Alþýðublaðið - 10.11.1939, Síða 3

FOSTUDAGUR 10. NÓV. 1939.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í íjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4800: Afgreiðsla, auglýsingar.
001: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
|f08: V. S. Vilhjálms (heima).
4p05: Alþýðuprentsmiðjan.
008: Afgreiðsla.
í®21 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝBUPRENTSMI© J AN
e-----'r----------------—*
f fiiwfp Biar ii
SoaBblðnssoear.
EINN af þingmönnum Sjálf-
stæðisflokksins, Bjarni
Snæbjörnsson, flytur frumvarp
á alþingi um breytingar á lög-
unum um stéttarfélög og vinnu-
deilur. Skulu samkvæmt því
tekin upp 1 lögin ákvæði um, að
aðeins eitt verkalýðsfélag megi
vera í hverri starfsgrein á
hverju félagssvæði, að engir
aðrir en verkamenn 1 viðkom-
andi starfsgrein megi vera með-
limir í verkalýðsfélagi, og að
hlutfallskosningar skuli við-
hafðar til allra trúnaðarstarfa í
hvaða verkalýðsfélagi, sem er,
éf einn fimmti hluti félags-
manna óskar þess.
í greinargerð flutnings-
mannsins fyrir þessu frumvarpi
er farið mörgum fögrum orðum
um umhyggju hans fyrir verka-
lýðsfélagsskapnum, talað um
megna sundrung, sem þar
hafi ríkt síðustu árin vegna
þess, að Alþýðuflokkurinn og
Kommúnistaflokkurinn „berjist
þar um yfirráðin án þess að
skeyta um, hvaða afleiðingu sú
barátta hefir fyrir verkalýðs-
samtökin í landinu“, eins og
lcomizt er að orði í greinargerð-
inni, og að endingu lýst yfir,
að frumvarpið sé lagt fram til
þess „að sporna móti því, að
einstakir stjórnmálaflokkar geti
misnotað stéttarfélagssamtök-
in", en ,,eins og nú er ástatt“,
segir flutningsmaðurinn, „eru
verkalýðsfélögin algerlega póli-
tísk“.
f>að vantaf sem sagt ekki um-
hyggjuna fyrir verkalýðsfélags-
skapnum hjá þessum þing-
manni Sjálfstæðisflokksins —
á alþingi. En það hefði bara
verið æskilegra, að hann hefði
sýnt hana heima í héraði, í
Hafnarfirði, á undanförnum
mánuðum, þar sem hann gat
vissulega átt virkan og veru-
legan þátt í því að afstýra
þeirri sundrung í verkalýðsfé-
lagsskapnum, sem hann talar
um. En þar hefir enginn orðið
var við slíka umhyggju af hans
hálfu. Þvert á móti. Þar hefir
flokkur hans, Sjálfstæðisflokk-
urinn, unnið bæði leynt og ljóst
að því með kommúnistum, að
gera þá sundrung sem mesta,
„án þess að skeyta um hvaða
afleiðingu sú barátta hefir fyrir
verkalýðssamtÖkin í landinu“,
svo að orð Bjarna Snæbjörns-
sonar séu viðhöfð á réttum
stiað. Og yfirleitt er það vitað,
að án stuðnings Sjálfstæðis-
flokksins við kommúnista í
verkalýðsfélögunum bæði í
Hafnarfirði og annars staðar,
væru þeir í dag áhrifalaus
klíka eins og áður, og verka-
lýðssamtökin laus við flest þau
vandræði, sem þau eiga nú við
Frh. á 4- fíðu
EG EFAST UM, að það séu mörg félög, stem með jafnmikilli réttmætri ánægju geta
litið yfir farinn veg eftir aldarfjórðung, eins og Verkakvennafélagið Framsókn.
