Tíminn - 20.09.1919, Blaðsíða 1

TÍMINN
aO minsla kosli 80
blöð á ári, kostar 5
krónur árgangurinn.
AFGREIÐSLA
i Reykjavik Laugaueg
18, simi 286, út um
land í Laufási, simi 91.
III. ár.
Reykjavík, 20. septeraber 1919.
70. blað.
Valiirinn.
Komnar eru út allábyggilegar
skýrslur í Frakklandi, Englandi
og Þýskalandi um fallna menn,
horfna og særða í styrjöldinni.
Frakkland heflr mist í valinn
5,130,000 hermenn. Eru 1,275,000
þeirra fallnir og horfnir, en 3,845,
000 særðir. Eru ekki taldir með í
þessum tölum þeir hermenn sem
Frakkar fengu frá nýlendum sín-
um, en talið er að af þeim hafi
fallið 67,000 menn.
England sjálft hefir mist í-val-
inn 2,453,260 menn. Af þeim hafa
803,320 dáið eða horfið, en 1,649,
940 eru særðir. Séu þeir hvítu
menn taldir með sem Englending-
ar fengu í her sinn frá nýlendum
sínum, telst svo til að alls hafi
fallið í valinn 2,782,700.
Af þýska hernum hafa 1,486,952
hermenn fallið og dáið af sárum,
en 133,982 hermenn dáið úr sjúk-
dómum. Auk þess er talið að 762,
736 tranns hafi dáið þar i landi á
styrjaldartímanum vegna afleiðinga
hafnbannsins.
Franska stórblaðið »Le Temps«
hefir borið saman hlutfallið milli
fallinna manna og handtekinna,
hjá ýmsam af ófriðarþjóðunum.
Verður af honum Ijóst þetta:
í franska hernum hafa þrír menn
fallið á móts við hvern einn sem
bandtekinn var.
í þýska hernum er lilutfallið hið
sama.
í enska hernum hafa tveir menn
failið á móts við hvern einn sem
handtekinn var.
f her Austurríkis og Ungverja-
lands hafa tveir menn fallið á
móts við hverja þrjá sem hand-
teknir voru.
í rússneska hernum er hlutfallið
hið sama.
Eru þessar tölur talandi vottur
uin þann anda og þá hreisli sem
ríkt hefir í her hvers lands. um sig.
Þá helir það verið reiknað út,
hve mikið mannfallið hefir verið í
hverju landi, í hlulfalli við fólks-
fjölda landsins. Verður sú niður-
staða að fallið hafa:
Á Frakklandi ... 1 afhv. 28 íb.
- Þýskalandi ... 1----35 —
- Austurr.- Ungv.I. 1----50 —
- Engl. og írlandi 1----66 —
- Ítalíu..........1---------79 —
- Rússlandi .... 1---107 —
- Bandaríkjunum. 1 - 2000 —
Keomr þannig lang þyngst nið-
ur .» Frökkum, sem síst máttu við
slíkri blóðtöku.
Andstyggilegt er að lesa um það,
hvílík stórkostleg óþægindi, veik-
indi og manndauði hefir stafað af
lúsunuin.
Barst það faraldur að austan,
frá Rússum og Serbum og varð
með öllu óviðráðanlegt. Reyndust
lýsnar afarskæðar um að bera
sjúkdóina mann frá manni. Kem-
ur læknum saman um að það
muni lágt áætlað, að Jýsnar hafi
orðið einni miljón manna að bana
á þennan hátt.
Höfuðnauðsynin.
Sterk stjórn.
Það er mesta höfuðnauðsynin,
þessu landi til handa, að eignast
upp úr kosningunum slerka stjórn.
Þingið sem nú situr verður frægt
fyiir margt. Það er ófriðar-þingið.
Það er fullveldis-þingið. En það
er líka þingið, sem ekki gat mynd-
að stjórn. Og það er einhver sá
þyngsti dómur, sem kveðinn verð-
ur upp yfir þingi.
Það er komið á annan mánuð
síðan stjórnin sagði öll af sér. Og
það má nú telja fullvíst, að ný
verður ekki mynduð. Núverandi
stjórn verður að starfa þangað til
nýtt þing kemur saman upp úr
kosningum. Helslu mennirnir sem
myndað hefðu stjórn af núverandi
stjórnarandstæðingum, (B. J., E. A.,
M. P.) eru um leið meiri hluta
fossanefndarinnar sammála i því
mikla ágreiningsmáli. Þeir hafa nú
orðið gersamlega undir með það
mál og þingið hefir falið núver-
andi stjórn að greiða úr því og
hún er gagnstæðrar skoðunar við
þessa menn. Það er því óhugsandi
héðan af að þeir taki við stjórnar-
taumunum.
Stjórnin sem enn situr hefir að
mörgu leyli verið merkasta stjórn
sgm setið hefir á íslandi. Hún
leiddi sainbandsmálið til lykta.
Og hún sigldi landinu milli skers
og báru á ófriðarárunum, og hafa
þær ráðstafanir sem hún gerði
yfirleitt borið ágætan og tilætlaðan
árarigur, eins og kringumstæður
voru, þótt í einstökum atriðum
,?iætti Ijóð á finna.
Nú kemur það í Ijós, eins og
þingið er skipað og eins og stjórnin
er skipuð, að hún getur ekki starf-
að lengur. Og af því að ekkert
fæst í staðinn, er það Ijóst, að
sökin liggur fyrst og fremst bjá
þinginu.
Samstevpustjórn var nauðsynleg,
eins og málum horfði við og eins
og flokkum var skipað á þingi,
þá er hún var stofnuð.
