Tíminn - 06.02.1919, Blaðsíða 1

TÍMINN
að minsla lcosíi 80
blöð á ári, kosiar 5
krónur árgangarinn.
AFGREIDSLA
i Reykjavilc Laugavtg
18, simi 286, át am
iand iLaufási simi 91.
HI. íír.
Reyfejavík, 6, febrúar 1919.
.Sterkasta vigi he!msi«s‘.
Við Njörfasund stóð Atlas, eftir
því sem gríska sögnin segir, og bar
heim allan á herðum sér. Var það
ekki annars færi en Herkúlesar að
leysa hann af hólmi um stund og
ginna hann aftur undir byrðina.
Hið núverandi heili sundsins
Gibraltar (Gebel al Tarek), minnir
á þá atburði sem gerðust fj'rir lólf
öldum, þá er Tarek herforingi
Serkja, flutti her sinn yfir sundið
og lagði Spán undir Serki.
þúsund árum síðar ná Eng-
lendingar syðsta höfðanum undir
sig og hafa búið vel um sig, þau
200 ár sem þeir hafa setið þar, og
bitið alia af sér. Landspildan sem
þeir ráða yfir er ekki nema 5 fer-
kílómetrar, og ibúatalan ekki
nema 24 þúsundir, en liöfðiun
fyigir með, 425 metra hár og snar-
brattur hamraveggur, og er vígið i
hann höggið, sein kallað hefir ver-
ið því nafni sem að ofan segir.
Gibraltar hefir verið ein þj’ðing-
armesta eign Englendinga um að
hyggja heimsveldi þeirra, yfirráðin
á sjónum og einkanlega sjóleiðina
tií Indlands. Getur hver sem lítur
á landabréf fylgt Englendingum
stali af stalli á þeirri leið, — Gi-
braltar, Malta, Súesskurðurinn og
Aden — og verður ekki komist
hjá að dáðst að hygni hans.
En Spánverjum hefir æ verið
það hinn mesti þyrnir í auga að
þurfa að hafa Bretann, þarna syðst
i sínu landi, en hafa ekki getað
um þokað.
En nú eru timarnir breyttir.
Gibraltar er ekki lengur sterkasta
vígi heimsins. Heirnsslyrjöldin hef-
ir gerbreytt hugmyndum manna
um það hvernig vígi eiga að vera.
Það munu nú allir vera á einu
máli um það að þýzka flotanum
hefði ekki orðið það nema leikur
að skjót »sterkasta vígi heimsins«
á Gibraltar, í rústir, og það á
fáum klukkustundum — ef hann
hefði getað komist þangað.
Englendingum er því ekki lengur
neinn sérstakur hagur að því að
eiga Gibraltar, fremur en einhverja
höfn hinumegin við sundið, nyrst
á Afríku. Og Spánverjar eiga ítök
þeim megin sundsins.
Sendiherra Spáuverja er nýkom-
inn frá París, þar sem nú eru
staddir fulltrúar Bandamanna, úr
erindisrekstri um þetta. Og það
eru taldar allar líkur til þess að
Englendingar hafi skifti við Spán-
verja á Gíbraltar og höfn sunnan
sundsins.
Oteljandi æfintýri, sem bundin,
hafa verið við »sterkasta vígi
heimsins« eru þar með sögð til
enda. Og Englendingar hafa sýnt
það enn einu sinni, A'erði af þess-
um jarðakaupum, að þeir slaka á
klónni, þegar þeir þurfa eklci leng-
ur á að halda. Hirða minna um
gömul æfintýri en nútíðarhag, —
því að vinátla Spánverja er ekki
einkis virði.
Hteiiioiían.
Brezku samningarnir heimiluðu
innflutning á vissum tunnufjölda
af steinolíu frá Vesturheimi til ís-
lands og var gert ráð fyrir því um
þá vöru sem aðrar að hún færi
um hendur landsstjórnarinnár.
