Tíminn - 25.05.1918, Blaðsíða 7

T í M IN N
123
(Framh. frá bls. 118).
farið, að maður sá er falaðist eftir
námunni til leigu, hafi ekki átt
kost á henni fyrir þetta, en hefði
má ske ekki gengið frá, þótt leig-
an hefði verið hærri. Þessi leigu-
samningur gilti til hausts til 1.
sept., því að þá var óráðið hvort
námurekstri yrði haldið lengur á-
fram á kostnað landssjóðs. En svo
kemur fram þetta nýja, að Tjör-
neshreppur býður landsstjórninni
námuna til kaups, og þegar svo
þingsályktunin frá þinginu í fyrra
líka heimilaði kaup, þá varð það
að ráði að kaupa námuna fyrir
16000 kr. Að það sé liálfu meira
verð, en hreppurinn hafði þá ný-
lega keypt jörðina fyrir, er því
engan veginn rétt, en hins-
vegar er það mjög tíðkanlegt á
þessum dögum, að eignir hækki
fljótt í verði án þess að kaup eða
almenn viðskifti hætti fyrir það.
í rauti og veru var það ekki nema
eðlilegt, að stjórnin réðist i að
kaupa. Reikningslega séð var það
hagkvæmara, en að halda áfram
að leigja, því að ekki þurfti nema
tæpar 4600 smál. af uppteknum
og burtfluttum kolum til þess að
borga kaupverðið og þegar búið
var að taka upp 5000 smál. var
það orðið betra en að leigja. Eg
ætla ekki að þreyta hv. deild á
því, að koma fram með þetta sem
reikningsdæmi, en hægt er um vik
að sannfæra sig unt að þetta er
rétt.
Áður enn keypt var, hafði fyrir
nokkru verið hafin kolavinsla fyr-
ir norðan, og sá verkstjóri ráðinn,
sem þegar hefir verið nefndur,
bæði í skýrslunni og ræðu fram-
sögumanns. Það er Jónas Þor-
steinsson. Hafði hann ágætis með-
mæli, og átti frá háu kauptil-
boði að hverfa, sem verkstjóri
við annað fyrirtæki, sem fór
i liku átt, eldneytisöflunina í
Reykjavík. Hafði hann áður verið
nokkuð við námugröft í Dufans-
dal, og auk þess verið verkstjóri
undir yfirstjórn Jóns Þorlákssonar.
Var hann ráðinn af atvinnumála-
og fjármáladeild stjórnarráðsins í
sameiningu. Síðar var svo bætt við
öðrum manni, Sigurði Jónssyni,
af því að vinnan var svo marg-
skift og verkamenn margir. Það
virðist nú svo, að það sé álit hv.
nefndar og framsm., og ef til vill
hv. þingdeildarmanna og almenn-
ings, að þessi maður haíir verið
óheppilega valinn, af því að hann
hafi ekki reynst að standa í stöðu
sirini á þann hátt er þurft hefði,
en þar sem sjá má í skýrslunni,
að vegamálastjóri sem hefir traust
nefndarinnar a. m. k. á móts við
það traust, er nefndin ber til stjórn-
arinnar, þá víkur því einkennilega
við, að einmitt vegamálastjóri
hefir ráðið þennan mann áfram til
að standa fyrir vinslu námunnar.
En eg get nú tekið það fram, að
þelta er ekki það eina, sem ekki
er vel samrimanlegt við það sem
nefndin segir og virðist álíta um
málið, svo rökfærslan fer stundum
út um þúfur.
Kaupgjaldið er að vísu nokkuð
hátt, en ekki vil eg segja, að það
sé nákvæmlega eins og sagt er í
skýrslunni, en það munar þó aldrei
svo miklu að út af því sé hvellur
gerandi. En eg mun síðar, ef hæstv.
forseti leyfir, skýra frá áliti ann-
ara inanna, sem færa skriflegar
ástæður fyrir því, að eðlilegt sé að
kaup sé hærra þarna en við nokkra
aðra atvinnugrein hér á landi.
Sama er að segja um fæðis-
kostnaðinn, sem eg er sammála
nefndinni um að er mjög hár.
Mun það og eðlilegt, að á þessum
stað þurfi fæði að vera í kostbezta
lagi vegna erfiðrar vinnu.
Er eg þá kominn að því, hvað
selt hefir verið frá námunni á
þessu tímabili. Skal eg hér ekki
gera veður út af því, þótt þar sé
ekki nákvæmlega frá skýrt.
