Tíminn - 12.12.1925, Page 4

214
TlMINN
gengi í Alþjóðabandalagið. Slík er
stefna Ihaldsmanna og Kommún-
ista um heim allan og sannast,
sem oftar, að öfgarnar mætast.
Báðir þessir flokkar báru því næst
fram vantraustsyfirlýsingu á
hendur stjórninni, en hún var
feld með yfirgnæfandi meirihluta
atkvæða.
— Seint í f. m. gekk mikið
óveður yfir Norðurlönd, sérstak-
lega Danmörku, með mikilli veður-
hæð, fannkomu og frosti. Sími
slitnaði víðsvegar um landið og
nálega allar samgöngur um land-
■ið stöðvuðust; járnbrautir urðu að
bíða lengi eftir því að brautimar
yrðu færar, og um langan tíma
var símalaust. Margvíslegt tjón
annað hlaust af óveðrinu. Stuttu
síðar gekk samskonar veður yfir
England. Er talið að frostharka
hafi ekki komið svo mikil þar
síðan fyrir aldamót, jámbrautar-
ferðir stöðvuðust af fannkomunni
og á austurströnd Englands var
mikið tjón af sjávarflóði, sem
leiddi af storminum.
— Um síðustu mánaðamót
sögðu opinberar skýrslur að 51139
menn væru atvinnulausir í Dan-
mörku. Síðustu viku mánaðarins
hafði þeim fjölgað um 3559. Vitað
er að hinar opinberu skýrslur ná
alls ekki til allra. Er talið víst
að a. m. k. 60 þúsund menn hafi
verið atvinnulausir. Og öllum ber
saman um að atvinnuleysið eigi
er.n eftir að magnast til stórra
muna. Eru mörg ár liðin síðan
acvinnuleysið hefir komist í ná-
raunda við þetta. Alt er þetta
gengishækkuninni að kenna.
— pjóðbankinn enski hefir
aftur orðið að hækka útlánsvext-
ina upp í 6%. Ástæðan er sú, að
vegna gengishækkunarinnar og
innlausnarskyldu seðlanna hafa 19
miljónir sterlingspunda í gulli
verið teknar úr og fluttar úr landi.
Með hækkun vaxtanna, innláns-
vaxtanna jafnframt, á að reyna
að hefta útflutning gullsins. Er
fróðlegt að bera þessi tíðindi sam-
an við þá fullyrðing gengishækk-
unannanr.a hér, að gengishækk-
unin sé beina leiðin til þess að
lækka vextina.
— Stórþingið norska hefir
ákveðið að veita ekki friðarverð-
laun Nobels á þessu ári.
— þýska stjórnin hefir orðið
að segja af sér. Studdist hún með-
fram við hina svæsnustu Ihalds-
menn, er voru á móti Locamo-
samningunum. Hafa þeir sagt
stjórninni upp hlýðni og hollustu
út af fylgi hennar við samning-
ana. Hindenburg óskar þess að
hin nýja stjóm verði mynduð á
breiðum lýðveldisgrundvelli og
hefir skorað á Jafnaðarmenn að
taka þátt í myndun hennar.
— Ensku blöðin fara hörðum
orðum um ástandið á Sýrlandi
undir stjórn Frakka. Hafi legið
við borð að hafin væi'u morð í
stórum stíl á kristum mönnum á
Sýrlandi og það hafi verið inn-
lendir Múhameðstrúarmenn, en
ekki Frakkar, sem því hafi forðað.
Hafi Sarrail, landstjóri fyrverandi,
æst fólkið með ógurlegiá grimd.
Ef granur lagðist á að einhver
uppreistarmanna hefði fengið húsa
skjól eða aðstoð í einhverju þorpi,
hafi skothríð óðara verið hafin á
það og það því næst rænt. Af-
leiðingin hafi orðið sú, að um
miðjan nóvember hafi 80 þús.
manns verið heimilislausir á Sýr-
landi.
— Tólf Kommúnistar enskir
hafa verið kærðir fyrir að hafa
hvatt til uppreisnar. Fél* 1 dómui
á þá leið að þeir voru allir taldir
sekir, fimm voru dæmdir í fang-
elsi í ár og sjö í hálft ár.