Það er máske ekki næsta oft, sem staðið kefir mikill styr um þettá fófag, þó ekki
verði sagt um það, að það hafi látið sinn hlut, né undir höfuð lagt að berjast fyrir
áhuga- og hagsmunamálum sínum. En félagið hefir frá því fyrsta ekki haft þann sið
að slá um sig með stórum orðum og löngum og skrækjandi ályktunum. í stað þ'ess
hefir verið keppt að því markvisst, ákveðið og rólega, að koma í framkvæmd um-
bótum og margháttuðum kjarabótum. Og ekki verður annað sagt en árangurinn af
þessu starfi hafi verið góður og fært verkakonunum margs konar fríðindi í hendur.
Eins og oft vill verða, veltur starf verkaiýðsfélaganna mikið á því, hvernig hátt-
að er forystu þeirra og stjórnarframkvæmdum. Framsókn hefir verið svo heppin, að
hafa frá upphafi átt á að skipa sérstaklega góðum og happasælum formönnum. Eru
það frúrnar JÓNÍNA JÓNATANSDÓTTIR og JÓHANNA EGILSDÓTTIR, sem gegnt
hafa þessum vandasömu störfum með sérstakri árvekni og dugnaði. Félagskonurnar
sjálfar munu bezt þekkja umhyggju og hjálpsemi þessara formanna sinna, bæði út af
allsherjar áhugamálum verkakvennanna, og vanda- og áhyggjumálum einstakra félags-
kvenna. Með þessum störfum sínum hafa þessir ágætu formenn unnið sér traust og virð-
ingu og verið félaginu að ómetanlegu liði.
Verkakvennafélagið Framsókn var eitt þeirra fáu félaga, er síóðu að stofnun Al-
þýðusambands íslands, og hefir alltaf síðan verið eitt af öruggustu og beztu sambands-
félögunum og aldrei látið glamur og róg klofningsmanna villa sér sýn. Hefir það þann-
ig frá upphafi vterið ómetanlegur þáttur í allsherjarsamtökum íslenzkrar alþýðu.
Á aldarfjórðungsafmæli Framsóknar ber félaginu þökk og heiður allra þeirra, er
unna heilbrigðum og þróttmiklum alþýðusamtökum, Stefán Jóh. Stefánsson.
Formenn Verkakvennafélagsins Framsókn frá því að það var
stofnað og fram á þennan dag: Jónína Jónatansdóttir, fyrsti for-
maður félagsins, og Jóhanna Egilsdóttir, núverandi formaður.
W erkakvennaélagið
FRAMSÓKN á aldarfjórð-
ungsafmæli um þessar mund-
ir. — Það var afsprengi
kvenréttindahreyfingarinnar
og raunverulega hin eina
barátta íslenzkra kvenna
fyrir jafnrétti og frelsi var og
hefir alltaf verið háð af því.
Er með þessum orðum þó alls
ekki dregið úr þýðingu þeirra
annarra kvennasamtaka, sem
látið hafa á sér bera. En ekkert
félag hefir eins skapað sér
hlutverk, sem snerti hina beinu
hagsmuni kvenna og þetta fé-
lag, þó að það hafi aldrei haft
hátt eða látið mikinn.
Þetta skilja menn vel, þegar
þeir fá að vita, að árið, sem
verkakvennafélagið var stofn-
að, var kaup verkakvenna 17
til 18 aurar um tímann eða 11
krónur um vikuna.
Það var Jónína Jónatansdótt-
ir, sem var einn af brautryðj-
endum kvenréttindanna, sem
vakti máls á því á fundi í Kven-
réttindafélagi íslands 21. apríl
1913, að félagið þyrfti að gera
eitthvað til að bæta kjör verka-
kvenna, sem hún taldi vera
mjög bágborin. Á þessum fundi
var nefnd kosin í málið, en
ekkert eða lítið var gert í mál-
inu það ár, og Kvenréttinda-
félagið hafði ekki meiri afskipti
af málinu. En Jónína Jónatans-
dóttir hélt hugmyndinni vak-
andi. Fyrir henni var kvenrétt-
indabaráttan mikið alvörumál.
