Tíminn - 01.08.1925, Page 3

TÍMINN
137
Alfa-
Laval
skilvindur
reynast best.
Pantanir annast kaupfé-
lög út um land, og
samviélaga.
Bændur!
Við leyfum okkur að beina athygli yðar, að hinum afar liagkvæiuu
kjörum sem við getum boðið yður á allskonar vatnsleiðslu-
tækjum, svo sem: Galv. pipum, dælum, vatnshrútum, krönum o.
s. frv. — Vörurnar sendast gegn póstkröfu hvert á land sem er. Not-
færið yður 18 ára reynslu okkar og þekkingu um fyrirkomulag og
uppsetningu á þessum tækjum.
Leitið upplýsinga til okkar um alt er þér þurflð vitneskju um í
þessu 'efni. ,og við munum svara fyrirspurnum yðar um hæl.
Virðingarfyllst
Helgfi Magnússou & Co
Ilarmoníum frá B. M. Haugen á Lauvstad í Noregi
eru viðurkend fyrir gæði; hljómfegurð og vandaðan frágang. — Hljóð-
færin eru mjög ódýr eftir gæðnm. Svara öllum fyrirspurnum og sendi
verðlista þeim er þess óska.
Sérstaklega vil eg benda prestum og kennurum á harmonínm
með ferföldu hljóði (verð ca. 1000 kr.), sem er sérstaklega smíðað
fyrir minni kirkjur og skóla. — Umboðsmaður á Islandi Sæmundur
Einarsson, Þórsgötu 2, sími 732, heima kl. 1—3 og 8—9 síðdegis.
Samband ísl.
íslensku afurðunum í Kaupmanna
höfn, því þá er helst hægt að von
ast eftir að þér ekkert tjón bíðið,
þó þér kunnið að skaðast í Spáni
og öðrum fjarlægum löndum.“
það þarf ekki að eyða mörgum
orðum að þessu danska neyðar-
ópi. ísland hefir verið mjólkur-
kýr danskra heildsala um marg-
ar aldir óg hefir Dani munað
drjúgt um nytina. Og svo kúld-
aðir voru íslendingar orðnir eftir
alla verslunai'ánauðina, að það
liðu áratugir frá því að verslun
Islendinga varð lagalega frjáls,
þangað til þeir fóru að hafa áræði
til þess að leita verslunarsam-
banda annarstaðar en í Dan-
mörku. Og það er ekki fyr en á
stríðsárunum, sem klafinn slitn-
ar alveg og íslenskir kaupsýslu-
menn leita alment og fyrir alvöru
til aimara landa með verslunar-
viðskifti sín. þessi viðskiftasam-
bönd hafa haldist, sjónarsvið ís-
lendinga stækkað og áræði þeirra
aukist. þeir hafa uppgötvað það,
að það eru ekki Danir einir, sem
eru heiðarlegir í viðskiftum, en
óttinn við prettvísi í viðskiftum
mun hafa orkað mildu um það,
hve íslendingar voru seinir á sér
að leita sjálfir viðskifta við þær
þjóðir, sem notuðu afurðir þeirra.
Og Islendingar hafa einnig kom-
ist að raun um, að þeir geta lært,
engu síður en Danir, að selja
aíurðir sínar þangað, sem þær
eru notaðar og kaupa nauðsynjar
sínar þar, sem hagfeldast er.
Við viljurn íslendingar eiga
gott við Dani og hafa verslunar-
viðskifti við þá að svo miklu
leyti sem hagfelt getui' talist, og
þá fyrst og fremst selja þeim þær
framleiðsluvörur okkar, sem þeir
sjálfir nota og kaupa þeirra eigin
framleiðslu, sem ekki verður
keypt með hagfeldari kjörum ann
arstaðar. En við getum ^lí-ki þol-
að að danskir heildsálar komi
fram eins og væru þeir bam-
fóstrur okkar í viðskiftamálum
og því síður þolum við að talað
sé um að leggja aftur á okkur
verslunarklafann sem haldið hef-
ir _íslensku þjóðinni í ánauð um
margar aldir.
P.
Staðarprestakall í Súganda-
firði er auglýst laust til umsókn-
ar frá síðustu fardögum. Mun
óhætt að seg'ja að þar er um að
ræða hægt prestakall, skemtilegt
og um alt er þar gott afkomu
fyrir nýjan prest, því að af hálfu
fyrverandi prests er öll umgengni
á staðnum hin prýðilegasta og
áhrif á menningu vora, en nokkr-
ir aðrir tveir menn að fomu og
nýju.