— Hinn 25. f. m. var undir-
ritaður í Osló samningurinn milli
Norðmanna og Svía um að öll
deilumál milli landanna skuli koma
í gerðardóm. Eitt aðalblaðið í
Osló ritar um samninginn á þessa
leið: „Sainningnum, sem undir-
ritaður er í dag hjer í Osló, verð-
ur einhuga fangað af hinni norsku
þjóð. Að vísu er það svo, að vart
hefir nokkrum manni hér í landi
• dottið í hug sá möguleiki, að til
styrjaldar kæmi milli Noregs og
Svíþjóðar, þó að upp kæmu hin
allra alvarlegustu deilumál. Frið-
urinn á Skandinavíuskaga hefir
fengið sína eldvígslu og staðist
hana glæsilega. Að því leyti er
Hinar ágætu Prjónavélar frá Dresdner
Strickmaschinenfabrik fyrirliggjandi
Samband ísl. samviunufélaga.
ekki um að ræða nýtt friðartíma-
bil milli landanna. En samningn-
um verður fangað af því að hann
er staðfesting vináttusambands-
ins þjóðanna á milli, traust og
innlegt handtak“. Samningurinn
gildir í 20 ár og verði honum ekld
sagt upp a. m. k. með tveggja
ára fyrirvara, framlengist hann
um 20 ár.
— Mikið umtal hefir það vakið
á Englandi að kunnugt er orðið
um einhvern samdrátt milli frjáls-
lyndaflokksins og jafnaðarmanna.
Af hálfu frjálslynda flokksins
hefir Lloyd George tekið þátt í
samningnum, en J. H. Thomas,
leiðtogi j árnbrautarstarf smanna
af hálfu Jafnaðarmanna.
— Á Suður-Ítalíu og Sikiley
gerði óveður einnig mikinn
usla um síðastliðin mánaðamót.
Sími slitnaði víða, járnbrautir
stöðvuðust og óvenjumikið sjávar-
flóð varð vegna stonnsins. Víða
gekk sjór 150 metrum hærra á
land en venjulega. Mest varð
tjónið kring um Neapel og Mess-
ina. Fólk komst flest undan, en
fjöldi húsa gjöreyðilagðist og víða
fórust skip á höfnunum. Suður í
Marokko geysaði óveðrið sömu-
leiðis. Mistu Frakkar þrjár flug-
vélar og töluvert af hergögnum
ónýttist. Tjónið er metið á margar
miljónir franka.
Merkilegasta bók ársins er ný-
komin 'í bókaverslanirnar, á hún
áreiðanlega eftir að berast víðar
um heim en nokkur önnur bók
um íslenskt efni, sem út hefir
komið á þessu ári; hún á það eftir
að gera ísland frægt víða um
heim; fer því vel á, að þessi bók
er vafalaust jafnframt vandaðasta
bókin, sem gefin hefir verið út,
um-það sem íslandi heyrir til. —
„Myndir“ heitir bókin, og eru þær
af listaverkum Einars Jónssonar
frá Galtafelli. Bókin er prentuð í
Kaupmannahöfn, og svo vel til
hennar vandað, eins og áður get-
ur: pappírinn og myndaprentunin
svo fullkomið sem verða má með
hinum allra bestu tælcjum. —
Um myndir Einars verður hér
ekki ritað, en óhætt er að full-
yrða, að þessi bók opnar enn bet-
ur en áður augu, annara en hinna
allra kunnugustu, fyrir því, hvílík
auðlegð andríki, göfgi og fegurðar
er í listaverkum Einars. — Forn-
bókmentirnar hafa hingað til
haldið uppi hróðri íslands í hinum
stóra heimi. þessi myndabók Ein-
ars Jónssonar kemur við þeirra
hlið og verður talin merkilegasti
votturinn um menningu þeirrar
kvnslóðar, sem nú lifir á íslandi.
þessvegna er útkoma hennar einn
gleðilegasti atburður á síðari ái1-
um og tvöfalt gleðilegt að bókin
var gerð svo vel úr garði. — En
fyrst og fremst á þessi bók að
komast „inn á hvert einasta
heimili“ á íslandi. Fegurð sú og
göfgi sem hún geymir, þarf að
komast inn fyrir sem allra flestar
húsdyr. — Bókin er til sölu á
listasafni Einars og í bókaversl-
unum Sigfúsar Eymundssonar og
þorsteins Gíslasonar. Kostar 20
kr. óbundin en 23 kr. í bandi.
Sjúka manninum við Fúlalæk
hefir orðið bylt við er hann sá
hversu snérist í hendi honum
lygasagan um að kaupfélagið í
Vík hefði stolið heilu húsi. Nú
verður hann að játa, að kaupfé-
lagið á húsið; í öðru lagi verð-
leika Lárusar í Klaustri í slátrun-
armáli sýslunnar. Áður var ját-
að, að sýslan myndi græða 100
þús. árlega á slátruninni í Vík,
sem Lárus kom á. Með þögninni
játar hann, að G. Sv. hefir eyði-
lagt hafnarbót þá, er Lárus útveg-
aði fé til. Ef kaupfélagið græðir
tugi þúsunda árlega á að lána ut-
anfélagsmönnum hús til slátrunar,
eins og sá móðursjúki segir, þá
H.f. Jón Sigmundsson & Co.
asyxtxzxxxp
og alt til
upphluts
sérl. ódýrt.
