Alþýðublaðið - 28.12.1939, Blaðsíða 3

ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGINN 28. DEZ. 1939.
LEIKHÚSIÐ:
-<>
Sjónleikur í 5 þáttum eftir Alberto
Caseiia. — Leikstjóri Indriði Waage.
Gtestur Pálsson sem Sirki prins og Ólafía G. Jónsdóítir sem
Rhoda Fenton.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON
I fjarveru hanr.
STEFÁN PÉTURSS0N.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverflsgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefón Pétursson (heima).
ALÞÝÐ UPRENTSMIÐ J AN .
» --------—-------—-------*
ÍDAN um miðjan de.ember
^ fer þjóöstjórn rneð vö!d í
Svíþjóð. Það er þriðja landið á
Norðurlöndgni; sem myndar sam-
eiginlega stjórn allra þeirra
fliokka, sem starfa í ])jóðlegum
anda og á grundvelli lýðræðis-
ins. Áður hafði slík stjórn verið
mynduð hér á islandi, í apríl
síðastiiðið vor, og á Finnlandi,
fyrstu dagana í desember.
Sierkur orðrómur genjgur um
það, að þjóðstjórn muni innan
skamms einnig ver'ða mynduð í
Nioregi. Og í Damnörku var gerð
tiiraun til þjóðstjórnarmyndunar
í september í haust. Húin mis-
tókst þá. En þa:ð er ekki ólík-
legt, að sú tilraun verði áÖur en
langt líður endurtekin með tölu-
vert betri árangri. Eftir öllu út-
liti a'ð dæma virðist þa'ð yfirleitt
ekki ósenhilegt, að þjóðstjórn
ver'ði komin á uni öll Nior'ður-
lönd, áður en margir mánuðir
era liðnir af komandi ári.
Við íslendingar urðum fyrstir
allra Nor'ðurlandaþjóðanna til
þess að mynda sameiginlega
stjióm allra aðalflokkanna í land-
inu. Til þess lágu sérstakar á-
stæ'ður, sérstakir erfiðleikar á
sviði atvinnulífsins, sem við átt-
um við að stríða umfram binar
Norðurlandaþjóðiirnar. Margir,
sem staðið böfðu framaflega í
flokkadeiiunum undaníarin ár,
'áttu í fyrstu erfitt með að sætta
sig við slíka stjórn. En frá því
að þjóðstjórnin var mynduð hér
síðast liðið vor höfðu ekki Iiðið
nema nokkrir mánuðir þangað til
við kin fyrri vandamál atvinnu-
lífsins, sem hún hafði tekið sér
fyrir hendur að leysa, bættust
erfiðleikar >og hættur ófriðarins.
Og í dag munu þeir vera til-
töiuliega fáir, sem ekki telja það
bæ'ði æskilegt og nauðsynlegt,
að þjóðin haldi fyrst uim sinn
hópinn, nne'ðan tímarnir eru eins
alvarliegir og þeir eru, og hinni
sameiginlegu stjórn teikst að leysa
þannig fram úr vandamálunum
út á við og inn á við, að þjóðar-
heildinni sé borgið.
Að sjálfsögðu hefir engin Norð-
Lirlandaþjóðin fundið eins knýj-
andi þörf til þjóðstjórnarmynd-
unair og Finnar, sem ráðizt hefir
verið á með blóðugu ofbeldi af
gömlu og ægilegu óvinaríiki, og
þar af lei'ðandii eiga bæði fjör
og frelisi að verja. Hjá þeim er
ekki aðeins unr það að i'æöa, að
menn af öllum þjóðlegunr flokk-
uim verði að fyikja sér sarnan
unr eina og sömu stjórn. Til
þieirra er sú krafa gerð í dag,
að þeir leggi lika lífið í siöl'urnar
sarnan fyrir frelsi og sjálfstiæði
lands síns.
