Tíminn - 14.09.1917, Síða 2

TIMINN
'iuu
Um byggingarefni
eftir Jóhann Fr. Krlstjánsson.
Byggingarefni er komið í það
geypiverð að óráð virðist að leggja
út i tilkostnað við byggingar fyrir
þá, sem geta hadið húsum yfir
höfði sér, en þetta háa verð gefur
tilefni til þess, að vér hugsum meira
um það að spara útlent bygginar-
efni og gæta þess að því fé, sem
fyrir það er látið, verði ekki á glæ
kastað eins og of tilfinnanlega hefir
átt sér stað og enn mun eiga sér
stað víðasthvar. Menn hafa lagt út
í kostnaðarsamar byggingar án þess
að leita tilstyrks sérfróðra manna,
eða láta sér ant um að verkið yrði
vel af hendi leyst, og þess vegna
hefir venjulega lent í handaskolum
með íyrirkomulag og smiði alla.
Dæmin eru deginum ljósari.
Fyrir 21 ári var fyrsta stein-
steypuhúsið reist í sveit hér á landi,
í Sveinatungu i Mýraslu. Þekking
gat þá ekki heitið nein á stein-
steypugerð og menn því mjög var-
kárir í blöndunarhlutföllum. T. d.
var blöndunin í Sveinatunguhúsið
höfð 1 hluti steinlíms móti 3 hlut-
um af sandi og smámöl (1:3 alls).
Grjót eða meiri möl þorði múr-
arinn ekki að nota. Varkárnin er
virðingarverð og Jóhann Eyólfs-
son á heiður skilinn fyrir að hafa
fyrstur manna reist steinsteypuhús
í sveit, því mörg hús finnast lak-
ari, sem síðan eru gerð, þótt ýmsa
galla megi finnna á Sveinatungu-
húsinu, sem eðlilegt er á nokkurs-
konar tilraunasmíði.
Það má óhætt segja að eins og
öfgarnar hafa genið langt í
sterkri blöndun á Sveinatunguhús-
inu, eins langt hafa þær gengið í
veikri blöndun í seinni tíð. Al-
gengasta blöndunin á steinsteypu
hefir verið Vis—lju hluti steinlíms
móti sandi og möl og svo þar yfir
alt að V18. T. d. á Siglufirði er
steypuefnið tómur ægisandur, möl
er þar ekki að fá, nema með mik-
illi fyrirhöfn eða þá með því að
mylja grjót. Eg veit til, að hús
hafa verið reist þar úr blöndun
1:7 af sandi og hnullungsgrjót
lagt í steypuna. Væri nú hæfilega
mikil möl notuð svarar blöndunin
til 1 steinlím 7 sandur og 11—12
at möl og væri steypan þó í engu
ósterkari, en grjót mætti nota þar
að auki, ef svo sýndist að minsta-
kosti í kjallaraveggi. Vitanlega er
steypa úr þessari blöndun 1 : 7
af sandi, óhæíilega lin, enda hefi
eg óvíða séð jafn lina steypu og
þar. Siglfirðingar ættu að fá sér
grjótmylnu er gengi fyrir rafur-
magnskrafti. Ætti það ekki að
kosta þá mikið að reka hana að
vorinu, en hún gæti sparað þeim
steinlím til helminga að minsta
kosti.
Veggþyktin. Hún keyrir fram úr
öllu hófi ef um góða steypu væri
að ræða. Það er sjaldnast gerður
nokkur greinarmunur á því, hvort
veggir eru háir eða lágir, langir
eða stuttir, eða hvort þeir eiga að
bera lítinn eða mikinn þunga,
munu vera 9—12 þuml. undantekn-
ingar litið. Liklega er þó þyktin
oft gerð til skjóls, en það er mis-
skilningur og alt of kostnaðarsamt,
að ætla sér að auka hlýindin í
steinvegg með þyktinni. Eins og
kunnugt er, er steinninn góður
hita og kuldaleiðari, þess vegna er
fásinna að gera steinhúsin hlý á
annan hátt en þann, að fóðra inn-
an útveggina með ein- eða fleirföldu
fóðri, eða hafa steinveggina tvö-
falda og fylla rúmið milli þeirra
með góðu og þykku tróði, t. d.
muldum mó vel þurrum. Þetta
síðar nefnda verður okkur ódýrast
sem stendur, og reynsla er fengin
fyrir því, að þannig gerð hús eru
mjög hlý. Einfalt tómt loftrúm,
milli steinveggja eða milli þils og
steins reynist ekki nægilega hlýtt,
minsta kosti ekki i sveitum.