Hún hafði þjóðfélagslega til-
finningu. Henni fannst, að
kosningaréttur og lagalegt
jafnrétti fyrir konuna væri að
vísu nokkurs virði, en það, sem
riði á, væri að skapa konunni
betri kjör, því að betri kjör
höfðu ekki aðeins þýðignu fyrir
líðandi stund, heldur voru þau
undirstaðan og fyrsta skilyrðið
fyrir andlegu frelsi, þau sköp-
uðu konunni skilyrði fyrir því,
að geta lifað mennignarlífi. —
Seint á árinu 1913 fór Jónína
ásamt nokkrum konum á fund
atvinnurekenda, sjálfkjörnar
og hófu máls á því við þá, að
kjör verkakvenna væru bætt.
En þetta bar ekki mikinn ár-
angur, enda atvinnurekendur
óvanir slíkum heimsóknum í
þá daga — Sjómannafélagið
Var til dæmis ekki stofnað —
og auk þess voru engin sam-
tök bak við þessar kröfur hinna
sjálfvöldu kvenna. Veturinn eft-
ir hækkaði þó kaupið upp í 20
aura um tímann.
Vorið 1914 höfðu þessar kon-
ur undir forystu frú Jónínu
nokkra fundi með starfandi
verlcakonum og aftir miklar
Saga V erkak vennaf élagslns
bollaleggingar var það ráðið á
einum fundinum, að gera til-
raun til að stofna verkakvenna-
félag. Það var knýjandi nauð-
syn. Konurnar fundu það, að
allt starf varð að engu gagni,
ef fjöldi verkakvennanna var
ekki að baki þeirrar starfsemi
í félagsskap. Þetta er sama
reynslan, sem allir verkamenn,
allir launþegar hafa fengið.
25. október 1914 var svo
fundur haldinn í Góðtemplara-
húsinu og sátu þann fund 68
konur. Þar var ákveðið, að
stofna verkakvennafélag, hið
fyrsta, sem stofnað var á ís-
landi, jafnframt eitt fyrsta
verkalýðsf élagið.
Á þessum fundi var kosin
bráðabirgðastjórn, en 28. nóv-
ember var annar fundur hald-
inn. Lagði bráðabirgðastjórnin
þar fram uppkast að lögum
fyrir félagið og var það sam-
þykkt í einu hljóði. 13. desem-
ber var svo næsti fundur hald-
inn og voru lögin þar endan-
lega samþykkt og einnig kaup-
taxti. sem nefndur var aukalög.
Þá skipti og bráðabrigðastj órn-
in með sér verkum þannig:
Jónína Jónatansdóttir for-
maður.
Bríet Bjarnhéðinsdóttir ritari.
Karolína Ziemsen varaform.
Jónína Jósepsdóttir fjármála-
ritari.
María Pétursdóttir gjaldkeri.
Með fyrstu lögum félagsins
er því gefið nafnið: Verka-
kvennafélagið Framsókn, og
þar er starfsemi þess ákveðin og
stefna mörkuð þannig:
Tilgangur félagsins er:
1. Að styðja og efla hagsmuni
og atvinnu félagskvenna.
2. Að koma betra skipulagi á
alla dagla'unavinnu þeirra.
3. Að takmarka vinnu á öllum
helgidögum.
4. Að efla menningu og sam-
hug innan félagsins.
Þá er ákveðið, að félagið
skuli stofna styrktarsjóð strax
og það sér sér fært.
Þessum fyrstu lögum var
fylgt nálega óbreyttum til
1920. Þá voru þau endurskoðuð
og breytt lítilsháttar. Greinin
um tilgang félagsins var orðuð
þannig:
„Tilgangur félagsins (er sá, að
styðja og efla hag félagskvenna
og menningu, á þann hátt, sem
kostur er á, meðal annars með
því, að ákveða vinnutíma og
kaupgjald og stuðla að því, að
verkalýðurinn taki •jálfstæðan
þátt í stjórnmálmn lands og
bæjarfélags.“
Við endurskoðun laganna
1934 var bætt við greinina
þessum orðum: „í samræmi við
önnur verkalýðsfélög og Al-
þýðusamband fslands."
