Tíminn - 25.09.1920, Side 2

150
TIMINN
amerísku eru heimskunnir sem bestu og fullkomnustu
grammófónar er hugvitsmennirnir hafa getað búið til.
Pantið einn slíkan grammófón hjá kaupfélagi yðar eða
kauþmanni með nokkrum plötum og þér munuð undrast
hve mikill ánægjuauki það verður fyrir heimili yðar, þeg-
ar þetta snildaráhald lætur þar til sín heyra.
Samband ísl, samvinnufélaga
útvegar beint frá verksmiðjunni hið viður-
kenda ágæta Me. Dougalls baðlyf.
Að gefnu tilefni,
»Vér erum postular
nýja tímans, á fána
vorum er umburð-
arlyndi; og ef pú
fyllir ekki flokk
vorn, pá ætlum vér
að rota pig«.
Eg l*rði einu sinni þýskt erindi
sem að efni til var á þessa leið,
og kemur mér það stundum í hug
er eg les deilugreinar manna þeirra
vor á meðal sem ætlast til að þeir
séu taldir öðrum fyemur frjáls-
lyndir í trúarefnum. heim hættir
svo oft til að »slá um sig« með
stóryrðum og dylgjum, og sýna þá
að þeir eiga fremur litið af því
umburðarlyndi, sem þeir krefjast
af öðrum.
Því miður er grein síra Jakobs
Kristinssouar í Tímanum 18. þ.
m., »Vitnisburður binna rétttrú-
uðu«, engin undantekning í þessu
efni, — og hygg eg þó að hún
hefði orðið nokkuð á annan veg,
ef hann hefði viljað hafa fyrir því
að finna mig að máli áður en
hann skrifaði hana,
Eg lái raunar ekkert formanni
guðspekisfélagsins að honum gremj-
ist sumt af því sem stóð í síðasta
tölubl. Bjarma, — og oft endra-
nær. Pví þar hefir oft komið í ljós
sú skoðun mín og margra annara,
að það sem aðgreindi guðspekina
frá kristindómi væru mestmegnis
firnur og fjarstæður. Hneyksi slík-
ar fullyrðingar guðspekingsnema,
mega þeir vita að engu minna
hneyksla oss fullyrðingar þeirra
um nýjan Messías eða nýjan mann-
kynsfræðara, endurholgun, leiðtog-
ana miklu í Himalayafjöllum o. fl.
En þótt honum gremdist, var
óþarfi að misskilja ummæli mín
og skrifa deilugrein gegn því sem
eg sagði ekki, nóg er samt sem
skilur.
Það sem eg átti við er eg sagði:
að siðferðilegt »los« leiddi af trú-
arbragða »losinu, er í fám orð-
um þetta:
Þegar margar sterkar raddir
ráðast á þá trú, sem þorri manna
taldi rétta áður og gengið hafði frá
kynslóð til kynslóðar, hendir margt
óþroskað fólk þær fullyrðingar á
lofti sem lengst fara í að rífa nið-
ur, skiftir sér lítið af því sem reynt
er að byggja í staðinn, og dregur
stundum alt aðrar ályktanir af
nýja boðskapnum er flytjendur
hans ætlast til, bæði í trúarlegu
og einkanlega í siðferðilegu tilliti.
Víðast er nóg af freistingum, sem
eru ekki lengi að hagnýta sér það
þegar losnar um eldra aðhald trú-
arinnar. Getur þá ein ógætin full-
yrðing, eins og t. d. »Guð er í
syndinnk, gert meiri skaða en
mörg holl og góð fyrirmæli geta
bætt upp.
Á þessu hefir borið fyr og síðar
víða um heim, og jafnvel þar sem
nýi boðskapurinn var stórum betri
en hinn; og því er það, að gætnir
og reyndir kristniboðar í heiðnum
íöndum vara oft nýkomna kristni-
boða við því að fara með árásir
á þarlend trúarbrögð, hitt sé miklu
affarasælla að sýna það smám-
saman, sérstaklega í verki, að að-
komni siðurinn sé betri en sá sem
fyrir var.