Sú varð þó ekki raunin á. Stein-
olíufélag Rockefellers setti stólinn
fyrir dyrnar, ef sala olíunnar hætti
að fara um hendur útibúsins hér,
hins aíslenzka steinoIíufélags«. Pað
var ekki nema tvenl til: annað-
hvort að fá enga olíu, eða að sæta
kostuin sleinolíufélagsins. Má af
þessu ráða hversu mikið vald
þetta félag heíir í Vestuheimi.
Þótt svo væri komið að salan
yrði að fara í gegnum hendur
steinolíufélagsins hér, gat þó lands-
verzlunin hafl hönd í bagga með
um söluna. Hún setti skilyrði um
úthlutun olíunnar, þannig að menn
um tand alt fengu hlutfallslega
jafnmikið af henni. Og i annan
stað fékk hún því til vegar komið
að verðið á hverri tunnu var lækk-
að ti! muna hjá félaginu frá
því sem upphaflega var til ætlast,
enda verður verðið á olíunni að
teljast sannsýnilegt nú, er á alt er
litið.
Vegna þess að búist var við því
er brezku samningarnir voru full-
gerðir að landsverzlun tæki stein-
olíuverzlunina, hafði verzlunin haft
undirbúning um að taka á móti
olíunni. Hafði í því skyni tekið
Örfirisey á leigu af Reykjavíkur-
bæ, til þess að geyma tunnurnar
þar og iátið byggja bryggju á eyj-
unni. Pegar nú svo fór um söluna
sem áður er sagt, leygði lands-
verzlunin steinolíufélaginu eyjuna
og bryggjuna gegn tveggja krónu
gjaldi af tunnu. Er það gjald
nægilegt til þess að landið bíður
ekkert tjón af eyjarleigunni og
bryggjusmíðinu. En á hinn hóginn
hefir ekki olíuverðið hækkað fyrir
gjald, þar eð hvort' sem er
þurfti að fá gej'mslustað fyrir
oliuna.
Pannig er hann undir kominn
»skatturinn« sem blað eitt bér í
bænum var að tala um og taldi
að landsverzlunin liefði lagt á
olíuna.
Öll afskifti landsverzlunar af
þessu steinolíumáli hafa tvímæla-
laust orðið til almenningsheilla.
Vanrœksla Reykjavikur.
Kallar nú tvent að í einu af
sama lagi hér í höfuðborginni:
taugaveikin sem mjög er að magn-
ast, og samræðissjúkdómarnir, sem
vikið var að í síðasta blaði. Höf-
uðnauðsyn um hvorttveggja að ein-
angra hina hættulegu sjúklinga. —
En höfuðstaður íslands hefir alveg
lagsl undir höfuð að eiga einn ein-
asla kofa til slikra hluta.
Haldi taugaveikin áfram að út-
breiðast með sama liraða og nú
undanfarið, er ástandið mjög í-
skyggilegt. Hæltan níargtaldast að
sama skapi og sjúklingum fjölgar
sem verða að liggja í heimabús-
um iit um allan bæ.
Líklega er ekki eitt einasta hrepps-
félag á landinu eins illa statt um
þessa hluti og höfuðstaðurinn —
en ætti síst að þurfa að vera það
og má allra síst vera þáð.
Liggur í augum uppi hve land-
inu í heild sinni er mikil hætta
búin af þessari vanrækslu höfuð-
staðarins og því heilbrigðisástandi
sem í honum er, sem er bein af-
leiðing þessarar vanrækslu. Og
það er réttmæt krafa sem aðrir
landshlutar eiga á hendur höfuð-
staðnum, að hann verði ekki að
hættulegu pestarbæli vegna aló-
nógra heilbrigðisráðstafana.
Er það ekki ofmæll að betur
hefði verið varið mörgum fjárhæð-
um sem úr bæjarsjóði hafá run’n-
ið upp á síðkastið, til þess að koma
upp sjúkrahúsí fjrrir bæinn.
