Tíminn - 24.01.1920, Blaðsíða 1

TIMINN
um sextíu blöd á ári
kostar tiu krónur ár-
gangurinn.
AFGREIÐSU
i Reykjavilc Laugaveg
17, simi 286, út um
land i Laufási, simi 91.
IY. ár.
Reykjavík, 24. janúar 1920.
3. blað.
Búnaðarfél. íslands
verður haldinn í Iðnaðarmannahúsinu í Reykjavík þriðju-
daginn 23. mars þ. á. og byrjar kl. 4. síðdegis.
Par verður skýrt frá fjárhag félagsins, framkvæmdum
þess og fyrirætlunum, rædd búnaðarmáleíni og bornar
upp tillögur, er fundurinn óskar að búnaðarþingið taki
til greina.
Reykjavík 20. janúar 1920.
S. Sig'urðsson.
Hröpuð stjarna.
Fvrir héiumbil ári siðan var
Wil'On forséti Bandaríkjanna fræg-
astur maður og sá sem flestir litu
vonaraugum til Nú heyrist varla
minst á hann nema í sambandi
við brostnar vonir og strandaðar
hugsjónir. Heilsa hans er biluð,
svo að fyrirsjáanlegt er að hann
muni ekki starfa í fararbroddi
þjóðanna meir en búið er.
Wilson var í ófriðarlokiu
átrúnaðargoð þjóðar sinnar, sam-
lierjanna, og margra bestu manna
meðal á Þýsklalandi og Austurriki.
Hann bafði haldið uppi sæmd
þjóðar sinnar, og skakkað hinn
mikla hildarleik með þeim hætti
að eigi varð um vilst hverja þýð-
ingu Bandaríkin höíðu í ófriðnum.
Bretar, Frakkar og ítalir voru hon-
um þakklátir fyrir að hafa hjálp-
að þeir úr greipurn óvinar, sem
stundum virfist vera þeim ofurefli.
Og Þjóðverjar vonuðu, að úr því
þeir höfðu tapað leiknum, mundi
Wilson sá einn af andstæðingum
þeirra er yfir þjóðum átti að ráða,
sem hafði hæði drergskap og mátt
til að unna þeim skaplegra friðar-
kosta. »Fjórtán boðorð« Wilsons
voru sá grundvöllur, sem hinir
sigruðu og hugsjónamenn' annara
landa vonuðu að fiiðarsáttmálinn
yrði bygður á. Og allsherjarbanda-
lag allra þjóða, útrýma styrjöldum
og ranglæti í skiftum þjóðanna.
En þetta fór á annan veg. Frið-
urinn varð alt annað en mildur.
Sigurvegararnir hugsuðu meir um
hefnd, heldur enn að undirbúa ei-
lifan frið. Wilson kom til Parisar
sigri hrósandi. En hann fór þaðan
aftur sigraður, og með aðdáun
múgsins breytta í einhliða áfellis-
dóma. Og nú þykist hver óvalinn
meðalmaður hafa rétt til að hlaða
grjóti að höfði hans.
En þeir sem feldu hina þungu
dóma, hafa sennilega ekki gert sér
eins mikið far um að skilja ástæð-
urnar til þess, að hinn vitrasti og
göfuglyndasti stjórnmálamaður hefir
í raun og veru beðið gífurlegan
ósigur í baráttunni fyrir réttlátum
hugsjónum.
Fyistra hindrunin á vegi Wilsons
var það, að sáttafundurinn var i
Frakklandi. Engin þjóð hafði orð-
ið jafn illa fyrir barðinu á hinu
þýska júnkaravaldi. Rosknir menn
mundu enn alt of vel harðýðgi
Þjóðverja 1870—’71. Og yngri kyn-
slóðin hafði vaxið upp við beiska
reynslu um sifeldar móðganir þýska
keisaravaldsins. Og öll þjóðin hafði
tekið þátt i hinu ægilega nýafstaðna
stríði. Frakkar vissu, að ef þeir
hefðu beðið ósigur, þá myndi sá
friður, sem þeirn var boðinn hafa
verið sama og þjóðardauði. Þeir
höfðu heyrt og séð, að frönsku
þjóðinni átti »að blæða til ólífis«.
Sigurinn einn og ekkert annað hafði
bjargað þjóðinni frá tortímingu.
