Tíminn - 17.11.1917, Blaðsíða 2

146
TlMINN
hefir valdið að svo er enn. Það
sem var framkvæmanlegt í fyrstu,
meðan minna var um að vera,
verður óframkvæmanlegt þegar altaf
bætist við. Og nú er sú reynsla á
komin, sem sýnir að fullkominnar
breytingar er þörf.
Smærri atriða verður hér ekki
getið, enda eru þau svo vaxin, að
flest má færa þau til hægri vegar,
verði ráð fundin til þess að bæta
þessa megin-agnúa sem orðnir eru
á skipulagi landsverzlunarinnar.
Reynslan verður enn kennari og
á eftir að kenna fleira en það sem
þegar er lært.
Hrað á að gera?
Höfuðagnúarnir á skipulagi
landsverzlunarinnar hafa hér því
að eins verið raktir, að bent verð-
ur um leið á hvað hægt er að
gera tii þess að laga þá.
Verður það talið í fæstum orð-
nm á þessa leið:
Innkaup á vörum til landsverzl-
unarinnar eiga að takast út úr
stjórnarráðinu. Sama stjórn á að
sjá um verzlunina innanlands og
ntan.
þriggja manna stjórn á að skipa
yfir verzlunina. Færi bezt á þvi
að einn úr þeirri stjórn væri úr
hóp kaupmanna, annar úr flokki
samvinnumanna, en oddamaður
skipaður utan þeirra stétta. Þess-
ari stjórn landsverzlunarinnar væru
fengin mikil völd í hendur, enda
væru í hana valdir hinir beztu
menn sem völ er á, sem þjóðin
ber hið fylsta traust til.
Stjórn þessi fengi í hendur alla
landsverzlunina. Áður en hún tek-
ur við, sé gert fyllilega hreint fyrir
dyrum um verzlunina. Nákvæm
vörutalning fer fram og allir reikn-
ingar gerðir upp. Hinni nýju stjórn
séu fengnar sem óbundnastar
hendur um skipulagið, enda sé
ekki til sparað að hinir beztu
menn fáist í þjónustu landsverzl-
unarinnar.
í annan stað er öll útgerð lands-
sjóðs tekin út úr stjórnarráðinu
og fengin í hendur Eimskipafélagi
íslands. Stjórn Eimskipafélagsins
heldur öllutn útgerðarreikningum
sérstökum frá reikningum lands-
verzlunarinnar og kemur á fullu
samræmi um ferðir allra skipa í
þjónustu landsins, bæði landsjóðs-
skipanna og Eimskipafélagsskip-
anna, enda kæmist meira samræmi
á um flutningsgjald með landsjóðs-
skipunum.
Stjórn Eimskipafélagsins og stjórn
verzlunarinnar vinna fyllilega sam-
an um að vöruflutningar með skip-
unum, hverrar einstakrar vöruteg-
undar, séu í rétlum hlutföllum og
um að innflytjendur beri i réttum
hlutföllum frá borði rúm i skip-
unum.
Stjórnarráðið hefir yfirumsjón
yfir landsverzluninni og útgerð
landssjóðs, En bein afskifti hefir
það ekki af öðrum málum en hin-
um allra stórvægustu.
Þessar tillögur liggja allra bein-
ast við og eru nauðsynlegar undir
öllum kringumstæðum og þegar er
þeim verður við komið. En ekki
væri ósennilegt að gera ráð fyrir
að enn írekari breyting þurfi að
eiga sér stað, en að því verður
ekki vikið að sinni
Afstaða 'til stjórnarinnar.
Tíminn var í tölu þeirra blaða
sem krafðist þess að sykurverðið
yrði lækkað, og voru rök færð
fyrir þeirri kröfu í síðasta blaði
Tíminn tekur aflur á móti eng-
an þátt í ófriðarlátum óvinablaða
landsverzlunarinnar og stjórnarinn-
ar, enda telur bann landsverzlun-
ina þjóðarnauðsyn og þjóðarnauð-
syn að breyta henni í það horf
sem hér hefir verið getið að framan.
Og það eð Tímanum er kunnugt
um að stjórnin hefir fullan hug á
að taka nú upp þá stefnu vill
hann styðja hana í þeirri viðleitni.
Stjórnin hefir orðið við kröfun-
um um lækkun á sykurverðinu,
undireins og hún fékk nægilegt.til-
efni til þess. Það var mjög virð-
ingarvert, að slá ekki höfði við
steininn, en láta sannfærast og fara
að vilja alþjóðar.