Skylda Reykjavíkur er að eiga sitt
eigið sjúkrahús og er alveg jafn-
rík, þóll landspítali væri reistur.
Hann á ekki að verða spítali fyrir
Rej’kjavik eina.
Pað væri ófögur saga, ef barna-
kensla félli alveg niður í Reykja-
vík í vetur, en það getur vel orð-
íð, lialdi taugaveikin áfram að
magnasl, að aftur verði að gera
barnaskólann að sjúkrahúsi, um
það leyti sem búið verður að sótt-
hreínsa hann til fulls eftir drep-
sóttina.
Bátstapi. Bátur fórst úr Eyrar-
sveit í siðastliðinni viku. Vroru á
honum sjö menn, druknuðu fimm,
en tveir komust af.
8. blað.
Vestan um haf.
Herra ritstjóri Tímans!
Leyfið mér að þakka yður í
heyranda hljóði fyrir að þér hafið
vakið máls á því í blaði yðar, að
oss beri, Frónbúum, að mjmda fé-
lagsskap eða samtök til að efla
samúð og samvinnu meðal íslend-
inga vestan hafs og austan. Það
hefði átt að vera gert fyrir löngu.
Vinir íslenzks þjóðernis og ís-
lenzkrar tungu vestan hafs stæðu
þá miklu betur að vigi en þeir
gera nú.
Mér er kunnugt um að þá sækir
stundum megn sársaukatilfinning
út af því, að þeim finst að þeir
séu hálfgleymdir »heima á gamla
landinu«, og að héðan komi oftar
kaldur gustur kærulejrsis eða jafn-
vel kala og misskilnings, heldur en
hlýr samúðarandi. Og því veit eg
að engar fréttir héðan að heiman
verða þeim jafnmikið gleðiefni og
ef þeir frétta, að hér séu samtök
mynduð í þá átt, sem þér nefnduð.
Eg dvaldi 3 mánaða tíma í sum-
ar sem leið í ýmsum bygðum ís-
lendinga í Canada, og eg varð ekkí
var við neitt, sem var jafnsameig-
inlegt bjá rétt að segja hverjum
íslendingi, sem eg kyntist, eins og
ræktarsemi og samúð til ættjarðar
vorrar.
Eg kom á talsvert á annað
hundrað íslenzk heimili og algeng-
asla umtalsefnið var ísland eða
eilíhvað íslenzkt, og að eins tveir
menn töluðu kuldalega i garð ís-
lands í min eyru. Mér þótti ein-
kenriilegt að endurminningarnar
að heimau voru svipaðar hjá báð-
um, þótt annar værí aö norðan en
hinn að austan. Báðir höfðn farið
um fermingaraldur vestur, átt erfið
æskuór hjá ónærgætnum húsbænd-
um, og kváðust sist sakna íslenzku
fjallanna, því að oft hefðu þeir
gengið um lxiíðar þeirra grátandi,
svangir og sárfættir og leitað að
óþekkum rollum í svartnættisþoku.
Eina sinni heyrði eg orðin: »Ekki
sástu svona á íslandi« sem sagt
hefir veíið, að hljómuðu sifelt í
eyrum nýkominna íslendinga. —
V*oru þau sögð við mig í græsku-
lausu spaugi í þetta eina skifti.
En þegar eg hugsa um þjóðern-
baráttuna islenzku, er borið hefir
nú fagran ávöxt í Jóns Bjarna-
sonar skólanum, og öll hlýinda-
orðin í íslands garð, sein eg heyrði,
á eg afarerfitt með að skilja hvern-
ig sannkær maður fer að fulljrrða
að maður verði var við »sifeldan
kulda og lítilsvirðingu á ættjörð-
inni« hjá löndum vestra, og þurfi
að »Ienda si og æ i hörðustu stæl-