En vitanlega er hættan enn
meiri þegar nýi boðskapurinn hefir
minna siðferðisþrek að bjóða en
eldri trúin.
Eg skil varla f öðru en síra J.
K. sé mér sammála um þetta, ef
hann vill íhuga það reiðilaust.
Petta eru svo almennar staðreyndir.
Vera má að hann treysti sér
heldur ekki til að andmæla að
erfitt muni að gera sér ljósa grein
fyrir hvað margir vor á meðal
hafi beðið skipsbrot á barnatrú
sinni, fyrir árásirnar gegn henni
þessa síðustu áratugi, og þó enga
aðra trúarsannfæringu eignast í
staðinn, og vart munu þeir fastari
á fótum í siðferðilegu tilliti eftir
en áður.
En hitt kannast hann vitanlega
ekki við sem eg sagði, og er sann-
færður um að sé rétt, að andatrú
og guðspeki geti ekki veitt jafn
mikið afl gegn freistingum og lif-
andi kristindómur, og því sé út-
breiðsla þeirra stefna ekki besta
ráðið gegn siðferðismeinum þjóðar
vorrar.
En þótt eg segi það, treysti eg
því að allflestir sjái, að það er
ekki sama og eg segði að siðspill-
ingin í Reykjavík sé þessum stefn-
um að kenna, eins og J. K. hefir
skilist og reiðst mér fyrir.
Setjum svo að eg segði við sira
J. K.: »Eg treysti yður alls ekki
jafn vel og honum N. N. til að
hjálpa þessum ógæfumanni«. —
Gæti honum að vfsu gramist að
eg treysti honum ekki nógu vel,
en hver getur fallist á að hann
hafði ástæðu til að svara: »þér
kennið mér eftir þessu um ógæfu
mannsins«.
En svo hraparlega hefir hann
misskilið orð mín og því er æði-
margt af því sem hann skrifar
alveg út i hött í þessu sambandi.
Orð mín: »enda dæmi átakan-
leg fyrir þá sem vilja sjá« — áttu
alls ekki við þjófnaða eða saur-
lifnaðamálin, eins og eg hélt auðséð
a. m. k. fyrir kunnuga. Eg veit ekki
til að neinn sakborningur í þeim
málum hafi sýnt áhuga á nokkr-
um trúmálum, og ávirðingar þeirra
sanna því ekkert um siðferðisþrótt
neinna trúarbragða. Pví að sjálf-
sögðu veit síra J. K. að kristin-
dómur er að því leyti svipaður
guðspeki, að það er ekki nóg að
heyra aðra segja frá honum til
þess að verða sannur félagsmaður.
Velkomið er að eg segi síra J. K.
persónulega hvað eg átti við, ef
hann skyldi ekki vita það, því að
eg hefi rekið mig á að guðspekis-
áhugi er ekki næg vörn gegn
freistingum, en út í það fer eg ekki
frekar í blöðunum, eg á engin
ámæli skilið frá J. K. fyrir það.
Hitt var óþarfi, og sýnir ógætni
í dómum um ókunnuga, að vera
að eyða mörgum orðum til að fá
mig til að kannast við að eg
þekti þó a .m. k. einn vandaðan
guðspekisnema. — Það er velkomið
að auglýsa að eg þekki ýmsa fleiri
vandaða menn í þeim flokk, tel
suma þeirra góðkunningja mína,
og hefi ekkert tekið nærri mér að
vera í samvinnu við þá um sum
mannúðarmál. Og þess gat eg í
Bjarma 1. júni s. 1. alveg ótilkvadd-
ur af síra J. K. að »ísl. spíritistar
legðu áherslu á vandað sið-
ferði«.
En — eg hefi einnig kynst
vönduðum mönnum, — sem töldu
sig ýmist trúlausa eða efnishyggju-
menn, — og datt ekki'í hug að
þakka drengskap þeirra »trúleys-
inu« eða efnishyggju, enda þótt
einhver kunni að verða vondur út
af því.
»En þá er það heldur engin sönn-
un um áhrif kristinsdómsins, þótt
bent sé á vandaðan mann kristinn«,
mun síra J. K. svara. —
Vitanlega ekki nein bein sönnun.