Annars eru lög félagsins enn
í dag í langflestum atriðum ó-
breytt frá 1914.
Allt frá stofnun félagsins hef-
ir lítið verið að því gert, að
skipta um stjórn.
Á 25 fyrstu árunum hafa
aðeins 24 konur tekið þátt í
st j órnarstörf um:
Jónína Jónatansdóttir 20 ár
Jóhanna Egilsdóttir 17 —
Karólína Ziemsen 12 —
Sigíður Ólafsdóttir 8 —
Jóna Guðjónsdóttir 5 —
Elínborg Bjarnadóttir 5 —
Elka Björnsdóttir 5 —
Gíslína Magnúsdóttir 5 —
María Pétursdóttir 5 —
Svava Jónsdóttir 4 —
Áslaug Jónsdóttir 4 —
Guðrún Sigurðardóttir 4 —
Sigríður Hannesdóttir 3 —
Herdís Símonardóttir 3 —
Jóhanna Þórðardóttir 3 —
Jónína Jósepsdóttir 3 —
Sigrún Tómasdóttir 3 —
Steinunn Þórarinsdóttir 3 —
Hólmfríður Ingjaldsd. 2 —
Guðbjörg Brynjólfsd. 2 —
Jóhanna Jónsdóttir 2 —
Bríet Bjarnhéðinsdóttir 1 —
Margrét Jónsdóttir 1 —
Þjóðbjörg Jónsdóttir 1 —
Þessar konur skipa stjórnina
nú:
Jóhanna Egilsdóttir, formað-
ur.
Jóna Guðjónsdóttir, vara-
formaður.
Hólmfríður Ingjaldsdóttir
ritari.
Sigríður Hannesdóttir fjár-
málaritari.
Guðrún Sigurðardóttir gjald-
keri.
Allar þessar konur hafa
unnið sitt þýðingarmikla starf
fyrir verkakonurnar í þessum
bæ, og þó að kjör þeirra séu
að vísu að ýmsu leyti slæm, þá
er það staðreynd, að þessar
konur hafa með aðstoð Alþýðu-
sambands íslands og Alþýðu-
flokksins unnið ómetanlegt
starf fyrir verkakonurnar og
alla verkalýðsstéttina í heild,
því að það hefir ekki ósjaldan
komið fyrir, að Verkakvenna-
félagið Framsókn, hefir í verka-
lýðsbaráttunni haft forystu
fyrir verkalýðssamtökunum og
vísað þeim leiðina.
Þetta er ekki undarlegt, þeg-
ar það er athugað, að þetta fé-
lag hefir um 20 ára skeið notið
forystu einnar merkustu konu
íslands það sem af er 20. öld-
inni, frú Jónínu Jónatansdótt-
ur, og að núverandi formaður
félagsins, frú Jóhanna Egils-
dóttir, er fullkominn arftaki
hennar. Félagið hefir alla tíð
gætt hins mesta hófst í baráttu
sinni, en’sótt fram markvist og
án þess að missa sjónar af tak-
markinu. Verkakvennafélagið
hefir aldrei lagt út í tilgangs-
lausa launadelu við atvinnu-
rekendur og aldrei hafið verk-
fall nema í brýnustu nauðsyn
og vegna þess, að það hefir
verið óhjákvæmilegt fyrir fé-
lagið. — Verkakvennafélagið
Framsókn felur í sér allt það
bezta, sem verkalýðsfélagsskap
má prýða, enda hefir því orðið
mikið ágengt og stenst fyllilega
samanburð við önnur verkalýðs
félög.
Nú, á afmæli félagsins telur
það um 900 félagskonur og full-
komin eining ríkir innan þess,
og er það meira en hægt er að
segja um mörg önnur félög.
Alþýðublaðið óskar Verka-
kvennafélaginu Framsókn til
hamingju með 25 ára af-
mæli sitt og það er þess full-
v'isst, að framvegis eins og hing-
að til, verður félagið trútt sinni
köllun, baráttunni fyrir bætt-
um kjörum alþýðunnar á ís-
landi. VSV.