Stjórnin vill láta gott hljótast af
sykurmálinu. Hún hefir fengið aug-
un fullkomlega opin fyrir göllum
skipulagsins og vill fara viturlegar
leiðir til þess að bæta úr því.
Tíminn er ekki stjórnarblað,
heldur þjóðblað. Afstaða Tímans
til stjórnarinnar er ekki ákveðin í
eitt skifti fyrir öll. Hún mótast af
framkomu stjórnarinnar um hin
einstöku mál. Þegar stjórnin bregst
svo drengilega við um sykurmálið
og landsverzlunina, vill Tíminn
eindregið styðja hana í því máli,
en hefir pó sem áður óbundnar
hendur um afstöðu til stjórnarinn-
ar. Og Tíminn vill alvarlega skora
á þjóðina að Ijá ekki eyru röddum
ábyrgðarlausa manna sem stofna
miklu í voða á hættutímum.
Það er mikils um vert að allir
gætnari menn landsins taki nú
höndum saman við stjórnina, bein-
línis og óbeinlínis, I or$um og
verkum, um að hrinda í fram-
kvæmd þessum þörfu umbótum.
Mikil þjóðarnauðsyn er þar fyrir
hendi. Er þá og meiri von að á
ófriðarflokkunuin hérlendu tveim
rætist hið fornkveðna að »eigi er
hana að borgnara þótt hæna beri
skjöld«.
Leikfélag Reykjavíknr hefir
byrjað vetrarstai fið og á nú við
hina mestu örðugleika að stríða
sakir dýrtíðarinnar. Félagið á fulla
velvild skilið fyrir að leggja ekki
árar í bát, er margir útgjaldaliðir
margfaldast og er Reykvíkingum
og ferðamönnum skylt að meta
það við félagið. Félagið byrjar
starfið með leik sem áður er leik-
inn, sem átti vinsældum að fagna,
enda snildarbragð að þýðingu
Andrésar sál. Björnssonar á leik-
ritinu. Leikendur leysa yfirleitt
allir hlutverk sín mjög vel af hendi.
Skiftar skoðanir.
Ritstjóri Vísis hefir haldið fram
skoðunum um það hvernig lands-
verzlunin ætti að vera, skoðunum
sem vert er að athuga. Munu það
þessar skoðanir sem komu honum
til þess að andmæla í Vísi grein
sem stóð í 34. tbl. Tímans um
vöruverð landsverslunarinnar.
Skoðanir þessar komu ljósast
fram á borgarafundinum á dög-
unum í ræðu sem ritstjórinn fiutti
þar.
í stuttu máli eru þær þessar:
Landið á að kaupa vörur og geyma
svo hægt sé að grípa til þeirra ef
kaupmenn ekki fá dregið að land-
inu nægar vörur. Ennfremur á
landið að græða fé á því að eiga
vörurnar, það fé sem verðhækkun-
in nemur, því vörur fari altaf held-
ur hækkandi. Þá á það enn frem-
ur að nota þessar vörubirgðir til
þess að halda vöruverði kaup-
manna í skefjum. Á að selja þær
í hefndarskini við kaupmenn þegar
þeir leggja ofmikið á. En að öðr-
um kosti eiga verðlagsnefndir að
útiloka ósanngjarnt verð. Misstigna
sporið hafi verið stigið þegar land-
ið fór að verzla við landsmenn í
stað þess að hafa þetta eins og nú
hefir verið lýst.
í fljótu bragði virðist þetta gott
og blessað. En sitt af hverju er nú
við þetta að athuga.
Verður þá fyrst á það líta hven-
ig landsverzlunin þroskast. Fyrsta
stigið er tilraun til þess að opna
nýja viðskiftaleið, opna bein við-
skifti við Ameríku. Viðleitni þessi
vakti almenna gleði í landinu, enda
hefir hún að góðu haldi kom-
ið. Ulfúð nokkur varð samt úr
þegar kaupmenn urðu eigi hafðir
að milliliðum um úthlutun fyrsta
farmsins sem heim var fluttur.
Þetta átti sér stað í ráðherratíð
Sigurðar Eggerz.
Eftir að langsumflokkurinn eign-
aðist ráðherrann var haldið áfram
landsverzlun, og þá var eigi unt
að sjá að verzlað væri til annars
en að verzla. Virtist þá lítið um
það hugsað að landsveizlunin
yrði þjóðinni að farsælu gagni, þá
urðu ýmsir milliliðir og ekkert
haldið í hemilinn á þessum milli-
liðum, enda var þá óspart á vör-
una lagt sumstaðar.