Hitt er mér næg sönnun að eg
veit að viljastefna og alt fram-
ferði fjölmargra lastafullra manna
gjörbreyttist til batnaðar jafnskjótt
og þeir snéru sér frá vantrú eða
trúmálakæruleysi að Jesú Kristi
og auðmýktu sig fyrir honum.
En aldrei hefi eg heyrt þess getið
að stór breiskir menn hafi umskap-
ast til batnaðar um leið og þeir
vörpuðu frá sér krislinni trú.
Síra J. K. er velkomið óátalið
af mér að halda áfram að skrifa
um ólifnað og glæpi sem rétttrú-
naðarstefna fyrri alda hér á landi
hafi ekki ráðið við, eg er enginn
vinur dauðs og ávaxtasnauðs rétt-
trúnaðar, og hefi aldrei viljandi
gefið ástæðu til að eigna mér þá
skoðun, að það væri nóg til að
slandast freistingar og nóg til
sáluhjálpar að játa eitlhvert kenn-
ingakerfi með vörunum, — hvort
sem kenningarkerfið er t. d. kent við
rétttrúnað eða guðspeki. En sorg-
lega er andstæðingum eldri stefn-
unar sumum tamt að skrökva
þeirri skoðun á oss.
Samt mætti nefna það að enda
þótt að dauður rétttrúnaður,
gamall sem nýr, hafi margar ávirð-
ingar á baki, þolir hann þó vel
samanburð við indversk trúarbrögð
a. m. k. að því er lauslæti og harð-
ýðgi snertir. Eða veit síra J. K.
ekki að sum musteri þar í landi
eru saurlifnaðarhæli og meðferð
á ekkjum hin hörmulegasta þangað
til kristniáhrif fóru að taka í taum-
ana?
Á hinn bóginn mun vera til-
gangslitið að fara að skrifa hér
nánar um lifandi kristindóm og
áhrif hans, — úr því hann, prest-
urinn, kinokar sér ekki við að
skrifa að eg »gumi af áhrifum
»lifandi« kristinsdóms«.
Og aðdróttanirnar um faríseahátt
og drengskaparbrest og fleiri kald-
yrði skifti eg mér ekki af! Kanske
hann telji þau meðmæli með
áhrifum guðspekinnar.
En einhvertíma fær hann að
eiga um þær aðdróttanir við
»Karman« sjálf sín.
»því sér grefur gröf þó grafi«.
Sigurbjörn Á. Gíslason.
Frá útlöndum.
Forsetaskifti eru að verða á
Frakklandi. Deschanel forseti er
geðveikur og verður að kjósa nýjan
í hans stað.
— Ut af ástandinu á írlandi,
meðferðinni á borgarstjóranum frá
Cork og Mannix erkibiskupi hefir
fjöldi verkamanna í New-York
neitað að ferma ensk skip.
— Weygand hershöfðingi, hinn
franski, sá er stýrði hinni sigur-
sælu sókn Pólverja gegn Rússum,
er nú farinn frá Póllandi og heim
til Frakklands. Var honum fylgt
úr hlaði með hinni mestu við-
höfn og dýrð.
— í Noregi hefir meginhluti
socíalistanna hnigið að stefnu
Bolchewicka, en upp úr Moskva-
fundinum og útgáfu hinnar opin-
beru stefnuskrár Bolchewicka, virð-
ist flokkurinn ætla að klofna.
Aðal-blað hinna hægfara jafnaðar-
manna telur það glæp, að halda
áfram á þeirri braut, sem Bolche-
wickar bendi á. »Við viljum ná
markinu með andlegum vopnum.
Við viljum ekki ná því og mun-
um ekki ná því með byssustyngj-
unum«.