Nú er það orðið jafnbert að
sainsteypustjórn á ekki við lengur
og að það er höfuðnauðsynin að
kjósi þá menn til þingmensku,
sem myndað geti fastan meiri
hluta, sem myndað geti nokkurn
veginn einlita stjórn, sterka sljórn.
Og að milli þeirrar stjórnar og
þing meirihlutans geti verið góð
samvinna og þannig beri einhverjir
ákveðnir ábyrgðina á sem gert er
og ógert er látið.
Sterk stjórn er nauðsynleg til
þess að hrinda stórmálum í fram-
kvæmd.
Tökum t. d. fossamálið. Þrátt
fyrir mikinn undirbúning af hálfu
milliþinganefndar, þrátt fyrir störf
stórrar samvinnunefndar beggja
þingdeilda alt þingið — verður
þinginu ekkert úr verki, alt er
drepið fyrir þingnefndinni. Þótt
stjórnin hafi sagt af sjer verður
þingið að vís& málum til stjórnar-
innar.
Fossamálið verður ekki vel leitt
til lykta án öflugs þingmeirihluta
og sterkrar stjórnar.
Hitt slærsta vandamálið, sem er
nú fyrir hendi, verður heldur ekki
leyst án sterkrar stjórnar. Og í
því efni verður beinlínis að hefj-
ast nýr siður, sem er í því fólginn
að völdin færist frá þinginu til
stjórnarinnar.
Það mál er það að koma lagi
og skipulagi á fjármálin íslensku.
Tvær myndir af núverandi á-
standi, auk þeirra sem áður hafa
verið nefndar hjer í blaðinu, sýna
Ijóslega gallana:
í neðri deild eru það öflugustu
sl\órnarandstœðingarnir (B. J. og
M. P.) sem mestu ráða um með-
ferð fjárlaganna í fjárveitinganefnd-
inni og deildinni. Liggur það í
augum uppi, hvað það er öfugt
og ólíklegt um rjetta niðurstöðu,
að andstæðustu aðilarnir meðal
löggjafanna fari höndum um fjár-
lögin og ráði mestu um búning
þeirra, livor á sínum veltvang.
1 efri deild gerbrejdir fjárliags-
nefnd, núna í vikunni, tekjuáætlun
fjármálastjórnarinnar, svo að ekki
stendur lengur steinn yfir steini.
Og flestar breytingar nefndarinnar
eru samþyklar í deildinni með öll-
um atkvæðum gegn atkvæði fjár-
málaráðherra eins.
Þetta er alóhæft ásland. Og það
er alröng venja sem ríkt hefir, alla
daga síðan stjórnin fluttist inn í
landið, að aðalvaldið og aðalá-
byrgðin í fjármálunum sje . hjá
þinginu, en ekki hiá stjórninni.
Það er gagnstætt þvi sem tiðkast
hjá fleslöllum þeim þjóðum, sem
lengst eru komnar um þingræðis-
sljórn og liefir að því verið vikið
ottar en einu sinni hjer í blaðinu.
Hjá þeim flestum er aðalfjárveit-
ingavaldið hjá stjórninni en ekki
þinginu.
Reglan á að vera sú, að þingið
skipar stjórnina, og svo á stjórnin
annað hvort að fá að ráða, í öllum
aðalatriðum, eða fara.
Það er stjórnarfarslegt viðrini,
að þingið skipi stjórn og vilji ekki
hafa aðra stjórn, en meti svo vilja
hennar að litlu og drepi fyrir
henni aðra hvora tillögu hennar.
Það er miklu meiri trygging
fyrir góðri og heilbrigðri fjármála-
stjórn, að aðalvaldið sé hjá stjórn-
inni. Stjórnin hefir miklu betri
tíma til þess, að ganga vel frá
fjárlögunum, og getur miklu betur
aflað sér góðra upplýsinga. Þing-
mennirnir, sem koma hver úr
sinni áttinni, frá öðrum störfum,
sitja að þingstörfum í stultan tíma
og fá rignandi yfir sig ótai beiðn-
um — hafa miklu verri aðstöðu
um að velja á milli þess þarfa og
óþarfa, um að sníða stakk eftir
vexti.
En til þess að þessi breyting
geti orðið þarf þingið að vera
þannig skipað, að það geti mynd-
að sterka stjórn. Ákveðinn meiri
hluti samstæðra manna þarf að
verá þar svo sterkur að hann geti
komið því í framkvæmd sem hann
vill, hindrað framgang þess sem
hann vill og stutt sterka sljórn sem
ineð honum beri fulla ábjugð á
því, að ríkissjóðurinn sé ekki
tómur og landinu að öliu leyti
vel stjórnað.
Þá er valdið kemst nú aftur í
hendur þjóðarinnar, upp úr vænt-
anlegu þingrofi, og nýjar kosningar
fara fram, þá er þelta hið mikla
úrlausnarefni fyrir kjósendur lands-
ins, að kjósa samstœðan meiri
hlúta, sem skipað geti sterka stjórn.
Bessastaðakirkja. Fornmenja-
vörður efnir til samskota til við-
haldsogviðiei.snarBessastaðakii kju,
en Jón bóndi Þoibergsson á Bessa-
stöðum hefir boðið safninu kirkj-
una, gegn því að það taki við
henni að öllu leyti. Kirkjan er ein
af merkustu húsum landsins fyrir
aldurs sakir, góðra gtipa og ann-
ars. Veitir fornmenjavörður gjöf-
unum viðtöku.
Rúgnijöl8skortur getur staðið
fyrir dyrum vegna verkfallsins í
Kaupmannahöfn. Hafa skip sum-
part ekki náð afgreiðslu, sumpart
orðið að sigla nálega tóm, þau er
farið hafa frá Kaupmannahöfn upp
á síðkastið.