Tíminn - 06.04.1918, Blaðsíða 4

68
T í M IN N
engjar af þeim jörðum sem skemst
höfðu af grjótfoki.
Hausttíðin var hér afleit eins og
víst alstaðar annarsstaðar á land-
inu. Menn voru við heyskapinn til
sept.loka, þá tóku göngur, réttir
og kaupstaðarferðir við. Norðan-
rok með kófi og frostgrimd skall
á 3. okt., og úr því nær látlaus
frost og snjóveður fram í miðjan
nóvember, þá brá til suð-vestan-
áttar og var mild tíð út þann mán-
uð. Öll haustverk voru óunnin
þegar frostið kom. Ekkert var hægt
að hlúa að húsum, því síður að
jarðabótum. Garðávextir skemdust
meira og minna og sumstaðar
fraus nokkuð af þeim alveg
niður.
Sauðfé og hestar urðu fyrir
miklum hrakningum, og kýr komu
alveg á gjöf með októberbyrjun.
Með desember gekk í snjókomur
og frostgrimdir svo sauðfé varð að
taka í hús fyrir fult og alt; gerði
þá alhaglaust í vesturhluta þessar-
ar sýslu og i Múlasýslum víðast
hvar. Hér í eystri sveitum sýslunn-
ar Lóni og Nesjum var altaf nokk-
ur jörð. Um hátíðar gerði hláku
svo hagar bötnuðu, en hljóp jafn-
framt í svell og gerði víða hálkur
miklar svo varla var hægt að reka
fé frá húsum.
Á þrettánda-dag var hér norðan-
stormur með 20 stiga frosti á C.
og hélst grimdarveður það að heita
mátti látlaust í nær því 3 vikur
og komst frostið í 27 stig á C.
Muna menn ekki slíkt heljarfrost
hér síðan veturinn 1881. Nærliggj-
andi firðir frusu svo að ganga
mátti yfir þá, og úthafið lagði
langt út frá ströndinni, svo að eft-
ir snjókomu sást vindurinn þyrla
snjónum til og frá um ísinn út á
hafinu, er slíkt víst sjaldgæft við
suðurströnd landsins þar sem hið
opna Atlantshaf liggur fyrir.
Vatnsból þornuðu víða svo að
vandræði voru að ná í vatn og
vatnsleiðslupípur sprungu og stýfl-
uðust nær alstaðar þar sem þær
voru. Húskuldi var mikill ekki
síst í timbur- og steinhúsunum, og
matvæli skemdust meira og minna.
Fjósbaðstofur þóttu nú húsa beztar,
en þær eru nú varla til í austur-
hluta sýslunnar.
Hafís hefir ekki komið hér nema
lítils háttar hrul fram með landi nú í
þtfrra-hlákunum, sem orðið er fast
við ströndina og eyðist nú óðum
í fjörunum. Heyin hafa sem von
er orðið ærið uppgangssöm það
sem af er vetrinum, samt er útlit
með heybirgðir yfirleitt ekki lakara,
sem oft áður þrátt fyrir alt. Ein-
stöku menn hér í nágrenninu förg-
uðu skepnum af heyjum þegar
jólaföstu-álagið gerði, en ekki var
það í stórum stíl. Ástand búpenings
er hér yfirleitt fremur gott, en kýr
þykja ekki mjólka vel og kenna
menn um hraktri töðu.
Ekki hafa bændur hér alment
farið á grasafjall og í sölvafjöru.
Það er hægra að tala um það en
framkvæma. Á flestum sveitaheim-
ilum er nóg annað að starfa sem
í fyrirrúmi verður að sitja, þegar
sumartíðin er ekki nema í 2 til 3
mánuði. í kálgörðum óx illa sem
von var í svo stuttu sumri, kart-
öflugras féll hér af frosti í byrjun
sept. Var það leitt þegar svo marg-
ir fóru að fást við garðrækt, sem
litla eða enga stund höfðu áður
lagt á hana. En ekki má leggja
árar á bát. Allir sem mögulega
geta verða að sá í garða í vor,
því það er ekki vafamál, að í
hverju meðalári má rækta kartöfl-
ur og rófur mikið meira og miklu
viðar hér á landi en gert hefir
verið til þessa. Landstjórnin þarf
að hvetja menn á ný til fram-
kvæmda í þessu efni og útvega
sáðkartöflur — handa þeim sem
ekki hafa þær — nú fyrir vorið,
ef kartöflur eru nokkurstaðar fá-
anlegar, svo um muni.