Slík hætta virðist ekki vera yf-
irvofandi fyrir hinar Norður-
landaþjóðirnar, að minnsta kosti
tekki í alira nónuistu framtíð. En
engu að síður hafa Svíar talið
¥A, ÞETTA stendur í pró-
^ grarnminu, svo það ætti ekki
að þurfa að efa að það væri rétt,
og hefir Leikfélagið því sleppt
sýningu tveggja þátta, því ekki
voru leiknir nema þrír. Hvar á
að koma þessum vantandi tveim
þáttunr leikritsins fyrir, er reynd-
ar ekki vel ljóst, því bersýnilega
vantar hvorki aftan af því né irin-
an í það, og væri því garnan að
sjá Leikfélagið konra þeim ein-
hvers staðar fyrir. Annars er pró-
grammið að þessu sinni ekki ó-
merkilegt plagg, því það hefir að
gieyma nokkrar reglur fyrir á-
horfendur, og koma þær ekki
fylliiega heim við það, sem al-
það niauðisynlegt, að slíðra hin
pólitísiku sverð innanlands um
stundar sakir og mynda þjóð-
stjórn, sem allir lýðræðisflokkar
í landí þeirra stæðu að. Það var
e'kki vegna þess, að hin gatnla
stjrórn Alþýðuflokksins og Bænda
fiokksins í Svíþjóð hefði ekki
nægilegan jiingmeirihlúta til að
styðjast v'ið. Alþýðufiiokkuriinn
hafðii slíkan meirihluta meira að
segja eihn og hefir þó um lengri
tíma heldur Iko'sið að hará Bænrla
flokkinn með í istjórn til þess að
sem stærstur hliuti þjóðaTÍnnar
stæði að baki benni. En á þeim
alvöratímum, sem nú eru gengnir
í garð, töldu báðir þessir flokkar
það nauðsynlegt, að allir þjóð-
legir flokkar ættu sæti í stjió'rn
landsins og bœru sameiginlega á-
byrgð á þeim ráðstöfunum, sem
gerðar yrðu til þess að komast
í gegnuni erfiðleika stríðsins og
stýra framhjá hætturn þess.
Þa'ö hlutverk, sem þjóðstjórn-
linni í Svíþjóð er ætlað að leysa,
pr í ölluni aðalatriðum alveg þaö
sarna og hér, og þa'ð sanra
myndi það einnig verða í Dan-
mörku 'Oig Noregi: Að varðveita
hlutleysi landsins og tryggja af-
komu þjö'ðarinnar á erfiðustu og
hættu'.egustu tímum, sem yfir
hara dunið U'm Iiangan aldur. Það
er engin stefnubreyting á sviði
hinnar 'Stjórnarfarslegu eða fé-
Iagslegu þróuniar, sem fram
hefir farið við það, að
þjóðstjóm hefir þegar verið
mynduð á þrenrur af fimm Norð-
urlöndum, enda þótt ýmsir hafi
óttast það og aðrir óskað þess.
Tii þess er hið norræna lýðræði
og hinn morræni framfarahugur
þegar allt of rótgróinn. Það er
a'ðeins sameining þjóðarinnar í
hvoru landi um sig til þess að
ráða fram úr sameiginlegum, ó-
venjulegum erfi'ðleikum og mæta
sameiginlegum nættum, sem að
þeini steðja af völdum stríðsins.