Af öðrum bókum má fyrst og
fremst nefna Grallarann, Biflí-
una og Nýja testamentið. þá
koma Gerhardi-hugvekjur og
þórðarbænir. Nokkru minni út-
breiðslu hafa Sjöorðabók Vída-
líns og Föstuprédikanir, Hug-
vekjusálmar Sig. Jónssonar, Fæð-
ingarsálmar Gunnlaugs Snorra-
sonar og . Upprisusálmar Steins
biskups, Eintal sálarinnar, Möll-
ers: Manuale og Forfeðra bæna-
bók, Krossskólasálmar, Hall-
grímskver, Harmonía og Sálma-
bókin, og svo vora fræðin, eink-
um Ponti, víða til.
þegar kom fram um aldamót-
in fóru Sturmshugvekjur, þor-
lákskver, Bjarnabænir og Missira
skiftaoffrið að verða mjög út-
breiddar og vinsælar bækur.
þetta voru nú bækurnar, sem
fólkið las mest. Veraldlegar bæk-
ur voru fágætar fyr en seint á
öldinni, en þær sem til vora hafa
sjálfsagt verið lesnar mikið, en
um það vitum vér minna. þeg-
ar bókaútgáfa fór að hefjast
í stórum stíl á fyrri hluta
19. aldar, kom það í ljós, að
lestrarfýsn og fróðleikslöngun al-
þýðunnar var ótrúlega mikil.
hefir jörðin verið ágætlega setin.
Sögur þær, sem gengið hafa um
erfiða afkomu manna í Súganda-
firði hafa ekki við nein rök að
styðjast. Eins og nú horfir er
liið besta útlit um afkomu manna
þar. Hafa Súgfirðingai’ jafnan
reynst prestum sínum ágætlega
og samkomulag milli prests og
safnaðar jafnan verið hið besta.
---o----
9 \
f
Vestur-lslendingar
heim til „Gamla Fróns“.
I þessum mánuði ársins kemur
margur ferðamenn utan úr ýms-
um löndum heimsins til að njóta
þess er íslenskt miðsumar hefir
að bjóða,
I þeim hóp sakna eg séi'stak-
lega hve fáment er af lönd-
um okkar vestan yfir Atlantshaf-
ið.
Eins og flestir vita búa þar
30—40 þús. dætur og synir ís-
lensku þjóðarinnar. Og þótt sumt
af þeim sjeu „börnin sem borin
voru út“ fyrir ýmsa skammsýni
hér heima, þá ber þó fjöldinn af
þeim rækt og trygð til gamla
landsins og vildu fegin vinna því
heill og heiður.
þess verða þeir fljótt varir,
er ferðast hafa um bygðir íslend-
inga vestra. Enda iiafa Islend-
ingar þar lagt mikið af mörkum,
bæði af tíma og fé til að viðhalda
íslensku þjóðerni vestan hafs.
En héðan að heiman hafa Is-
lendingar fengið minni stuðning
en skyldi. Jafnvel kulda og skiln-
ingsleysi í stað velvildar og sam-
hygðar, sem sjálfsagt virðist
vera að við bærum til baráttu
þeirra í þjóðernismálum. Alveg
sama þótt þeir kunni að líða und-
ir lok þar vestra sem íslendingar.
Vér eigum líka allir einhvertíma
að deyja, en vitundin um það kem
ur okkur ekki til að hætta að
hugsa um tilveru voru hérna
megin.
Margan Vestur-Islending hefi
eg heyrt segja á þessa leið: Eg
varð að fara frá íslandi (og sakn-
aðarhreimur fyllir röddina), en
það veit guð einn hvað mig lang-
ar til að sjá aftur „Gamla Frón“
mitt.
Og einstaka brýst í að fara
heim. En það er bæði kostnað-
arsamt og oft einmanalegt þessa
löngu leið, því ekki sjaldan er
verið einn síns liðs. Menn vita þá
ekki hver af öðrum þótt örfáir
fari úr hinum víðlendu bygðum
Vesturheims.
Jafnskjótt og Bókmentafélagið
var stofnað 1816 fekk það um
400 félaga, og Ný Félagsrit
höfðu 545 kaupendur árið 1846.
þegai' hið konunglega Norræna
Fornritafélag var stofnað 1825
ákvað það að gefa út hinar ís-
lensku fornsögur. þá gerðust
þúsund Islendingar áskrifendur
að sögunum. Af þeim voru um
500 bændur og 200 vinnumenn.