Formaður Sjómannafélags-
ins um Verkakvennafélagið.
»y«UTTUGU OG FIMM ÁR er
•®- ekki langur tími í lífi
þjóðanna, En það er ávallt
talið merkilegt tímamark á
aldursskeiði félaga eða stofn-
ana, því mörg fæðast og deyja
á skemmri tíma.
Verkakvennafélagið Fram-
sókn hefir nú lifað í full 25 ár.
Stofnað 25. okt. 1914. Fyrir 25
árum átti sér stað veruleg bylt-
ing í atúinnulífi þjóðarinnar.
Fiskveiðar á þilskipum fóru
hraðminnkandi og í stað þeirra
voru togararnir komnir til sög-
unnar með hinum mikla upp-
gripaafla, er þeir fluttu að
landi. Saltfiskverkunin óx að
sama skapi, sem krafðist mikils
fjölda fólks. Til sjávarpláss-
anna streymdi fólk að fiskfram-
leiðslunni. Reykjavík fór ekki
varhlut* af því aöstreymi.
enda hófst togaraútgerðin þar
og átti um langt skeið sitt höf-
uðsetur í höfuðstaðnum. Kaup
kvenfólksins og aðbúð öll, er
vann að fiskverkuninni, var hið
bágbornasta. Samtök meðal
þeirra voru engin til. Atvinnu-
rekendur voru einráðir um allt,
er að þessu laut. Svo kom stríð-
ið. Dýrtíðin skall yfir samtími*
að segja mátti, þótt hún næði
ekki hámarki sínu fyrr en eftir
stríðslok. Það var á þessum ár-
um, sem fæðingarhríðir ís-
lenzku verkalýðshreyfingarinn-
ar hófust.
Framsókn gekk rösklega að
sínu starfi. Meðlimunum fjölg-
aði með hverju árinu. Samning-
ar náðust við atvinnurekendur.
Kaup hækkaði, aðbúnaður við
starfið batnaði, vinnutími á-
kveðinn. Allt þetta vannst með
eðlilegri þróun fyrir þrotlausa
baráttu með hverju árinu, sem
leið. í heildarsamtökum verka-
lýðsins átti Framsókn sinn
mikla þátt. Með stofnun Al-
þýðusambands íslands 1916. í
þeirri keðju hefir hún reynst
traustur hlekkur fram á þennan
dag. Um starf félagsins í þágu
verkakvennanna öll þessi ár
yrði oflangt mál að skrifa í
stuttri blaðagrein. En þess
gengur enginn dulinn, sem til
þekkir, að mjög væri á annan
veg umhorfs í lífskjörum
verkakvenna nú, bæði hér í bee
og úti um land, ef Framsókn
hefði ekki verið til. í þjóðmála-
baráttunni hafa konurnar í
Framsókn tekið mjög virkan og
giftudrjúgan þátt. Áður fyrr
létu konur sig ekki mjög stjórn-
mál skipta. Á þessu varð mikil
breyting með starfi og félags-
samtökunum í Framsókn. Þær
eiga ekki hvað minnstan þátt í
því, sem áunnizt hefir í um-
bóta og mannréttindalöggjöf
síðari ára og ávallt hallast þar
á sveifina, þar sem liðsmanna
var þörf. Þegar saga þessa tíma-
bils verður skráð, mun kvenn-
anna að verðugu getið.
Framsókn hefir ávallt borið
giftu til að velja til forystunn-
ar mikilhæfar og ósérplægnar
konur. Hefi ég undirritaður átt
þess kost mestan hluta þessa
tímabils að vera í nánu sam-
starfi við þær í félags-, bæjar-
og landsmálum. Vil ég þar
fyrsíar nefna þær frú Jónínu
Jónatansdóttur og frú Jó-
hönnu Egilsdóttur, sem báðar
mest allra kvenna hafa komið
við sögu félagsins. Önnur for-
maður í 20 ár, en hin nú í full
5 ár.
Auk fjölda annarra áhuga-
> Frk. á 4- silu.