mennt er álitið. Þar segir, að á-
horfendur eiigi að vera ,,sá undir-
leikur, senr lyftir leikendum .yfir
örðugleikana“, og að þeir ■ eigi
„að s'kapa, ásamt leikuruinuni,
þa'ð audrúmsloft, sem blæs lífi í
verk höfundarims“. Það er eigin
■ geta hvers einstaks leikanda ag
sameinuð geta þeirra ailra, sem
á að lyfta þeim yfir örðugleikana,
Ojg þa'ð er. þeirra verk .aö skapa
það andrúmsloft, sem blæs lífi í
verk höfundarins fyrir sjónum á-
horfenda, og. geti þeir það ekki
hjálparlaust, þá eru þeir ekki
starfi sín'u . vaxnir, En áhorfeiwiur
eru komnir til . þess eins, og
einskis annars, að njóta listar
höfundarins — ef hún er nokkur
— borinni franr af list leikenda
— sé hún nokkur; annað hlutverk
hafa þeir ekki. Takist ieikendum
þetta, er þeinr óhætt að treysta
því.iað þeir muni hafa áhorfend-
ur á sínu bandi. Það þarf ékki
sterk aug’u til þess að sjá i igegn
um það, hvað við er átt, þegar
sagt er, að áhorfandinn eigi að
, vera vel „stemdur", þegar hanrí
ikemUr í leikhúsið; það er átt við,
að hann eigi að vera reiðubúinn
til þess að taka öllu með löfa-
klapjpi, hvort sem honum likar
hetur eða miður, en geri hann
þa'ð ekki, sé hann óhæfur tii
embættis síns. Áh'orfendur eru
ekki svo 'lítilsigldir, að það sé
haagt að lerka svona á þá; þeir
vita, að þeir eiga að tooma í
teikhúsið eins og óskrifuð blöð,
sem lei'kendur eiga a'ð skrifa á,
eftir því sem skriftarkunnátta
þeirra er til, og riti eimhver
Ijóta kló, ver'ður hann sjálfum
sér um að kenna, hvernig áborf-
endur eru útleiknir eftir hann.
Þetta er fyrsta ágæía leikritið,
senr leikhúsið býður manni á
þessum vetri. Höf. þess hlýtur
að yera bráðnýr af nálinni, því
yngstu alfræði'orðabækur nefna
hann ekki, og það er gott að
vita, :að til séu nýir ágætismenn
Upp 'í sfeörðim, sem verða fyrir
hinurn gömlu. Það hefir ekki tek-
ist a'ð ná í þettia Ieikrit tii lestrar
Fyrir fram, en heyrt hefir maður
þessuni höf. vera líkt við Piran-
dello. Ekki var þó, eftir aö hafa
séð Oig heyrt leikritið, hægt að
finna, neina innri líkingu með rit-
um PiramdellO'S og þessa höf.,
heldur aðeins óverulegan ytri
svip. Höf. jiessa leikrits er ekki
með neina sérstaka hugsjón á
prjónunum, er sé nýstárleg, jivi
ekki er það neitt nýstárlegt að
halida' því fram að ástin sé sterk-
ari en dauðinn; það gerði t. d.
Sveinn lappi í einni af sögum
Gests Pálssonar fyrir löngu, og
var ekki fyrstur til þess. Það er
tröilaukið hugarflug höf., sem úr
næstum djöfulóðri hugmynd
slkapar fagurt listaverk með leik-
inni tækni og fáguðum penna.
Efnið verður þess vegna ekki
rakið hér; menn verða að fara
til að sjá það og heyra, og ef
þetta leikrit er ekki til gangs,
þá má það ótrúlegt lieita.
Sum hlutverkin voru frábær-
iega vel leikin. Er þar fyrst að
nefna Gest Pálsson, er lék prinz
Sirki; það er vafalaust bezta
hiutverk hans og ein bezta með-
ferð, sem hér hefir sézt. Leifear-
inn haf'ói hiutverkið svo fuilkom-
lega á váidi sínu, að aldrei brá
út af. Þá voru hlutverk Vals
Gíslasonar, Lambert hertogi, o,g
B’.ynjólfs Jóhanríessonar, Whit-
iead rnajor, ágætlega með farin
og sýndu miikla leikkunnáttu og
þ'á'fun hjá þeim. Skeiumtileg var
og ineðferð Indriða Waage á
h u .vevki gamals stjórrimálaleppa-
•'ú'íá’ og fyrV'éi'ándi kvénnabosá,
sérsiaklega þegar kvenhollustan
bjossaðii upp hjá honum á ný.