það er að segja, nálægt fimtug-
asti hver maður á landinu gerð-
ist áskrifandi. þetta er líklega
einstakt í veraldarsögunni, enda
hefir það vakið undrun og að-
dáun erlendra vísindamanna.
þetta alt sýnir, að þegar þjóð-
in var búin að læra að lesa,
reyndi hún eftir megni að auka
þekkingu sína. Fi’óðleikslöngun
hennar hefir jafnan verið mikil,
en alt fram á 18. öld hafði lær-
dómui'inn að mestu leyti verið
eign höfðingjanna, presta og
stórbænda. Nú fór hann smátt og
smátt að breiðast út til almenn-
ins. Lærdómslistafélagið hefir
sjálfsag-t haft mikil áhrif á
mentun og menninga íslendinga.
Rit þess eru besta tímaritið, sem
vér höfum ennþá 'eignast. Aftur ■
er mikil ástæða til að ætla, að
Landsuppfræðingarfélagið og bók
mentastarfsemi Magnúsar Step-
Og þegar hingað kemur eru
viðtökurnar misjafnar. Nánustu
vinirnir gömlu eru margir komn-
ir undir græna torfu og yngrl
kynslóðin ekki altaf vakandi fyr-
ir þránni og ættlandshuganum,
er dró íslendinginn úr fjarlægð.
Væri ekki vel til fallið að land-
ið og Eimskipafélagið tæki sam-
an höndum og 'gerði út skip
næsta sumar vestur til Ameríku
í sami'áði við þjóðræknisfélag
Vestur-íslendinga. Helst þyrfti
að fara tvær ferðir vestur. Væri
það vitanlega talsverður kostn-
hensen yfirleitt, hafi ekki borið
mikinn ávöxt, enda má fljótt
sannfærast um það, er menn lesa
Klausturpóstinn eða Minnisverð
tíðindi, að maður, sem skrifar
eins og Magnús, getur ekki feng-
ið áheyrn hjá þjóðinni.
Samanburður við önnur lönd.
það væri gaman að vita hvort
íslendingar hafi verið fyrri eða
seinni en nágrannaþjóðirnar til
þess að læra að lesa. Hér er að-
eins átt við Norðurlandaþjóðir,
því það er fullvíst, að þær gengu
á undan öllum öðrum þjóðum í
lestrarnámi. En það er erfitt að
í'á upplýsingar um þetta atriði,
því nágrannaþjóðirnar eiga eng-
in skjöl á borð við vísitasíubæk-
ur Harboes. það er því mest-
megnis rannsóknir í einstökum
héruðum, sem fyrir hendi eru, en
ekkert heildaryfirlit, og því erf-
itt að gera samanburð.
I Svíþjóð er alþýðufræðsla
undir umsjón ríkisins mjög göm-
ul. þegar á sextándu öld voru
settir á stofn. alþýðuskólar og á
17. öld margir bamaskólar. Um
1700 er talið að nærfelt helm-
I
ingur Svía hafi verið læs, en það
lítur svo út sem svo hafi litlu
. þokað fram um hríð. Að minsta
' kosti kemst einn sænskur skóla-
aður en fengist samt mikið af
honum í fargjöldum, sem þó yrðu
að vera heldur lág. Væri stofnað
þannig til sérstakrar, þægilegrai’
farar, þar sem. hópur Vestur-ls-
lendinga kæmi og færi myndi <
margan fýsa frekar til að fara
heim til gamla landsins. Og þá
yrði auðvitað tekið á móti Vest-
mönnum hér heima eftir bestu
getu. Samúðar og vakningaralda
myndi rísa væri stofnað til slíkr-
ar ferðar. Með þessu myndi ísl.
þjóðernishreyfingunni vestra auk
ast kraftur, einkanlega ef ungir
fræðingur að þeirri niðurstöðu,
að 1768 hafi lestrarkunnátta
ekki verið alþjóðareign, og
kristindómsfræðslan hafi að
miklu leyti verið utanbókarlær-
dómur.i)
Sama ár skriíar konungur til
kirkjuráðsins í Lundi, að sér hafi
borist til eyrna, að í Skáni séu
enn margir yfir tvítugt, sem ekki
kunna að lesa.2) I sumum sveit-
um) voru þó nálega allir læsir
um þetta leyti, einkum í Mið-
Svíþjóð. I norðurhluta landsins
var fjöldi manna ólæs.