Eg skal taka það fram, að þess
er getið á 2. bls. skýrslunnar, að
skipaður hafi verið eftirlitsmaður
og reikningshaldari við námuna
sá maður, er framsögUm. og drap
á, sem sé sýslumaðurinn í Þing-
eyjarsýslu. Það var þegar eg fór
norður til að athuga námuna, að
það kom upp, að nauðsynlegt
væri að til aðstoðar urn ýms
vandasöm atriði yrðu skipaðir 3
menn í nefnd. Var það sýslumað-
urinn í Þingeyjasýslu, hreppstjóri
Tjörneshrepps Jón Jónsson á Héð-
inshöfða og Egill Sigurðsson
hreppsnefndarmaður í Laxamýri.
Eg er ekkert smeikur, þótt skrif-
arar þessarar hv. deildar festi
þessi nöfn á pappírinn, því að eg
er þess fullviss, að lífs og liðnum
verður þeirn aldrei borinn annar
vitnisburður en sá, að þeir hafi
verið vandaðir sæmdar- og merkis-
menn, og framkvæmdir þeirra hafa
sýnt þá hygna menn og athugula.
Hv. framsm. var nú svo nettur,
að í sambandi við þetta fór hann
alls ekki út í það, að Sigurður
Jónsson, fyrrum á Yztafelli, hefði
ritað upp á greiðsluávisun fyrir
ferðakostnaði sínum norður. Það
var að eins eitt heiðrað blað, eða
eitt blað, skulum vér heldur segja,
sem hafði það fyrir hvítasunnu-
sálm, að eg hefði farið norður til
að ráðstafa búi mínu og flytja
suður konu mína og börn upp á
landssjóðs kostnað. Það verður eini
útúrdúr minn að gera grein fyrir
þessu. Eg fór norður á eigin
kostnað. En í samráði við hæstv.
þáverandi fjármálaráðherra, tókst
eg á hendur að athuga ýmislegt
viðvíkjandi námunni. Fyrir það var
ekki borgað annað en það sem gekk
í fylgdarmann og hesta frá Yzta-
felli til námunnar. Að öðru leit tók
eg ekkert fyrir þá ferð. En þessa
skýring má ekki misskilja þannig,
að eg gefl í skyn, að nefndin hafi
hreyft þessu til að vilia sjónir.
Það er margt lleira úr skýrsl-
unni, sem eg hefði viljað skýra
frekar, en eg vil sérstaklega taka
það fram viðvíkjandi því sem
skýrslan segir, að »hreinn halli
á rekstri þessarar námu hafl orðið
frá miðjum maí f. á. til 9. marz
þ. á, á annað hundrað þúsund
króna«, að þessir reikningar eru
enn ekki fyllilega endurskoðaðir.
Niðurstaða nefndarinnar er því
ekki nákvæm. En þetta er ekki
svo að skilja, að hallinn rnuni
áreiðanlega reynast minni. Hann
getur eins vel orðið nokkuð meiri.
Það er rétt, að kolaverðið var
fyrst 35 kr., og var því haldið
nokkuð lengi. Að kolaverðið var
ekki hækkað, þegar landssjóður
tók að vinna námuna, stafaði
meðal annars af því, að þegar
námuvinnan byrjaði þá var þar
fyrir vinnuflokkur, eins og líka hv.
framsm. drap á. Varð það að sam-
komulagi, að þessi flokkur réði sig
til landssjóðs, þannig að báðir
flokkarnir lögðu saman. En sá
flokkur var búinn að lofa nokkr-
um kolum fyrir þetta lága verð.
Að setja verðið svo í byrjun, að
sýnt væri, að reksturinn bæri sig,
var ekki svo auðvelt, þar' sem um
nýtt fyrirtæki er að ræða með nýj-
um áhöldum og öðrum dýrum
verkfærum.
Það stendur í nefndarálitinu, að
kaupendum og neytendum þessara
kola hafi víst þótt nóg fyrir þau
gefið. Þetta getur vel verið rétt
fullyrðing að einhverju leyti, en
þá verður það lika að byggjast á
því, að svo mikill sé gæðamunur
á þessum kolum og t. d. kolunum úr
Hringversnámunni, að ekki hafi
verið gerlegt að selja þau hærra
verði en þetta. Skal eg láta mér
nægja að taka það fram, að þessi
fullyrðing á ekki við nægileg sönn-
unargögn að styðjast.
Þá segir svo i niðurlagsorðum
skýrlunnar, að yfirstjórn þessa fyr-
irtækis hafi verið í höndum at-
vinnumálastjórnar landsins. Það
er að nokkru leyti rétt, en eins og
eg hefi áður vikið að, hefir og þá-
verandi forstöðumaður Qármála-
deildarinnar, hv. 1. þm. G. og Kj.