— Fyrir stríðið var franski versl-
unarflotinn alls rúmlega 2^/í milj.
smálestir. Á stríðstímanum mistu
Frakkar verslunarskip, sem báru
rúmlega eina miljón smálesta,
sumpart vegna kafbáta og sprengja,
sumpart vegna annara slysa. Sem
stendur er verslunarflotinn þó orð-
inn einni miljón smálesta stærri
en fyrir stríðið. Hafa Frakkar
sjálfir bygt ný skip, sem bera ná-
lega miljón smálestir, fengið frá
Þjóðverjum og Austurríkismönn-
um um 450 þús. smálestir og rúm-
lega annað eins frá Brasilíu og
Englandi. Enn eru mörg skip í
smíðum á Frakklandi og von á
fleirum frá þýskalandi og víðar
að og er talið, að alls muni franski
verslunarflotinn verða orðinn 4,3
miljónir smálesta í árslokin.
— Á stríðsárunum var sá siður
Frá Þýskalandi,
Fjármálaráðherrann þýski hefir
nýlega lýst því yfir í ræðu að
Þýskaland se í raun og veru gjald-
þrota, þótt svo sé ekki látið líta
út á pappírnum. E*ótt þetta sé eitt
fyrir sig, ærið stórt atriði um að
sýna við hve mikla erfiðleika hið
þýska lýðveldi á að stríða, þá eru
þó önnur atriði, sem í augnablik-
inu a. m. k. valda enn meiri erfið-
leikum. Tveggja þeirra skal hér
sérstaklega getið.
Samkvæmt friðarsamningunum
er þýskalandi gert það að skyldu
að minka herinn stórkostlega og
að afvopna almenning. Hið fyrra
hefir stjórnin þegar gert og þó
ekki án hinna kröftugustu mót-
mæla. Hið síðara ætlar að verða
hinum allra mestu vandkvæðum
bundið.
Það vantar ekki að stjórnin
geri alt það sem í hennar valdi
stendur til þess að reyna að fram-
kvæma afvopnunina. Ebert forseti
lieflr birt ávarp til þýsku þjóðar-
innar og segir í því að þótt af-
vopnunin sé utanaðkomandi vald-
boð, þá verði þó að framfylgja
henni. Hann fullvissar þjóðina um
pið afvopnunin verði framkvæmd
með öllu hlutdrægnislaust, og það
sé lífsskilyrði fyrir Þýákaland að
hún verði framkvæmd. »Við verð-
um að sýna það í verkinu að við
stöndum við þær skuldbindingar
sem við höfum tekist á hendur,
því annars er okkur hótað því að
nýar og þungar byrðar verði á
okkur lagðar, sem með öllu munu
buga okkur«.
Ráðherrarnir segja hið sama, en
það kemur fyrir ekki. Pað virðist
vera komið svo að stjórnin þýska
hafi alls ekki mátt til annars en
að tala, hún geti ekki framkvæmt
það sem hún vill gera.
Hingað og þangað um þýska-
land er enn verið að koma upp
ráðstjórn, eftir rússneskri fyrir-
mynd, til bráðabirgða, og frá helstu
leiðtogum þeirra stefnu birtast
ávörp og áskoranir um það, að nú
sé tíminn komian til þess fyrir
þýsku þjóðina að liefjast handa,
hrinda af sér óvinum sínum og
gera nýja stjórnarbylting. Til þeirra
hluta eru vopnin nauðsynleg. Pað
bendir í öfuga átt við það að af-
vopnunin gangi friðsamlega.
Úr annari átt stafar þó meiri
hætta, frá Stór-Þjóðverjum. Félags*
skapur sem gengur undir nafninu
»Orgesch«, hefir náð útbreiðslu
um alt Þýskaland. Það er félags-
skapur »júnkaranna« gömlu. Það
er vopnaður sjálfboðaliðaher sem
telur sig hafa það verkefni að
halda uppi lögum og reglu og
gæta öruggi manna og eigna, enda
sé stjórnin svo máttlaus gagnvart
þeim óaldaflokkum sem um landið
vaði, að hún geti ekki veitt al-
menningi nóg öruggi. Er talið að
félagar þessa félags skifti hundr-
uðum þúsunda.