það er nokkur ástæða til þess
að ætla, að þó Svíar hafi byrjað
fyr á því að kenna alþýðu að
lesa, þá höfum vér þó verið
komnir fram úr þeim í lestrar-
kunnáttu um 1800, eða að minsta
kosti staðið þeim jafnfætis.
I Danmörku var prestum og
djáknum lengi vel falin á hendur
öll umsjón með • alþýðufræðsl-
unni, en á dögum Friðriks IV.
(1699—1730) voru stofnaðir
skólar víðsvegar um landið, og
prestum skipað að yfirheyra
börn og húsvitja. Einn hinn
UTorpson: Folkundervisningens
Utveckling till 1842.
•) Rietz: Skánska Skolvásendets
Historie.
Vestur-íslendingar dveldu dálítið
hér heima. Og ekki væri ólíklegt
að með þessu myndi amerískur
dugnaður og framtakssemi flýtj-
ast hingað heim í deyfðina.
En hvað sem því líður sýndi
íslenska þjóðin með þessu ræktar
semi og höfðingslund þjóðarbrot-
inu vestra, og ynni dálítið af van-
ræktri skyldu sinni við það áður
en of seint er orðið.
íslendingamir vestra eiga
hvort sem er skilið samúð og vin
arhug héðan að heiman. þeir eru
yfirleitt íslensku þjóðinni til
stór sóma.
Borgarnesi 26. júlí 1926
Vigíús Guðmundssou.
——o——
Sumarsiátrun.
Mörgum, sem vanii' eru gömlu
búskapariagi, gengur illa að sætta
sig við sumarslátrunina, sem svo
mjög er farin að t)ðkast, eink-
um í nánd við Reykjavík og aðra
stærri kaupstaði. Einkum fellur
mjög er farið að tíðkast, eink-
lömb, 2—2ý2 mánaðar gömul tek
in frá mæðrunum og slátrað á
miðjum slætti. Lömbin eru þá
venjulega rýr og hagnaðurinn að
slátrunhmi því vafasamur þó
verðið sje hátt fyrir hvert kjöt-
pund.
Eg viidi mega skjóta því til
bænda, hér í nágrenni Reykja-
víkur og annarstaðar þar sem
sumai'slátrun tíðkast, hvort ekki
myndi borga sig betur að láta
eitthvað af ánum bera snemma
t. d. í mai's eða snemma í apríl.
þau lömb væra þá orðin því nær
fullþroska snemma í ágúst og
margfalt betri til frálags en ung-
viðin sem nú er lógað. Eihkum
myndi hentugt að láta gamlar
ær, sem lóga ætti að haustinu,
bera svona snemma. Bæði mjólka
þær að jafnaði betur en ungar ær
og svo yrðu þær miklu betri til
frálags á haustin ef lömbin væru
tekin undan þeim snemma í
ágúst.
Sveitamaður.
----o----
Slys. Jóhann bóndi Helgason á
Laugalandi í Kaupangssveit
druknaði um miðja þessa viku í
þverá. Datt hestur með hann í
ánni. Jóhann var í röð fremstu
bænda í Eyjafirði. þeir voru syst-
kinasynir Klemens fyrverandi ráð-
herra og Jóhann.
----o-----
helsti frömuður alþýðumentunar
Dana á þessum tímum var
Hersleb, biskup-á Sjálandi 1737—
1757,3) fyrirrennari og tengda-
faðir Harboes. Hann vísiteraði af
miklu kappi og spurði alstaðar
unglinga. Hann hefir skrifað
talsvert um stai’f sitt, og eru frá-
sagnir hans í mörgu svipaðar
skýrslum Harboes. þó eru tölur
óvíða tilfærðar, en oft er sagt
frá á þennan veg. „Flestir læsh’,
einkum yngri börnin“. „Margh’
lesa illa“ o. s. frv. það er því
erfitt að draga nokkra ályktun
af skýrslum hans. þó segir hann
stundum að öll bömin hafi verið
læs, en í einu þorpi, Sæby, voru
samt 100 böm, og af þeim voru
80, sem ekki kunnu að lesa.
3) Hersleb var áður biskup í Krist-
janíu og hefir skrifað talsvert um
fræðslumál Norðmanna. Hann var
mikill umbótamaður á þvi sviði, og
Ilarboe varð fyrir miklum áhrifum
af honum og starfaði i anda hans.
Nl.
----o-----
4
Kalldór Hermannsson hefir ver
ið skipaður skjalavörður Áma
Magnússonar safnsins í Kaupm.
höfn. Verður þar réttur maður á
réttum stað.