Slík þjóð verðu varla áfeld, frá
mannlegu sjónarmiði, þó að fyrir-
gefning og mannúðlegir framtíðar-
draumar séu ekki eftir í hugum
hennar, mcðan verið er að gera
upp reikninginn við hinn fallna
óvin. Og stjórnmálaforingi Frakka,
Clemenccau sameinaði alla þessa
þætli. Hann var ungur 1870. Eitur
ósigursins og margenduitekið barð-
ræði frá hendi Þjóðverja var runn-
ið honum í merg og bein. Hann
hafði staðið í eldinum, hin siðustu
missiri stríðsins. Og öll aðstaða
bans var þess eðiis, að honum
hlaut að vera mjög örðugt að
fallast á boðorð Wilsons.
Nokkað sama máli var að gegna
um England. Bróðurandinn til
frændanna austan Norðursjávar
var ekki ríkur þar í Iandi. Kosning-
ar höfðu farið fram þar i landi
rétt eftir að vopnahléð var samið.
Það var i raun og veru við þær
kosningar barist um hvort beita
skyldi mildi eða hörku við Þjóð-
verja. Auðmannaforkólfarnir og
þeirra fylgifiskar heimluðu að Þjóð-
verjar yrðu látnir borga allan her-
koslnaðinn. »Láta þá greiða sinn
síðasta eyri«, var einkunarorð
hefndarflokksins. Og þjóðinni lík-
aði þessi síefna, enda sigraði hún
með afskaplegum meirihluta. Sá
hluti frjálslynda flokksins og jafn-
aðarmanna, sem vildu unna Þjóö-
verjum skaplegra friðarkosta, fór
herfilegar ófarir við kosningarnar.
Lloyd George var falið að semja
friðinn á harðræðisgrundvelli. Hon-
um mun ekki hafa verið með öllu
ljúft að fara þannig að. En þingið
leiðbeindi honum svo að um mun-
aði. Meðan stóö á friðarsamning-
unum, kom sá kvillur upp i Lond-
on, að Lloyd George væri farinn
að hallast nokkuð mikið að fjórtán
boðorðum Wilsons. Þá sendu um
200 breskir þingmenn úr stuðn-
ingsflokki stjórnarinnar forkólfi
sínum alvarlega áminningu, sem
hafði tilætiuð áhrif.
»Án er ills gengis.mema heiman
hafi«. Svo mátti og segja um Wil-
son. Skömmu áður en hann fór
til Frakklands hafði hann beðið
allmikinn kosningaósigur heima
fyrir — einmilt í tilefni af friðar-
stefnu sinni. Auðmenn Bandaríkj-
anna vildu líka fá eigingjaruan
hefndarfrið.
Þegar Wilson kom til Parísar
stendur hann í raun og veru einn
á móti öllum, með sína eigin þjóð
skifta að baki sér. Ósigur hans
var fytirsjáanlegur. Samstarfsmenn
hans voru, sökum eigin skapferlis
og lífsreynslu, en þó einkum vegna
aðhalds þjóða sinna, algerlega ó-
sammála Wilson. Til að sigra þá
hefði hann þurft að hafa alræðis-
vald. En þess var honum varnað,
vegna þess að boðorð hans stóðu
grunt í stjórnmálajarðvegi Banda-
ríkjanna.
Heimurinn hefir fengið frið eins
og hann verðskuldaði. Ekki frið
bygðan. á hugsjónum og réttlætis-
tilfinningu, heldur hefndarfrið, sem
bersýnilega leiðir fyr en varir til
• nýrra blóðsúthellÍDga og hörm-
unga. Og svo áfellir hin hugsjóna-
lausa og grimmlynda kynslóð, sein
vildi hefnd, en ekki víðsýni og
mannúð, þann eina valdamann
stórþjóðanna, sem stefndi hærra,
en var ofurliöi borinn af samhej-
um sínum innanlands og utan.
Það er ekki erfitt að skilja hvers-
vegna Wilson er falliun í valinn.
Hann er skipbrotsmaður. Hann
hefir séð hið fyrirheitna land. Hann
hefir nokkur augnablik haft áslæðu
til að halda að hann gæti með
einu heljartaki lyft mannkyninu á
hærra stig friðsamlegrar og drengi-
legrar menningar. En þegar á
reyndi voru þetta að eins draum-
sjónir. Fyr en varði stóð hann einn,
svikinn og yfirgefmn af sainheij-
uin sínum og stuðuingsmönnum,
sem höfðu mátt til að gera fiiðinn
grimman, hefndarþrunginn og
ógiftusaman eins og þeir voru sjálfir.
Síldveiðin.