Skúfbólkar
•úr gulli og silfri.
Sent með póstkröfu út
ussöoazssi-: um land, ef óskað er.
Jón Sigmundsson guUsmiöur.
Sími 383. — Laugaveg 8.
Seljuin ýmiskonar Veiðivopu og
Sportvörur.
Sendum verðlista nieð myndum
ef óskað er el'tir.
Köbenbavus Sportm agasiu.
St. Kougensgade 46. Köbenhavn K.
1
Iíaupendur Tímans, sem verða
fyrir vanskilum, eru beðnir að
gera afgreiðslunni viðvart þegar
í stað.
Bækur Bókafélagsins:
Hjá Ársæli Árnasyni og öllum
bóksölum: íslandssaga II. Verð
3,50. Dýrafræði I. (Spendýrin).
Verð 3,50.
Hjá nálega öllum. kaupfélögum
og nokkrum bóksölum: Islands-
saga I, Dýrafræði II (Fuglarnir),
Nýju skólaljóðin. Verð hverrar
af þessum bókum 2,50.
ættu kaupmenn í Vík að byggja
sláturhús og lána það ódýrara en
kaupfélagið. Ef kaupmenn gera
það ekki, eru allar þeirra dylgjur
um of háa leigu vísvitandi ósann-
indi og rógburður. Kunnugur.
Jólablað Æskunnar 1925 er ný-
komið út, fjölbreytt að efni, að
vanda, og prýtt mörgum myndum.
Karlakór K. F. U. M. hélt sam-
söng í vikunni. Getur sér ávalt
hinn sama góða orðstýr. Er flokk-
urinn nú sem óðast að búa sig
undir utanför sína á næsta vori
til Noregs.
sýna, og að 7000 kr. úr landssjóði eru
aðeins ellistyrkur gamalmennis, sem
þjóðfélagið stendur ekki í neintíi
þakklætisskuld við.
Uppgjafapresturinn hefir talið sér
skylt að reyna að hefna eftir mætti
fyrir, að eg, sem þingmaður,' hafði
gert skyldu mína gagnvart hneikslis-
máli því sem hann og íhaldsmenn
eru flæktir í um orðabók þá, sem
mokað er þúsundum í úr eftir ár, og
aldrei verður gerð, og aldrei á að
gera af þeim, sem fénu eyða. Nú
skyldi maður halda, að uppgjafaprest-
urinn hefði hefnt sín með því að ráð-
ast á bók sem eg hafði samið, en
ekki á kvæði helstu skálda landsins.
En þar munu hafa legið þau rök að,
að hann hefir veiið særður vegna vel-
gjörðamanns síns, Bjarna frá Vogi,
eins og Guðmundur á Sandi var
vegna sjálfs sín. Ekkert af rímuðu
máli eftir þessa tvo menn var eftir
þeim reglum, sem eg fylgdi, hæft til
að koma í úrvalsljóð handa börnum
og unglingum. það var kenslufræðis-
legt atriði, en á engan hátt að öðru
leyti bundið við verðleikaleysi þess-
ara manna.
Eg lét í fyrravetur gera tilraun í
stórum barnaskóla i sjóþorpi þar sem
áreiðanlega er lítil ljóðakunnátta,
hversu mikið af börnunum kynnu
vísu Kristjáns: „Yfir kaldan eyði-
sand“. Nálega öll börnin, nokkuð á
annað hundrað, kunnu vísuna. þó
hafði vísan ekki verið kend í skólun-
um. þetta sýnir lífsmátt góðs skáld-
skapar. Hann flýgur á ósýnilegum
vængjum inn í vitund jafnvel óbók
hneigðra manna. „Ýfir kaldan eyði
sand“, „Ólafur reið með björgum
fram“ o. m. fl. af sama tægi er í einu
snildarskáldskapur og þó barnameð-
færi. Slík ljóð eiga að vera i fyrstu
ljóðabók, sem ísl. bara fær. En hvar
eru þau kvæði eftir Guðm. á Sandi
og Bjarna frá Vogi, sem hafa þennan
flugmátt? þau eru ekki til. þeir
geta ekki gert slík kvæði. það eru
aðeins hin miklu skáld sem tala
þannig að öll þjóðin nemur ljóð
þeirra.