Hér í sýslu hefir garðrækt mik-
ið verið aukin í seinni tíð, og
hepnast vel. Mun láta nærri að í
meðalári fáist 1 tunna af garð-
ávöxtum á hvern íbúa. Heyfengur
hefir einnig aukist, og allmikið
verið gert að jarðabótum, engja-
áveitum og túnsléltum. Annars er
öll nýbreytni í búskap sein til að
verða almenn, þótt um sé rætt og
ritað. En þegar einhver í bygðar-
laginu hefir riðið á vaðið, og not-
að hina nýju aðferð með góðum
árangri, þá koma fljótt fleiri á
eftir. Þess vegna þarf helzt hver
sveit á landinu að eiga nokkra áhuga-
sama og víðsýna bændur er ryðji
framförunum braut, þeir verða
ennfremur að vera vel sjálfstæðir
efnalega svo að þeir geti notið sín,
og beizt fyrir verldegum fram-
kvæmdum í sveit sinni.
Fyrir nokkrum árum var hér í
sýslurn megn ótrú á gaddavirsgirð-
ingum, þær væru svo hættulegar
fyrir skepnur. En svo var samt
byrjað að girða með gaddavir, og
þá var öll hræðsla horfin út í
veður og vind. Nú hafa tún og
engjar allvíða verið girtar með
gaddavír, og nokkrir bændur í
Nesjum bafa algirt heimalönd .sín
á þann hátt.
Votlieysgerð er í byrjun hér og
í Nesjum — og hefir lánast vel,
er víst óefað að hún útbreiðist
hér bráðlega.
Alt of lítið er hér enn þá um
sveitavinnutæki, þau er beita má
hestaflinu fyrir, og létta á manns-
höndinni. Rakstrarvélar eru 2 hér
í sýslunni og þykja koma að góð-
um notum, en sláttuvélar vantar
enn alveg og hentuga heyflutnings-
vagna, ennfremur áhöld til að
reka kartöflurækt í stórum stil o. fl.
Steinsteypu-baðstöðvar til sauð-
fjárböðunar — sundker með sig-
palli — hafa víða verið bygðar
hér á seinni árum, en sá galli er
á að þær er flestar úti, en þurfa
að vera inni til þess að full not
geti að þeim orðið á slíkum vetri
sem þessum.
Fj'rir striðið var hér talsvert gert
að húsabótum, eru flest hin nýju
íbúðarhús timburhús járnklædd,
með steinlímdum kjallara. Útihús
og hej'hlöður, víðast með járnþaki,
en standa of dreifð og rúma of
lítið.
Sumarið 1912 var hér í sveit-
inni bygt samkomu- og fundahús
úr steinsteypu, með fordyri, sam-
komusal, upphækkuðu leiksviði og
kjallara undir. Var því að mestu
komið upp með frjálsum sam-
skotum og allir sveitamenn unnu
að því ókeypis, en frumkvæði að
þessu átti félag sem hér var stofn-
að 1906 og heitir Málfundafélag
Lónsmanna. Hefir nú félag þelta
starfað í 11 ár og beitt sér fyrir
mörgum nytsemdarmálum innan
sveitarfélagsins, og tekið mörg al-
þjóðarmál til yfirvegunar og um-
ræðu.
Síðan húsið var bygt hefir fé-
lagið haldið eina lil tvær skemti-
samkomur á vetri liverjnm og
meðal annars sýnt þar ýmsa smá-
sjónleiki, svo sem Vesturfarana
eftir M. J., Prestkosninguna eftir
þ. E. og margt fleira. Er það ekki
fyrirliafnarlaust að æfa og sýna
slíka leiki í sveitum, þar sem
strjálbygt er. En nú fmst mönnum
þessar skemtisamkomur ómissandi
í fásinninu á vetrin. Auk leiksins
eru haldnar ræður, sungið og
dansað o. s. frv.
Altaf hækkar útlenda varan, en
sú innlenda stendur í stað eða
jafnvel lækkar. Menn tala um að
útlitið sé mjög ískyggilegt, en allir
eru sammála um að gera sítt itr-
asta til að standast þessa eldraun
sem heimsstyrjöldin og hin stirða
að gerast þessarar tegundar meðal
núlifandi manna, jafnvel þótt sú
greinagerð verði ekki nema á pört-
um og til bráðabirgða.