Það er stór skaði að því í bráð
og lengd að hafa þykka veggi en
veika blöndun. Sama steinlíms-
magn gefur jafnmikinn styrkleika
í þunnum vegg með sterkri blönd-
un og það gefur í þykkari vegg
með veikari blöndun, miðað við
hæfileg blöndunarhlutföll. Með
sterkari blöndun og þynnri vegg
fæst steypan harðari og vatnsheld-
ari og sterkari fyrir áhrifum vætu
og veðurs. Séu steypumótin vönd-
uð og vandvirkni gætt við steyp-
una, tekst að fá veggina svo slétta
og áferðargóða að sléttlag (púss)
gerist þá óþarft. í flestum tilfellum
nægir að kústa veggina úr sierku
steinlímsvatni eða húða þá með
sterkri sandhræru, ekki þykkar
borið á, en svari til sandkorna-
þyktarinnar. Þessari aðferð hef eg
fylgt við veggjagerð og geöst vel.
Sparast með henni rúm króna á
fermetir í vegg, miðað við verð
fyrir ófriðinn, en meira sparast þeg-
ar kaupa þarf steypuefnið dýru
verði. — Nánar vil eg skýra þelta
síðar. Hve óþarflega miklu fé hefir
verið eitt í þykka en ótrausta stein-
steypuveggi er ekki gott að gizka
á. Höfuðstaður landsins hefir í því
efni gengið á undan — eftir bygg-
ingarsamþykt Reykjavíkur að
dæma —, en honum fórst það sist,
sem á ekki völ á nema litlu og
fremur lélegu steypuefni, steypuefni
sem menn hafa orðið að kaupa
dýru verði.
Það er bágt um okkur íslend-
inga, hvað við rennum blint í sjó-
inn og óransakað um marga hluti.
Við tökum að notfæra okkur nýlt
og lítið þekt byggingarefni, stein-
steypuna, alóþekt hér á landi og
vandmeðfarið. Þrátt fyrir öll mis-
stigin og óteljandi galla á því sem
gert er úr efninu, ryður það sér
til rúms á fáum árum. Þetta sann-
ar það bezt, hvað efnið á vel við
hér á landi, en það sannar líka
hitt, hvað vér erum hirðulausir og
óhagsýnir og látum margt »reka á
reiðanum«. Vér reisúm híbýli vor,
peningshús, brýr og bryggjur úr
þessu efni, án þess að afla oss
nægilegrar þekkingar á meðferð
þess með því, að fá æfða útlenda
múrara til þess að kenna okkur,
eða þá að senda efnilega menn ut-
an til þess að læra steypugerð hjá
þjóðum, sem lengra eru á veg
komnir en við í þessu efni. — Hér
hafa menn orðið að þreifa sig á-
fram og læra hver af öðrum, og
verður þá stundum seinni villan
verri hinni fyrri. Á þetta sér þó
einkum stað í sveitum og kaup-
túnum. Það er eftirtektarvert að
Reykjavík, höfuðstaður landsins,
lögleiðir byggingarsamþykt með
sérstökum reglum um steinsteypu,
sem hvorki hafa við að styðjast
nægilega þekkingu á steinsteypu né
rannsókn á steypuefninu sem nota
á. Nú fyrst, eftir að reglum um
blöndunarhlutföll og þykt á veggj-
um hefir verið fylgt í mörg ár,
hefir steypefnið að nokkru leyti ver-
ið rannsakað og þá reynst miður
vel; sennilega lítið betur en ægis-
sandurinn frá Bolungarvík, sem
reynst hefir fullkomlega hálfu
lakari en venjulegt danskt steypu-
efni (sjá Tímarit verkfræðingafé-
lags íslands þ. á. 2., hefti).
En á hverju eru svo útreikning-
ar á steyptum gólfum, brúm og
bryggjum bygðir? Landssjóður ver
árlega fé í tugum þúsunda króna
til mannvirkja úr steinsteypu. Væri
þá ekki ástæða til þess að hann
léti ransaka steypuefnið á helztu
stöðum í landinu, þar sem stærstu
mannvirkin eru gerð, eða veitti fé
til þess að koma liér á fót rann-
sóknarstofnun byggingarefna? Það
er rétt, sem Th. Iírabbe segir í
ritgerð um steypuefni í áðurnefndu
riti Verkfræðingafélagsins, að »í
raun og veru er unnið nokkurn-
veginn í hlindni með steypu hér
á landi meðan slík rannsókn (á
steypuefnum) hefur ekki enn farið
fram«. Ekki er von að vel hafi
farið með bryggjur og brimbrjóta,
þegar alt getur farið saman, lélegt
steypuefni, veik blöndun og verk-
leg vankunnátta. Það er þó kunn-
ugt að steypuefni er mismunandi
gott hér á landi, og má bæta það
mikið þar sem svo hagar til, að
hægt er að blanda saman grófum
og smágerðum tegundum af hvoru
um sig, sandi og möl.