Hvað er sildveiðin?
Hún er einhver farsældarminsti
atvinnuvegur, sem rekinn er á ís-
landi.
Hún er rekin eingöngu í c. tvo
mánuði, einmitt um hábjargræðis-
tírnann.
Hún tekur þá vinnandi karla
og konur hundruðum saman frá
aðalatvinnuvegum landsins, land-
búnaðinum og þorskveiðunum,
þeim, sein afkoina þjóðarinnar er
undir komin, þeim, sem veita at-
vinnu alt árið.
Hún @r hið glæfralegasta fjár-
hættuspil.
Hún setur úlgerðarinennina í
tvöfalda hættu: því að veiðin bregst
æ við og við og markaðurinn bregst
algerlega á stundnm.
Hún sendir stundum verkafólkið
heim með tvær hendur tómar,
eftir margra vikna iðjuleysi um
mesta annatíma ársins.
Hún hefir komið af stað óheil-
brigðri og óeðlilegri kepni um að
ráða verlcafólk, til stórtjóns fyrir
aðra atvinnuvegi landsmanna.
Hún skapar verkafólkseklu, án
þess að veita verkafóikinu nægi-
lega tryggingu, um að fá sæmilegl
kaup.
Hún ræður verðlagi á vinnu og
þó getur enginn heilvita maður
látið sér til liugar koma að byggja
framtíð landsins að nokkru leyti
á þessavi atvinnugrein.
Hún getur verið, og hefir í mörg-
um tilfellum verið, siðspillandi at-
vinnuvegur, bæði fyrir útgerðar-
menn og verkafólk og fyrir at-
vinnulífið í heild sinrii.
Hún setur mörgum útgerðarmanni
þann kost, að eiga það á hæltu í
hverl skifti, sem hann gerir út,
að lapa aleigu sinni, eða meiru,
etida getur enginn hygginn atvinnu-
rekandi bygt atvinnurekslur sinn
nema að litlu leyti á sfldveiði.
Hún er sá atvinnuvegur, þar
sem hyggindi og atorka mega sín
óvenju lítils, en Iangmest er undir
hepni komið.
Hún venur verkafólkið á þann
lifnaðarhátt, að lifa í iðjuleysi vik-
um saman, en ofbjóða sér ineð
vinnu á fáeinum dægrum, að
afla einkis flesta daga sumars-
ins, en vinna sér inn gríðarlega
mikið á skömmum tima.
Hún heldur þeirri freisting að
hlutaðeigendum, að vera iðjulausir
allan ársins hring, nema síldveiða-
timann — e/ vel gengur.
Hún hefir ekkert viðnám, ef iila
gengur, og ef verulega illa gengui*,
þá verða þeir að borga brúsann,
sem ekki hafa tekið þátt í þessu
fjárhættuspili.
Hún veitir stundum mikinn gróða,
en sá gróði fer alt of oft til lítilla
þarfinda.
Hún er sá atvinnuvegur, sem
fyrst og fremst gerir hinum ábyggi-
legu atvinnuvegum landsmanna
stórkostlega erfitt fyrir og auk þess
verða þeir að bera skellina, þegar
verulega út af ber. Það getur hæg-
lega svo farið, að síldartapið verði
að greiðast af ágóða þeirra at-
vinnuvega, sem hún vinnur mest
ógagn.
Hún er þess vegna sá atvinnu-
vegur, sem er stórhættulegur þjóð-
arbúinu, og vitanlega því hættu-
legri, því fleiri sem taka þátt i
þessu fjárhættuspili, og því Iengur
sem leyft verður að reka það
skipulagslaust.
Hversn lengi?
Stjórn og þing hefir hvorki hreyft
legg né lið um að reyna að gera
þennan atvinnuveg áhættuminni
fyrir þjóðarbúið.
Hversu lengi á að bíða?
Það getur verið að forsjónin taki
í taumana; á þann hátt, að síld-
veiðin leggist niður fyrir norður-
og vesturlandi og fyrir öllu landi,
líkt og hún lagðist niður fyrir
Austurlandi.
Það getur verið. En megum við
I treysta því, og fljóta sofandi að
feigðarósi, halda að ökkur hönd-
um, og biða?
Er það ein alvarlegasta spurn-
ing, sem nú mætti á dagskrá vera,
hversu lengi þessu á að fara fram.
Alvarlegust vegna þess sorglega
ástands, sem virðist blasa við, sem
er það, að ekki verður annað séð,
en að hin mikla síldarframleiðsla
liðins sumars verði óseljanleg, eða
elmmgis seljanleg með siórkostlegu
tjóni.