En á undan áskorun minni verð
eg að láta fara þakkláta viður-
kenning þess, að margir einstakir
prestar hafa komið fram með
þekking og vinsemd gagnvart mál-
inu. Skilningur þeirra og samúð
eru mjög mikils virði. En það eru
ekki einstakir menn meðal presta-
stéttarinnar, sem eg vil mæla mál-
um, heldur gervöll kennimanna-
stéttin meðal allra kirkjuílokka,
því að engir hafa annað eins færi
á að ná til manna með persónu-
leg áhrif og fræðslu. Einkum óska
eg að vekja athygli biskupa ensku
rikiskirkjunnar á málinu, því að
þeir eiga hlutdeild í löggjöf Iands-
ins og áhrifavald þeirra er afar-
víðtækt.
Kennimenn kunna að vera þeirr-
ar skoðunar, að trúarbrögðin þurfi
engis stuðnings af nýjum sann-
reyndum. Má og vera, að þeir
reyni að ímynda sér, að engar
nýjar sannreyndir geti orðið til
þess að styrkja trúna, jafnvel þó
að í ljós komi, að þessar sann-
reyndir komi í meira lagi vel heim
við atburði, sem sagt er frá í
fornum ritningum. Er það vafa-
laust fyrir þá sök, að mörgum trú-
mönnum nægja frásögur ritning-
anna.
Slikir menn munu þó vart geta
haldið því fram, að vísindaleg
rannsókn hafi alls engin áhrif á
trú mannkynsins. Þeir hafa oft
harmað það, hve efagirnin breidd-
ist út, og kent um rannsóknum
vísindanna. Nú virðast þeir að þvi
komnir að kvarta yfir því, að alda
óðlátrar trúgirni renni yfir, og bera
fyrir sig líkar ástæður. Flestar eru
öfgarnar aumar. En hversu erfitt
sem kann að vera að komast að
hinum guðhræddu lærisveinum í
höfuðhjörðinni, þá verður það eigi
með sanni sagt, að vísindaleg rann-
sókn hafi engin áhrif á trú al-
mennings.
Nú verður því ekki neitað, að
kirkjan hefir yfirleitt barist á móti
nýjum uppgötvunum; hún hefir
ávalt komið auga á ókostina við
þær og lagt áherzluna á þá fremur
en á kostina. Á þetta dugir ekki
að bera brigður; dæmin eru deg-
inum Ijósari. Stjörnufræðin var
fyrsta vísindagreinin, sem bakaði
sér fordæming og vakti á sér van-
þóknun kirkjunnar. Kenninguna
um, að jörðin væri eitt af himin-
tunglunum, varð að sanna í trássi
við bannfæring og ofsóknir. Nú
loks er sú sérstaka vísindagrein
að fullu viðurkend. Og er dýrð
liimnanna birtist æ dásamlegri fyrir
þær uppgötvanir, sem stjörnuspek-
ingarnir eru að gera smátt og smátt,
þá er þeim nýjungum vel tekið.
Sumir prestarnir eru ötulir rann-
sóknamenn á því sviði. Og nú er
sú sannreynd alment viðurkend,
að sannleikurinn í þessum efnum
sé miklu undursamlegri og veki
hjá oss enn meiri lotning og guð-
rækni en nokkuð það, er ófrædd-
ur mannshugurinn gat •imyndað
sér. Svo hlýtur ávalt að fara, þeg-
ar mannsbugurinn leggur af sér
fánýtar ímyndanir og er leiddur
fram fyrir sannleikann. Þó má
ekki gleyma því, að jafnvel á dög-
um Miltons var það talinn vottur
sanns guðsótta bæði með mönnum
og englum, að ráða frá því að
hnýsast í það, sem þá voru álitnir
huldir leyndardómar. Rví að þegar
Adam spurði um himintunglin og
hvort þau og jörðin hreyfðust í
raun og veru (Paradísar missir,
VIII. bók), þá voru ráðleggingar
Rafaels höfuðengils þessar, og átti
hann þar við hina nýju kenning
Koperníkusar:
Sé petta þannig,
eða pá ekki,
hvort röðull rennr,
sem ræðr mest,
hvervetna kringum
hauðr petta,-
eða kreikar pat
kringum röðul;
Pá er engi pörf,
at paunkum djúpum
um hulda hluti
mœðir huga pinn’;
heldr skil eptir
Skaparanum
önn og umsorgun
fyrir öllu pví.
•) Auðkent af þýð.