Tíminn - 25.09.1919, Side 4

308
TIMIN N
sem meiri hlutinn telur vera fyrir
aðskilnaðinum, vil eg taka til at-
hugunar.
Þá er það fyrri ástæðan. Meiri
hlutinn virðist telja það ókost á
þjóðkirkjunni, að hún þrælbindur
sig ekki við hinar gömlu trúar-
játningar lúlersku kirkjunnar, að
nýrra hreyfinga verður vart innan
hennar og að kirkjan skuli vera
að breytast í frjálslynda átt. —
Frá mínu sjónarmiði er sú kirkja
ófrjálslynd, er fast bindur sig við
gamlar trúarjátningar. það gerir
engin frjálslynd kirkja. Ef hv.
meiri hluti vill að hinir nýju frí-
kirkjusöfnuðir, sem myndast, ef
riki og kirkja verða aðskilin, eiga
að rígbinda sig við gamlar trúar-
skoðanir, þá gef eg lítið fyrir trú-
frelsi þeirra. Trúarjátningarnar eru
samþyktir kirkjuþinga, og hafa
jafnan verið að breytast frá því
kristin kirkja var stofnuð.
Hv. meirihluti telur að stefnu-
breytingar og nýjar hreyfingar séu
þess valdandi meðal annars, að
menn vilji höftin leyst. Eg er þar
á gagnstæðri skoðun. Einmitt
stefnubreytingarnar og nýju hreyf-
ingarnar hafa fjarlægt menn því
að vilja sundurleysa ríkið og kirkj-
una. Nýju hreyfingarnar hafa gefið
mönnum vonir um endurvakningu
þjóðkirkjunnar. íslensku þjóðinni
er ekki þann veg háttað að hún
vilji hafa kirkju, sem er steingjörf-
ingur. Hún er frjálslyndari en svo;
en hv. meiri hluti kirjumálanefnd-
ar virðist einmitt telja kyrstöðuna
kost á kirkjunni.
Fyrir nokkrum árum hallaðist
eg að aðskilnaði ríkis og kirkju,
því að mér fanst þröngt í þjóð-
kirkjunni eins og hún var þá. En
síðan hefir hún tekið breytingum,
og frá minu sjónarmiði er hún á
réttri Ieið, en á réttri leið tel eg
hana vera þegar hún tekur sifeldri
framþróun og þegar hún hefir rúm
hafi séð í eigu eins manns í Rvík
fjórar myndir, sem hver um sig
hefði stórum prýtt þessa sýningu.
En það, sem þessi sýning sýndi
ljóslegast er það, að Ásgrímur er
að breytast. Straumur samtíðar-
innar hrifur hann með sér úr leið.
— Vilanlega er Ásgrimur hvorki
»impressionisti«, »cubisti« eða
»futuristi«. En spilling aldarandans
hefir náð til hans, þó að lífsþrótt-
ur hans og listamenska sé of mikil
til þess, að hann hætti að gera
fallegar myndir.
Breytingin er ,i stuttu máli sú,
að Ásgrímur, sem var fyrirtaks-
nákvæmur og eðlilegur í list sinni,
er farinn að »útfæra« myndir sín-
ar miklu minna en var, láta sér
nægja stóra drætti, og treysta á
að heildar-áhrifin njóti sin, þó að
lítið sé hirt um smá-atriðin.
Ásgrímur verður all af mikill
málari. En hans bestu eiginleikar
myndu njóta sín fulikomlegast, ef
hann héldi fast við þann stíl, sem
hann myndaði sér meðan hann
var að byrja glímu sína við hvítu
jöklana og grænu hliðarnar. (prh.)
fyrir nýjar skoðanir, er samþýðast
skoðunum samtiðar hennar. Ef kirkj-
an gerir þetta ekki, en heldur sér
óbreyttri, þá getur hún ekki leng-
ur átt samleið með mönnum, þá
hætta menn að rækja hana. Lik-
lega hefir það verið höfuð orsökin
til þess að menn fóru að vanrækja
kirkjugöngur, að kirkjan var að
dragast aftur úr timanum, að hún
var ekki nægilega víðsýn. Frjáls-
lyndir menn vilja að kirkjan geti
fært þeim »frelsisvinber seidd við
sólarkyngi« eins og skáldið komst
að orði, en ekki »krækiber af
þrældóms lúsalyngi«.
Breytingar á nútíðarkirkjunni
er ekki eins dæmi. Kirkjan
hefir einlægt verið að breytast.