Frú Alda Möller fór með aðal-
kv'enhlutverkið og gerði það í
sjálfu sér vel, en það var ekki
laust v.ið að man;n grunaði, að
það væri frekar fyrir þjálfun en
getu. Það má vera, að þetta sé
rangt, en öneilanlega væri gam-
an að sjá hana í hlutveriri, sem
vissa • væri fyrir að hún hefði
sfeapaö sjálf. Öll önnur hlutverk
: vioru slarfeandi, sem kallað er,
en ekki nieira, enda voru þau
ekki beinlínis uppörfandi. Þó
ver'ður að geta þess, að í hömlum
góðs leikara hefði vel mátt verða
-miifeill svipur á hlutverki Ævars
Kvaranis, en hann lék það svo
ískait '0;g utanigarna, að maður
gai aldrei sánmfær-zt- uni- að hann
nokkurn tíma meinti neitl af því,
sem hann var að segja. Menri
ver'ða að lifa í hlufverkunium’ tii
þess aö þau verði trúlög, en
nnega ekki dalsa utan við þau,
því þá verða persónurnar að lif-
andi líkum. Ólafía Jóusdóttir, sem
prógrammiið kallar og vonandi er
prentvilla, var og hlutverki sínu
ekki vaxin á neina iund, hvorki
í úrliti — hún átti að vera ensk
stúlka — né á annan hátt; þá er
hún og með smávegis mállýti,
sem kann að fara henni ágætlega
í borgaralegu lífi, en truflaði þó
nokkuð á leiksviðinu.
Leiðbeiningin sýnist hafa verið
óvenjugóð; leikendur kunnu
Ævar Kvaran sem Corrado og
Alda Möller sem Gratzia.
hlutverlrin reiprennandi. sem
ma'ður hefir ekki allt.af átt að
venjast, og allt var samfellt og
samræmt, og að síðustu má geta
þess, að andlitsgervin voru líka
óvenjugóð og í samræmi við per-
sönurnár, en því hefir ekki lield-
ur allt af verið að heilsa.
Áhorfendur voru óvenjulega
vel „stemdir", eins og leikskráin
kallar það, og lýsti það sér sér-
staklega í því, að þeir klöppuðu
í tíma og ótíma, en bráðskemmdu
oft með gauraganginum áhrif
þess, sem á leiksviðinu gerðist.
Þetta er afaróþægilegt, og er
allajafna bezt, að áhorfendur
geymi hrifningu sína. til þátta-
loka, því ef þeir klappa, þar sem
Anglýsing um smðsðliverð.
Gigarettur:
Gamel i 20 stk. pk. kr. 1,80 pakkinn
Osa© Eleven í — — — — 1,00 —
Msippy Mit í — — — — 1,80 —
Tkree Kings 5 — — — — 1,80 —
Reyktébak:
Taxedo í 1 72 om. folikkdósum kr. 1,50 dósin
Siuáwliidlar:
Golfers í 5 stk. pk. ka*. 1,22 pakklnn.
l't tn Reykjavíkur og Hafnarfjarðar má leggja allt
að 3 0 ,i á innkaupsverð fyrir sendingarkostnaði til út-
sölustaðar.
Tóbakseinkasala ríkisins.
ekki má rjúfa strauminn frá leik-
enduni, getur fallið á þá nokkur
grunur um, að hrifningin hafi
verið ailmikið iausgirtari en lófa-
takið sýnir.
Hlj'ómsveit undir stjórn dr. V.
Urbantschitseh flutti á undan
. leiknum forieik eftir hann sjálf-
an, sem tekið var mjög vel, en
vér leiðum iiest vorn iijá að
dæma þar um, vegna þeklringar-
skorts á slíku.
gibs.
Opiiberir starfsmenn
krefjast breytinga ð
oengislðoHnum.