Það er hryggileg tilhugsun, að
það getur legið við borð, að lands-
menn tapi mörgum hundruðum
þúsunda króna á þessum alvinnu-
vegi í ár.
Pað er alvarlegt ihugunarefni að
afkoma fjölda manna, og afkoma
þjóð/elagsins að töluverðu tegti, skuli
vera komin undir sliku fjárhœttu-
spili og slikum atvinnuvegi, sem
vinnur stórtjön hinum ábyggitegu
alvinnuvegum landsmanna.
Og hafa hann við sér blasandi,
þann möguleika, að þeir verði æ
fleiri, sem þessi atvinnuvegur tekur
frá öðrum atvinnuvegum, og þær
upphæðir æ stærri, sem eru komn-
ar undir slíku teningskasti hepn-
innar.
En ekkert er gert af þingi og
stjórn til þess að reyna að koma
skipulagi á, ekki einu sinni til
þess að íhuga hvort nokkur leið
muni vera fær til þess, að koma
skipulagi á og gera þennan at-
vinnuveg áhættuminni og tekju-
vissari fyrir einstaklingana, og að
góðri tekjugrein fyrir marg-þurfandi
ríkissjóðinn.
Þingið, sem saman kemur í
næsta mánuði, svarar þvi fyrir
sitt leyti, hversu lengi á að bíða.
Shuiy iiiii vimíil.
ii.
Sumir kaupstaðarbúar leggja ó-
verðskuldaða fæð á samvinnufé-
lögin fyrir það, að þau séu ósann-
gjörn við bæjarbúa um verðlag á
islenskum vörum. Að miklu leyti
er þessi ásökun tómur heilaspuni.
Samvinnufélögin hafa með vöru-
vöndun og hyggilegri aðferð á sölu
erlendis hækkað ýmsar vörur í
verði. En við því getur enginn sagt
neitt. Hvortveggja tramkvæmdin er
lofsverð. En það sem ekki er rétt
eða Iofsvert, er að selja löndum
sínum isl. framleiðslu dýrari, held-
ur en hún gengur á erlendum
markaði. Reykvíkingar bera sig
einkum upp undan þessu og kenna
heildsölu samvinnufélaganna um,
þ. e. Sambandinu.
En Sambandið er hér haft fyrir
rangri sök. Það miðar sölu á isl.
afurðum iunanlands við erlenda
verðið á samskonar vöru. Og það
er óaðfinnanlegur mælikvarði.
Kaupfélag Eyfirðinga selur mikið
af kjöti í bæinn, í sláturtíöinni.
Þá veit enginn hvað kjötið muni
seljast erlendis. Kaupfél. selur þá
áœtlunarverð á kjötið, og bókfærir
hvað hver einstaklingur tekur og
borgar. Um veturinn, þegar salan
erlendis er ura garð gengin, borg-
ar kaupfélagið til baka, ef áætlun-
arverðið reynist bærra hinu erl.
markaðsverði. Eu ef hið gagnstæða
á sér stað, borgar kaupandi upp-
bót.
Þessi aðferð er heilbrigð og rétt-
lát. Henni hefir fastlega verið haldið
fram sem sjálfsagðri reglu um slík
viðskifti, í Tímariti samvinnufé-
laganna. Hún ein getur trygt frið
á viðskiftasviðinu milli lands og
sjávar.
Reykvikingar gruna Sláturfélagið
um, að selja þeim kjötið óþarflega
dýrt. Og i haust mun verðmunur-
inn hafa verið talsverður. Síðan
skella fáfróðir menn í höfuðstaðn-
um skuld á félög, sem fylgja al-
gerlega réttmætri aðferð.
Þetta ólag á kjötsölunni í Rvík
er eins mikið að kenna höfuð-
staðarbúum eins og Sláturfélaginu.
Bærinn gæti kevpl kjötið af félag-
inu og sell það »skilyrðis-bundið«
eins og kaupfél. Eyf. Eða borgar-
arnir haft 'kaupfél., sem annaðist
þessi innkaup. En hvorugt þetta
hafa Reykvikingar gert. Og Slátur-
félagið hefir ekki lagt sig í fram-
króka til að bæta úr þessum ágalla.
En hann er skaðlegur báðum hlut-
aðeigendum — og jafnvel orðspori
samvinnunnar yfirleitt.
Samvinnumaður,