu al- i
þingismannsins. Það er ekki ó- j
maksins vert.
III.
Það er engan veginn ætlun ;
mín að gera lítið úr þeim erfið- |
leikum, sem framundan eru vegna
striðsins.en égvil aðeins benda á,
að það sé meira en lítið vafasamt
bjargræði, ef það ráð yrði upp
tekið, að skera niður útgjöld
fjárlaganna um allt að 1/4. eins
og tillaga hr. S. Kr. gengur út
iá og heyrst hefir úr fleiri átt-
um.
Þeir erfiðleikar, sem fyrst og
fremst má búast við, eru truflan-
ir á viðskiptum okkar við aðrar
þjóðir, þannig, að örðugt verði
að koma útflutningsvönum okkar
á markaði meö sæmilegu verði,
og að hörgull verðf á erlendum
hráefnum og vélum til þess að
hægt verði að halda uppi hinni
innlendu framleiðslu. Hvort-
tveggja myndi hafa í för með
sér lömun atvinnuveganna, aukið
atvinnuleysi. VerÖhækkunin á er-
lendum vörum verður þess vald-
andi, að einstaklingarnir verða
að spara við sig á mörgum svið-
um, en slíkur sparnaður 'þýðir
oftlega að einhver verður at-
vinnulaus. Útgjöld eins borgarans
em tekjur annars. Ég skal ekk-
ert um það fullyrða, hwort þrö-
unin verður þessu lik, en þetta
virðist vera það, sem þeár óttast,
sem nú heimta sparnað í rekstri
hinis opinbera.
Ég hefii í sjálfu sér ekjkert við
það að athuga, að krafist sé spar-
neytni, bæði af ednstaklingum og
hinu opinbera, en fjármálapólitLk'
þjóðarhei 1 darinmar á að vera ann-
að og meira heldur en1 stæling
eða eftirlíking af búskap dnstak-
lingsins, ef hún á að leiða að
settu marki. Hefí ég áður xitað
um fjármálastefnp rikisiins á
krepputímum í Alþbl fyrir 2 ár-
um, og vísað þar m. a. til um-
mæla þekktra hagfræðjinga.
Sú skoðun hefir mtt sér meira
og meira til rúms, að ríkið >og
bæjarfélögin eigi að miða fram-
kvæmdir sínar og athafnir á
hverjum tima sem mest við á-
stand atvinnuvegaiana f landinu.
Að hið opinbera eigi að draga
saman seglin, ininnka útgjöldin
þegar atvinnuvegunum vegnar
vel og auðvelt er að fá atvinnu,
en færa út kvíarnar, auka út-
gjöldin, þegar samdráttur verður
í atvinnulífinu og atvinnuleysið
eykst-
Otgjöld rikisins veita beint og
óbeint fjölda manns atvinnu, sé
dregið úr þeim samtímis því, sem
jatvinnuvegirnir eru í kröggum og
verða að segja upp starfsfólki
sinu, má búast við því, að at-
vinnuleysið aukist um allau helm-
ing og fjöldi fólks verði að leita
á náðir hins opinbera.
Hverjum augum sem menn
kunna að lita á horfurnar fyrir
því, að atvinnuvegir okkar geti
komist klakklaust gegnum stríð-
ið og að takast muini aÖ halda
uppi framleiðslunni, þá er því
miður fu.ll ástæða til þess að
óttast, að erfiðleikarnir verði í
fyrstu alltilfmnanlegir.
Gjaldeyrisörðugleikar okkar
hafa aukist mjög með stríðinu,
þar sem borga þarf flestar vörur
•út í hönd og lúka gömlurn versl-
unarskuldum; það hljóta því fyrst
um sinn að verða miklir erfiÖleik-
ar á því að afla nauðsynlegra
hráefna og framleiðslutækja frá
útlöndum. 1 öðiru lagi hlýtur það
að taka nokkum tíma að út-
vpga ný verzlunarsambönd og
markaði fyrir vörur okkar, í stað
þeirra, sem glatast hafa af völd-
um styrjáldarinnar. En von er til
þess, að úr þessu rætist þegar
frá líður, ef ekki dragast fleiri
þjóðir inn í stríðið eða hömiur
á siglingum aukast um allan
helming.
Mjög sennilegt er enn fremur,
að þjóðin verði að taka upp
MIKILVÆG breyting heíir
verið framkvæmd undan-
farið í sambandi við innréttingu
Sundhallarinnar. Er þessi
breyting aðallega fólgin í því,
að komið hefir verið upp skil-
rúmi milli klefanna og laugar-
salsins. Tilefnið til breyting-
anna var það sem hér segir:
Mönnum þótti of heitt í
klefunum vegna þess, að þeir
svitnuðu oft um leið og þeir
voru að klæða sig í fötin, og
var þetta þeim til mikilla ó-
þæginda. Ef kalt var í veðri,
var hægt að halda nægilegum
hita á laugarsalnum <og varð
þetta oft til mikils baga.