Annars væri hún heldur ekki kom-
in fram á þennan dag. Þótt þröng-
sýnir kirkjumenn hafi oft og ein-
att viljað útiloka kirkjuna frá nýj-
um skoðunum, þá hefir þeim
sjaldan tekist það til lengdar; þær
hafa smeygt sér inn i hana og
brotið af sér eldri hlekki. Ætla
eg ekki að nefna nema eitt dæmi:
siðabótina. Guðfræðin þarf einatt
að vera ný guðfræði, ef menn eiga
að geta samþýðst heuni. Trúin er
einstaklingseðlis. Hver einstakling-
ur hefir sínar sérstöku trúarskoð-
anir, eða trúartilfinningar, i ein-
hverjum atriðum frábrugðnum ann-
ara skoðunum, því álít eg kirkjan
þurfi að vera svo rúmgóð, svo
frjálslynd, að hún geti hýst menn,
sem hafa ekki í öllum atriðum
sömu trúarskoðanir, að eins að
frumkjarni trúarinnar sé sá sami.
Hv. meiri hluti talar um sundr-
ung innan þjóðkirkjunnar. Mér er
ekki kunnugt um, að innan þjóð-
kirkjunnar sé ríkjandi, nein ófriðar-
andi, nema ef meiri hlutinn telur
kenningafrelsi prestanna sundrung,
og að allir prestar hafi ekki ná-
kvæmlega sömu skoðanir nm sum
atriði trúarinnar.
Þá er önnur aðal ástæða meiri
hlutans fjársparnaðurinn. Vitanlega
kostar mikið að halda uppi kirkj-
unni, og það væri mikill sparn-
aður að leggja hana niður. En við
skiljum að eins að ríki og kirkju,
en höfum kirkju og kostum hana
eftir sem áður — og út frá þvi
virðist hv. meiri hluti ganga —
þá er sparnaðurinn enginn. Pen-
ingar þeir er ganga til þess að
kosta presta og kirkjur fara þá frá
einstaklingunum og í safnaðasjóði
og þaðan til prestanna. Nú greið-
ist prestunum sumt af launum
sínum beint frá söfnuði þeirra, en
sumt úr ríkissjóði. En í ríkissjóð-
inn greiða einstaklingarnir. Alt
kemur í sama stað. Þjóðin þarf að
kosta prestana og kirkjurnar,
hvort sem er.
Ekki fæ eg séð að þessi breyting
sé sérstaklega nauðsynleg vegna
launamálsins. Þótt þingið sam-
þykki tillögu þessa, þá veit enginn
hverju þjóðin muni svara, og það
verður hvort sem er að ganga frá
Iaunakjörum presta á þessu þingi,
enda hefir engin rödd heyrst, sem
hefir á móti því.
»Hver söfnuður greiðir sínum
presti kaup, eftir því sem um
semst«, segir meiri hlutinn i nefnd-
aráliti sínu, þegar búið verður að
skilja riki og kirkju. Þetta er sjálf-
sagt, það verður samningamál. En
hætt er við að víða verði reynt að
fá þá presta, er minst kaup setja,
og jafnvel að lítið mentaðir menn
og lítt hæfir gefi sig fram til starfs-
ins. Sömuleiðis er það athugavert
að presturinn, sem á að vera^leið-
andi maður safnaðar síns, eigi alt
undir söfuuðinum, það er stór
hætta á þvi, að það geti annað-
hvort gert hann að lýðskrumara,
eða handbendi þeirra manna, sem
mestu ráða um peningamál safn-
aðarins. Eg held að svo geti farið,
að líkt verði gengi prestanna, sem
leigupresta á Sturlungaöld.
»Biskupsembætti, sem ríkisstofn-
un legðist niður«. Frá sjónarmiði
meiri hlutans er það sjálfsagt, og
svo verður það, ef ríki og kirkja
verða aðskilin. Þetta er dálítill
sparnaður fyrir ríkið. En hvaða
þýðingu hefir það fyrir kirkjuna.*
Frá biskupsvaldinu hefir kirkjan
fengið talsverðan ljóma. Það við-
urkendi skilnaðarþingið 1909.
Margir okkar ágætustu manna hafa
setið á biskupsstóli. Flestir biskup-
ar okkar síðan um siðabót — og
margir áður — hafa verið þjóð-
nytjamenn, og sumir mjög miklir
lærdómsmenn, er breytt hafa út
þekkingu meðal þjóðarinnar, og
orðstir þeirra sumra hefir borist
til annara þjóða.
Þar sem kirkjunni er haldið
uppi af ríkisvaldinu, þá veitir það
henni festu og virðing hennar
verður meiri, en ef einstakir söfn-
uðir halda henni uppi.