Gleðiefni er það og þarílegt mjög
að semenlsnefnd Verkfræðingafé-
lags íslands hvað nú liafa í undir-
búningi reglur er steypa má eftir
»prófbjálka«. Þær verða vafalaust
þannig úr garði gerðar, að hver
steypuvanur maður geti gert slíka
prófbjálka og komist að raun um
að minsta kosti, hvort steypuefnið
sem rannsakað er, sé nothæft eða
eigi.
Æfðir og athugulir steinsteypu-
smiðir geta farið mjög nærri um
það, live treysta má steypuefni, en
vitanlega er það ekki nema ágizk-
un meðan rannsókn hefir ekki
farið fram. Hafi eg verið í vafa
um gæði steypuefnisins, hef eg
steypt prófbjálka eða teningslöguð
stykki — eftir ástæðum. Beztan
árangur af því efni sem eg hef
gert tilraun með, hef eg fengið úr
sandi við ána Blöndu í Langadal.
Blöndunarhlutföllin voru þessi: 1
hluti Álaborgarsteinlím 3 hlutar
sandur, bjálkarnir voru þrír 1
þuml. á hvérn kant en 10 þuml. á
lengd milli hvílupúnkta. Bjálkarnir
reyndust bera við brotþunga á
miðju 21—23 pd. 28 daga gamlir.
Steypan var viðlíka blaut og venju-
leg veggjasteypa, þannig að lítið
þurfti að þjappa hana til þess að
ná vatninu ofaná. í sandinum var
dálitil móða af jökulleir og gerði
eg því einnig tilraun með sandinn
þveginn, en gat ekki fundið mis-
mun á. Ef slíkir prófbjálkar, sem
eg hér gat um bera ekki 18 pd»
álít eg steypuefnið varhugaverL
Hvað sem mismuninum á þessu
steypuefni og venjulegu dönsku
steypuefni líður, þá álít eg steypu-
efnið við Blöndu framantil í Langa-
dal svo gott, að hægt sé að gera
úr því hvaða mannvikri sem vera
skal. Æskilegt væri að sem allra
fyrst yrði fenginn ábyggilegur
grundvöllur fyrir notagildi á ís-
lenzku steypuefni. (Frh.)
Ingleiðinpr om Snæfellsnes.
v.
Annað stórt framfaramál hlýtur
að komast á dagskrá hjá Snæfell-
ingum innan skamms. Það er stofn-
un kaupfélags fyrir innri hluta ness-
ins og annað það svæði, er verzl-
un sækir til Stykkishóhns. í sam-
bandi við það mundi svo koma
sameignarsláturhús. Bændur fara
að vakna til meiri íhugunar um
verzlunarmálin, og þá efa eg ekki
að þeir finni sama umbótaráðið
og aðrir, sem sé kaufélagsstofnun..
Eg þarf ekki hér að ræða um kosti
kaupfélagsverzlunar fram yfir kaup-
inannaverzlun, það hefir svo oft
verið gert, og í fyrri hluta þessar
greinar hefi eg að nokkru sýnt
fram á að Borgarnesverzlunin er
miklu betri en verzlun í Stykkis-
hólmi, vegna aðgerða kaupfélags
Borgfirðinga. Varla þarf að efa, að
bændur á þessu svæði myndi bráð-
lega samtök til verzlunarumbóta.
Þegar verzlunarmálum Sænfell-
inga er svo komið, sem hér hefir
verið bent á, má heita, að þau
séu í góðu horfi, og munu brátt
koma í ljós ávextir þeirra umbóta,
þar sern annarstaðar, á menningu
héraðsins.
GrundvöIIur hagstæðrar verzlun-
ar, er greiður aðgangur að pen-
ingastofnunum með hagkvæmu
fyrirkoinulagi, en því er miður að
svo er ekki á Snæfellsnesi. Á því
verður að ráða bót. Til þess þarf
að stofna bankaútibú í Stykkis-
hólmi. Heíir áður komið lil orða
að það yrði gert, en ekkert orðið
úr framkvæmdum. Meðal margra
er vaknaður áhugi fyrir að fá það,
og fer varla hjá því að það verði
stofnað innan skainms. Björn Jóns-
son hafði í ráðherratíð sinni haft
mikinn áhuga á þessu máli, en
honum entist ekki valdatimi né líf
til að styðja frekar að framkvæmd-
um þess. Bankarnir hafa sett úti-
bú í aðalkaupstöðum landsins, en.