Áskorun stjórnarinnar um af-
vopnun hafa »júnkararnir« í hér-
aðinu Brandenburg, svarað meðal
annars á þessa leið: Sjálfsvörn
okkar er bein afleiðing þess ástands
sem nú rikir. Rán, morð og grip-
deildir allskonar óaldaflokka, vax-
andi órói og óöryggi í borgum og
þorpum og á vegunum, sýnir það
ljóslega hve stjórnin stendur mátt-
vana um að bæta ástandið. Ró og
friður eru lífsskilyrði um að fólkið
geti fengið að borða. Yið álítum
það heilagan rétt okkar og skyldu
‘að gæta friðarins. Hinni núverandi
stjórn treystum við ekki til að
vernda eignir og lif okkar. Hún
hefir sýnt vanmátt sinn. Þessvegna
verðum við að álíta að félags-
skapur okkar verði og eigi að vera
til, uns stjórnin gefur órækar sann-
anir fyrir. því að hún sé fær um
að láta okkur nægilega vernd í té.
Til þess að koma í veg fyrir ó-
þægilegar afleiðingar vörum við
alvarlega við því að til þess sé
stofnað að rjúfa félagsskap okkar,
því að við erum fullráðnir í þvi
að verjast því með öllum meðulum
að félagsskapur okkar sé rofinn. —
Hótunin er.skýr og afdráttarlaus
og að baki henni standa menn
sem ekki láta sér alt fyrir brjósti
brenna og munu ekki láta sitja
við orðin tóm,
Aðrar stéttir fara í kjölfar »júnk-
aranna«. Meðan gósseigendurnir og
júnkararnir láti ekki vopnin af
hendi, muni þeir ekki gera það.
Það alvarlegasta er það að lýs-
ing »júnkaranna« á ástandinu mun
í aðalatriðum vera rétt. Þjóðin er
öll undir vopnum og hver höndin
upp á móti annari. Stjórnin mátt-
vana, getur hvorki fyllilega treyst
lögreglunni né hernum. Og Banda-
menn heimta afvopnunina og munu
leggja á nýjar kvaðir ef ekki er
framkvæmd. —
Hitt atriðið er afstaðan að ýmsu
öðru leyti til Bandamanna og sér-
staklega Frakklands. Hefir verið
sagt frá því áður hér í blaðinu
að það hefir komið fyrir æ ofan í
æ að franska setuliðinu og frönsk-
um ræðismönnum í Þýskalandi
hefir verið sýndur hinn mesti
óskundi. Vitanlega er það þvert á
móti vilja allra gætinna manna
þýskra og þýsku stjórnarinnar, en
sannleikurinn er blátt áfram sá, að
þýska stjórnin er alveg máttvana
ura að hindra þessi verk,
En Frökkum er vitanlega farið
að leiðast þaufið. Þeir geta ekki
sælt sig við að verða æ ofan í æ
fyrir slílcum móðgunum. Fáni
þeirra margsvívirtur, skjölum þeirra
stolið, íbúðir ræðismannanna rænt-
ar og jafnvel lífi þeirra hætta búin.
Ræður að líkindum að þeim þykir
súrt í brotið að sætta sig æ við
afsökunarbón þýsku stjórnarinnar
eflir á.
Hið nýjasta af þessu tagi er að-
súgurinn sem gerður var að franska
ræðismanninum í Breslau, er íbúð
hans var rænt og það mátti heita
tilviljun að hann slapp heill á
húfi með fjölskyldu sína. Hafa
Frakkar út af því komið fram með
þessar kröfur: Fyrst og fremst
gjalda Þjóðverjar 100 þús. franka
í bætur. Undir eins og búið er að
gera aftur umbætur á húsinu á
þýsk herdeild að ganga fram hjá
og heilsa franska fánanum. Fullar
bætur eiga að koma að auki fyrir
eignatjón, Herforingi einn, sem
Frakkar hafa sérstaklega grunaðan
um móðgun við sig, á að dæmast
til refsingar. Og loks á sjálfur
þýski kanslarinn »i eigin persónu«
að koma á fund franska sendi-
herrans í Berlín og beiðast afsök-
unar.
Það er síðasta atriðið sem sér-
staklega vekur gremju um alt
Þýskaland og stjórnin gerir ráð