Stéttarfélðg peirra rituðu
alliuai bréf um krðfur
sfnar fyrir jélln.
$2 TÉTTARFÉLÖG opin-
berra starfsmanna hafa
í dag sent alþingi eftirfar-
andi bréf um sjónarmið fé-
laganna viðvíkjandi launa-
kjörum, gengislögum og
dýrtíðaraukningu. Þessi fé-
lög eru: Félag íslenzkra
símamanna, Samband ís-
lenzkra barnakennara, Póst-
mannafélag íslands, Toll-
varðafélag íslands og Starfs-
mannafélag ríkisstofnana.
B éf Félaganna er sv'obljóðaodi:
„Þar sem fyrir hinu háa alþingi
liggur að afgreiða frumvarp til
laga um breytingar á lögum nr.
10 4. apríl 1939, um gengisskrán-
ingu og ráðstafanir í því sam-
bandi, hafa undirritaðar stjórnir
í stéttarfélögum opinberra starfs-
manna ríett saiweiginlega um af-
stöðu sína til greindra laga og
fram feommma breytingartillagna,
og or'ðið ásáttar um svofellt á-
lit, sem vér leyfum oss hér með
að senda hinu háa alþingi og
f'ormönnum þmgflofeka þeirra,
sem skipa núverandi ríkisstjórn:
1. Vér teljum ákvæði 2. gr.
laga nr. 10 frá 4. apríl 1939, um
að kaupgjaldshækkun nái aðeins
til fastráðinna fjölskyldumanna
í opinberri þjónustu, er hafi kr.
300,00 í mánaðarlaun eða
minna, sé algjörlega óviðunandi,
sérstaklega þ'egar höfð er hlið-
sjón af dýrtíðaraukningu þeirri,
sem þegar er orðin af völdum
stríðsins.
Vér teljum því brýna nauð-'
syn hera til, að þessu ákvæði
verði breytt á þá lund, að
kauphækkun sú, er lögin á-
kveða, nái til.allra launþega, er
hafa kr. 500,00 í mánaðarlaun
eða minna, en teljum ekki rétt-
látt að kaupgjaldshækkunin
verði einskorðuð við þ'etta há-
mark, heldur verði stiglækk-
andi á hærri laun.
2. Vegna hins breytta ástands
íeljum vér augljósa staðreynd,
að ákvæði sömu lagagreinar um
að útreikningur meðaltalsfram-
færslukostnaðar mánuðina júlí
til desember 1939 skal lagður til
grundvallar við ákvörðun um
kauphækkun 1, janúar nk. geti
ekki lengur staðizt, þar sem það
er sett að’eins með tilliti til
verðlagsbreytinga af völdum
þeirrar gengislækkunar, sem þá
var lögboðin, og beri því að
breyta nefndu ákvæði þannig,
að miða útreikning 1. janúar
1940 við meðaltalsframfærslu-
kostnað síðustu tvo mánuði þ.
á. Annað gæti að voru áliti á
engan hátt talist í samræmi við
þá verðhækkun, sem orðið hefir
á innlendum markaði og útflutt
um vörum.
3. Vér teljum réttlátara, að
meðaltalsframfærslukostnaður
sé reiknaður mánaðarltega og
og kaupuppbót ákveðin og
framkvæmd mánaðarlega í stað
ársf jórðungslega, eins og nú-
gildandi lög gera ráð fyrir.
Loks viljuni vér að gefnu til-
efni vænta þess, að opinber.
stjórnarvöld geri engar ráðstaf-
amir, er gamga í þá átt að skerða
gil'dandi venjur, viðurfeennd rétt-
indi eða reglur varðandi starfs-
kjör 'Opinbierra starfsmanna, án
þess að ieita álits og tillagna við-
komandii stéttarféiags."
Útbreiðið Alþýðublaðið.
Fálkinn kemur út i fyrramál
ið. Selnbörn komið að selja.