Á þinginu 1915 var sumum þing-
mönnum það áhugamál að landið
drægi að sem mestar birgðir at
nauðsynjavöru, þar eð ískyggilega
var þá farið að horfa um verzlun
alla. Úr þessu varð þó ekki, og
munu nokkuru hafa um valdið
áhrif kaupmanna sem þóttust ein-
færir um verzlunina. Er öllum
mönnum liægur vandi að sjá það
nú hversu illa tókst til er þetta
var eigi gert.
Loks kemur þriðji þátlurinn í
þroskasögu landsverzlunarinnar.
Hann hefst með siglingateppunni í
vetur. Þá er komin ný stjórn til
sögunnar. Siglingateppan kom eins
og þjófur á nóttu. Þjóðin var var-
búin. Lítið um ýmsar nauðsynjar
i landinu. Verzlunarstéttin gerði
það sem hún gat, en hún gat
hvergi nærri nóg. Þá bárust bönd-
in að landsstjórn. Hún varð að
bjarga. Kaupa skip, hvað sem þau
kostuðu, og láta skipin flytja að
nauðsynjar. Þetta var gert, en
samt var skortur. Og alt til þessa
dags hefir verið hörgull og skortur
á ýmsum nauðsynjum þótt lands-
stjórn og verzlunarstétt hafi haft
úti allar klær um aðdrættina.
Og sagan er ekki öll sögð, ekki
síðasti þátturinn að minsta kosti.
Landsverzlunin hlaut að festast í
gamla forminu við siglingarteppuna.
þó þurfti alt landið hennar við.
Aðdrættirnir voru ekki einu örðug-
leikarnir, úthlutuninni þurfti að
koma í betra horf en verið hafði
og öllu verzlunarfyrirkomulaginu.
Alt var í megnri óreiðu, bókfærsl-
an, úthlutunin, engin vörutalning
hafði verið gerð, það var í mörg
horn að líta. Og ekki litið í þau
öll enn. Þess vegna er það undar-
legt að nú skuli þeirri tillögu hreyft
í alvöru að landsverzlunin hefði
átt að vera forðabúr og ekkert ann-
að. Til þess að taka tillögumann-
inn alvarlega skulum við reyna að
gera okkur nokkura grein fyrir því,
hversu auðhlaupið yrði að því að
forðabúrið næði þeim tilgangi sem
hann ætlar því að ná.
Aðdrættirnir eru öðrugir, það
kemur öllum saman um. Þess vegna
mundi það ekki fátítt að hlaupa
þyrfti í skörðin þar sem verzlanir
gætu eigi útilokað skort einhverrar
vörutegundar. Þyrfti því landsverzl-
unin að eiga miklar vörubirgðir
og af öllu tagi. Og ekki mundi það
nægja þótt nægar vörur væru hér
í Reykjavík, hún þyrfti að eiga
þær a. m. k. á öllum íshættu-höfn-
unum. Og hvar ælti að geyma þær.
Sýslumenn og hreppstjórar hafa
ekki húsakynni þykist eg vita. En
þyrfti að fá verzlanir til þess að
skjóta yfir þær skjólshúsi þá virð-
ist það helzt til mikil tilhliðrunar-
semi við kaupmenn að fara að
borga þeim pakkhúsleigu í stað
þess hreinlega að selja þeim eða
almenningi vöruna. Þegar að er
gáð er mjóst á mununum á lands-
verzluninni eins og hún er nú og
þessu birgðakerfi ritsljórans.
En þá kemur verðlagsnefndar-
úrræðið. Á það lagði hann mikla
áherslu. Verðlagsnefndir áttu að
tryggja það að kaupmenn færu
ekki það sem þeir kæmust. Við
höfum nú dálitla reynslu um það
hve verðlagsnefndir fá miklu ráðið
þegar skortur er kominn til sögunnar,
skortur á vöru og skortur hjá al-
menningi. Eugin þjóð mundi vilja
eiga hagsæld sína undir slíku. Auk
þess eru allir örðugleikarnir sem
verðlagsnefndin ætti við að stríða.
Ýmislegur aukakostnaður sem á
legst og fram eru talinn við fluln-
ingana til hinna ýmsu hafna. Þoka
hækkar þetta svona mikið á leið-
inni til Hornafjarðar o. s. frv.
Ellegar fyrir fólkið að átta sig á
því hvort hveitið sem það kaupir
er Pilsbury best eða Pilsbury
stright, fólkið stendur jafn varnar-