(B. Kr.) látið sér mjög ant um
málið meðan það var á undirbún-
ingsstigi og öll helztu framkvæmdar-
atriðumy í stjórnartíð hans. En
þótt hann hefði lítil afskifti af
fyrirtækinu, er það var komið í
fast horf, þá var hann sá, sem var
lífið og sálin i framkvæmdum
þessum í byrjun, og sem mest
vann að þvi að koma því í það
horf, er það hafði í síðastl. ágúst-
mánuði.
Þá kem eg að þeim stað í skýrsl-
unni, sem slyðst við bréf frá cand.
phil. Einari Gunnarssyni, og sem er
allhörð ummæli um reikningsskil og
annað. Þar er nú að vísu vikið
að nokkru leyti að því, að stjórnin
hafi ekki vandað til þeirra manna,
er þar er veizt að, né haft eftirlit
með þeim. Eg hefi nú áður nefnt
þessa menn og skal eg ekki fara
langt út í þau orð, en að eins taka
það fram, að þetta er slitið út úr
sambandi, miðað við brot af reikn-
ingunum og haft eftir ónákvæm-
um og ósamhljóða símskeytum,
sem oft er ómögulegt að segja um,
hvernig stendur á að ósamhljóða
eru og vitanlega stundum eru
röng, enda vitnar bæði þessi mað-
ur og vegamálastjóri alt annað að
lokum.
Eftir þetla víkur sltýrslan mest
að vegamálastjóra landsins, og að
málið hafi verið honum í hendur
fengið, þegar í þetta hirðuleysis-
óefni var komið. Eg hefi nú áður
tekið það fram, að vegamálastjór-
inn var búinn að hafa áður ýms
afskifti af námunni, sjá um kaup
á verkfærum, og útvegun á fleiru
með aðstoð verkstjórans, sem þá
kom suður, einmitt unnið að þessu
sem mig minnir að háttv. framsm.
bendlaði við fyrirhyggjuleysi. Loks
er það sagt, að hann liafi eftir að
hann tók við, fengið plögg nám-
unnar í hendur frá stjórnarráðinu
og heimtað til sín að norðan alla
reíkninga og bækur. Og síðan hafi
hann með þau gögn í höndum
gert reikningsskil yfir rekstur og
hag námunnar frá byrjun. Þó þetta
sé kannske ekki algerlega rangt,
þá er það þó ekki nægilega skýrt,
þar eð Einar Gunnarsson var langt
kominn með að semja yfirlitsreikn-
ing úr plöggum þeim sem áður
höfðu verið send hingað suður.
Enn segir skýrslan, að vega-
málasljóri hafi útvegað sænskan
verkfræðing, reyndan mann og
dugandi. Sannleikurinn er nú sá,
að það gerði stjórnarráðið með
aðstoð stjórnarskrifstofunnar í Höfn
og Kirks verkfræðings. Eg hefi alls
ekki viljað draga af þessum heið-
ursinanni, vegamálastjóranum, þann
tvísýna heiður að hafa útvegað
þennan mann. En það er nú frem-
ur stjórnarinnar verk, og býst eg
við að sumir menn áliti það eilt
af »axarsköftum og skakkaföllum«
stjórnarinnar að útvega manninn.
Eg vil með þessu benda á, að
ham, var ekki einn um það, svo
að hann þurfi ekki að vera einn
um ábyrgðina, þegar þar að kenrur.
Enn er þess getið í sambandi
við vegamálastjóra, að nú sé nám-
an »undir hæfri og ábyggilegri
stjórn«. En þess er ekki getið, hve
margir þátttakendur eiga að felast
undir »hæf og ábyggileg stjórn«.
Sennilega er það að landsstjórn-
inni frátekinni, sljórnarnefnd nám-
unnar, verkstjórar og dagleg stjórn
námunnar. Ef svo er, þá vikur því
undarlega við, að í þessa hæfu og
ábyggilegu stjórn ræður vegamála-
stjóri sama aðalverkstjórann og
áður. Hann mun ráðinn til hausts.
Það ber því alt að sama brunni.
Þrátl fyrir góðan vilja kann eg
ekki að hugsa öðruvísi en svo, að
hér kenni, sem víðar hjá nefnd-
inni, dálítils ósamræmis.
Ætla eg svo ekki að fara fleiri
orðum um þessa skýrsla, en með
leyfi forseta, til enn frekari árétt-
ingar lesa upp ummæli vegamála-
stjóra um þessi efni. Að því búnu
mun eg tala dálítið meira um
málið frá almennu sjónarmiði.
Hann segir svo:
vVinnan. Kaup er nokkuð hátt
samanborið við verkalaun við aðra
vinnu, en þess ber að gæta, að
vinnan í námunni er óvenju ströng
og erfið. Menn verða að standa
hálfbognir að vinnunni, andrúms-