Þá höfðu margir óskað eftir
því, að vatnið í lauginni væri
haft heitara en verið hefir og
mun nú verða hægt að verða
við óskum þessara baðgesta. Þá
hefir það vakið ánægju bað-
gesta undanfarna daga, að há-
vaði og bergmál frá laugarsaln-
um er horfið.
Þær umbætur, sem gerðar
hafa verið, munu mælast mjög
vel fyrir. Nýlega kom Petersen
bíóstjóri til forstjóra Sundhall-
arinnar og gaf honum veglegan
pálma til skreytingar í laugar-
salnum og prýðir hann nú sal-
inn og minnir menn á hið suð-
ræna hitabeltisloftslag sem er 1
salnum.
Forstjóri Sundhallarinnar gaf
Alþýðublaðinu í morgun að
öðru leyti eftirfarandi upplýs-
ingar um Sundhöllina og starf-
semi hennar:
„Það hafa margir látið í ljós
hrifni sína yfir því, hversu tært
og fallegt vatnið í laug Sund-
hallarinnar væri, og undrast
það, hvernig slíkt mætti ske,
breytta framleiðsluhætti, og verð-
ur ríkið án efa að leggja fram
sinn skerf til þess að stuðla aÖ
því.
Allar þessar ástæður mæla með
því, að haldið verði uppi fram-
kvæmdum ríkisins svo sem fram-
ast er unnt og þær auknar eftir
því sem efni leyfa, fyrst um simn.
Takist hins vegar að sigra erfið-
leikana og blása nýju lífi í at-
vinnulífið undir hinum breyttu
skilyrðum, þá er tími til þess að
rifa seglin.
Ég vil engan veginn halda því
fram, að ekki mætti koma fram
ýmsum tilfærslum á fjárlögunum
og spara á ýmsum liðum, svo
hægt væri að gera átök á öðrum
sviðum, en eins og útlitið er nú.
virðist það varla geta komið til
má!a að neinn verulegur niður-
skurður á fjárlögum verði fram-
kvæmdur, hvað þá heldur allt
að 25o/o, eins og hr. S. Kr. gerir
ráð fyrir.
Eg hefi faent á, að áætlun hans
um þverrandi tekjur ríkissjóðs á
næsta ári séu lítt rökstuddar, en
þar fyrir vil ég alls ekki halda
• því fram, að svo geti ekki farið,
að halli verði á fjárlögum og
hann máske verulegur.
En eins og útlitið er nú, væri
það næsta eðlilegt, að gera ráð
fyrir nokkrum halla á fjárlögum
næsta árs. Mönnum hættir tíl
þess að einblína á það, að ár-
legur jöfnuður verði að vera á
ríkisbúskapnum, en því er til að
svara, að árið er alls ekki neitt
eðlilegt eða sjálfsagt hagfræði-
Iegt tímabil, heldur verður að
miða fjánnáliastefnu hins opin-
bera við lengri tímabil, — að
horfa lengra út í framtíðina.
þar sem laugin er eigi tæmd
nema einu sinn á ári.
Þar sem allir hafa eigi rétta
hugmynd um þetta atriði varð-
andi Sundhöllina, þá tel ég rétt
við þetta tækifæri að skýra nán-
ar hvernig hreinsun vatnsins
er framkvæmd.
Það er óhætt að segja það,
að hreinna og betra laugarvatn
er ekki fáanlegt heldur en
Sundhöllin hefir upp á að
bjóða. Hreinsun vatnsins er
framkvæmd á tvennan hátt. •—•
Annað er stöðug endurnýjun
vatnsins með því að hveravatni
og Gvendarbrunnavatni er
veitt í laugina í gegn um mjög
fullkominn blandara, sem um
leið heldur við því hitastigi,
sem ákveðið er að sé í vatni
laugarinnar. Hitt er stöðug'
hreinsun alls vatnsins, sem í
lauginnji er. Dag 'iog nótt er
kraftmikil dæla að verki, er
dælir vatninu í gegnum stóra
geyma, sem eru fylltir með
sandlögum (sand filters) er sía
öll óhreinindi frá vatninu.
í sambandi við hreinsun
þessa er sett saman við vatnið
sérstakt efni, er drepur allar
bakteríur, sem í vatnið gæti
komið, án þess þó að hafa nokk-
ur áhrif á bragð eða lykt vatns-
ins.
Menn geta fengið nokkra hug
mynd um hversu stórfengleg
þessi hreinsun vatnsins er, þar
sem um 2 milljónir lítrar vatns
hljóta þessa meðferð á hverjum
sólatíhring. Láugin tekur um
670.0(10 lítra, og er það því
þrisvar á hverjum sólarhring,
sem vatnsmagn laugarinnar fer
í gegnum hreinsitækin.
Frh. á 4. síðu.
Mikilvægar toreyt-
ingar á Sundhölliimi
---♦--
En aðsókn hefir minkað síðan í fyrra.