En þrátt fyrir það, þótt eg sé
því mótfallinn, að þingið fari nú
að krefjast undirbúnings stjórnar-
innar á aðskilnaði ríkis og kirkju,
og að eg haldi að aðskilnaðurinn
hafi enga blessun í för með sér,
þá játa eg fyllilega, að þjóðkirkj-
an hefir verið og er enn alt of
sofandi., En því verður ekki mót-
mælt að nýjar hreyfingar hafa
smeygt sér inn í kirkjuna, og við
þær er hún farin að rumskast, og
það gefur þjóðinni von um, að hún
muni vakna svo að andlegar hrær-
ingar berist út frá henni til þjóð-
arinnar, er gefi þjóðinni nýlt lífs-
afl og að hún geti orðið ein aðal-
menningarstofnun þjóðarinnar, eins
og hún hefir verið um margar
aldir. Prestar hennar voru um langt
skeið nær því einu leiðandi menn
og menningarfrömuðir þjóðarinnar,
þótt þeir vitanlega hafi verið mis-
jafnir.
Af þessum ástæðum og sérstak-
lega af því að mér virðist eigi
verða á móti því mælt, að nú sé
aftur að rofa fyrir degi í íslensku
þjóðkirkjunni, vil eg að enn verði
beðið f nokkur ár, án þess nokkuð
sé gert til þess að æsa menn móti
þjóðkirkjunni. Vil eg æskja að
deildin afgreiði tillöguna með
þeirri rökstuddu dagskrá, sem eg
hefi borið fram.
Pjóðin hefir ekki á síðustu árum
látið í Ijósi neinar ákveðnar óskir
Ken nara
vantar
í Skógarstrandarfræðsluhér-
að. — Umsóknir berist fyr-
ir miðjan október. Sími á
Breiðabólsstað.
Fræðslunefndin.
né vilja i þessu máli. Ef þjóðin
hefði viljað að þingið tæki málið
fyrir, hefði hún áreiðanlega látið tíl
sín heyra um óskir og kröfur í þá
átt. En í svona máli verður vitau-
lega vilji þjóðarinnar að ráða. Þeg-
ar þjóðin krefst að þingið fari að
undirbúa aðskinað ríkis og kirkju,
þá er málið timabært, en fyr ekki.
Ný tillaga iim Eiöaskólann.
Nú er búið að breyta Eiðaskól-
anum í það horf, að miklar líkur
eru til, að þar verði mikil aðsókn,
ef húsrúm er bætt, svo að eigi
standi á þvi. Verður Eiðaskólinn
þá hinn fyrsti nýtísku héraðsskólí
sem landið tekur algerlega á sína
arma. Það skiítir afarmiklu, ekki
einungis fyrir Austfirðinga, heldur
alla landsmenn, að Eiðaskólinn
geti náð sem mestum þroska og
viðgangi Hann er fyrsta sporið á
nýrri braut.
Eitt af því fyrsta sem gera þarf
á Eiðum er að byggja þar nýtt
skólahús og leikfimissal. Þar er að
vísu eilt dágott hús, en það gerir
varla betur en nægja til íbúðar
handa kennurum skólans. í stuttu
máli, það þarf að reisa skólann
að nýju að langmestu leyti.
En af því leiðir annað. Skólinn
er ekki á heppilegum stað. Helsta
uppeldisstofnun á Austurlandi ætti
að vera á fegursta blettinum, sem
til er í fjórðungnum, og það er
Hallormsstaðir. Þar er flest það
sameinað, sem prýðir íslenska sveit.
Fögur fjallasýn, fjær og nær jörð-
inni, vel í sveit komið. Lagarfljót,
eins og stöðuvatn, rétt við túnið,
og seinasl en ekki síst, lykur sfór-
vaxnandi skógur á landinu kring
um bæinn. Betra skólasetur er ekki
til á þessu landi. Ög jörðin er þjóð-
eign. Til að flytja skólann þangað
þarf ekki annað en það, að meiri
hlutinn af víðsýnum og skynsöm-
um mönnum í landinu vilji unna
stofnuninni þess aðstöðu-hagræðis,
sem leiða myndi af flutningnum.
Iiiða ælti að gera að læknis-
bústað og skólaherbergin að sjúkra-
skýli. Landið þarf þess með, og
það fremur fyr en síðar. P.
Ritstjóri:
Xryggrvi ÞórhalisHon
Laufási, Simi 91.
Prentsmiöjan Gutenberg