Nýju skólaljóðin eru úrval að þvi
besta i skáldskap og' Ijóðaþýðing-
um frá 10. öld, sem stálpuð börn
og unglingar verða hrifin af. Vita
skuld e.r það úrval ekki tæmandi,
gat m. a. ekki verið það vegna rúms-
ins. þar með cr játað að i þetta úr-
val var ekki hægt að taka öll kvæði
sem fullorðnum mönnum þykja best.
Sum af bestu kvæðum Bjarna Thor-
arensen og Einars Benediktssonar,
eiga ekki erindi í neina barnabók.
það bíður fullorðinsáranna að skilja
þau og meta réttilega. En þær undan-
tekningar eiga ekkert sammerkt við
annað rímað mál, sem liggur óhreyft
„j prentinu“ af því að engu barni eða
skynbærum manni þykir nokkuð til
þess koma.
Báðir þessir menn hafa fundið að
þeirri nýbreytni að raða kvæðunúm
ekki eftir höfundum. það er gamla
grýlan um vfirlitin. En skólaljóð eiga
að vera til að vekja áhuga og að-
dáun barna fyrir góðum skáldskap,
cn ekki beinagrind úr bókmonta
sögu. Eftir sömu reglu og vakir fyrir
þessum vinum lélegs skáldskapar
ætti trjágarður að vera þannig gerð-
ur að í einum reit stæðu aðeins
greinitré, hlynur í öðrum, linditré i
hinum þriðja. En hingað til hafa list-
elskir garðyrkjumenn forðast þessa
aðferð. þeir vita að öll tilbreytni
prýðir.
Önnur aðfinsla fáfróðra manna í
þessum efnum er sú, að ekki
megi birta brot úr kvæðum í
kenslubók. þetta er fjarstæða. Sum
kvæði erp misgóð, þannig að ein
vísan getur verið snildarverk, en
önnur til muna lélegri, eða vegna
efnis miður hæf í úrval. þannig er
t. d. mjög oft brotalamir á sumum
bestu kvæðum Matthíasar. Erfitt er
að sjá að visa Bjarna um neflausa
og augnalausa ósjónu Danmerkur eigi
verulegt erindi til íslenskra barna.
Heldur ekki sýnilegt hvaða menn,
nema þá vinsnýkjur álíta nauðsynlegt
að börn læri visur um að herja á
flöskur oq glamra síaupum á kvöld-
in, þó að slíkar hendingur séu i
kvæði eftir Jónas, sem er gullfall-
egt að öðru leyti. Enginn, sem hefði
minsta snefil af þekkingu á viðhorfi
barna gagnvart ljóðum myndi telja
galla á barnabók, þó að þar sé ekki
hinn þungi og heimspekilegi hluti
kvæðisins „Guð minn, guð, eg hrópa“.
Hitt. er annað mál, að þeir unglingar,
sem hafa lært og orðið hrifnir af
upphafi og niðurlagi þess kvæðis,
muni er þeir eldast gjarnan vilja
lesa kvæðið alt, og lesa þá meira í
kvæðum Matthiasar.
þriðja aðfinsla þeirra kumpána er
aðdróttun um að útgáfa nýju skóla-
ljóðanna muni vera gerð í gróða-
slcyni. En þar hafa þeir félagar bitið
nærri greninu. Nýju skólaljóðin eru
135 bls., með allmörgum vönduðum
myndum. I skólaliandi kosta þau kr.
2,50. Gömlu skólaljóðin, sem Pétur
Halldórsson gaf út, eru 6 bls. lengri,
mvndalaus en kosta 3,50. Síðustu 6
blaðsiðurnar í þeirri bók kosta eftir
því eina krónu. En uppgjafaprest-
urinn mælir einmitt með þeirri bók,
að hún þurfi að seljast upp!!. Jakob
Smári bjó undir prentun í fyrra
haust 100 kvæði. Sú bók er 44 bls.
lengri en skólaljóðin, myndalaus og
kostar 6,50, eða fjórum krónum meira.
Og ekki fer betur fyrir Guðm. á Sandi,
þegar kemur að bókaútgáfu hans.
Kvæðaker það er hann gaf út í haust
er 240 bls. og kostar 10 kr. Og skáld-
sögur Guðm. frá í haust og hitti-
fyrra, er önnur 188 bls. en hin 163
Báðar i kápu, með engum myndum.
Kosta 5 kr. hvor, eða helmingi meira
en skólaljóðin.
Ef til vill sýnir ekkert betur eri
þessar aðdróttanir um óhæfilegt verð
á skólaljóðunum af hverju tægi
árásir þeirra kumpána eru sprottnai'.
þeim er sennilega jafnilla við hvort-
tveggja að til sé á boðstólum góður
■ káldskapur og ódýr.
Uppgjafapresturinn hefir þar að
auki leitað að prentvillum, en ekki
fundið þá einu sem skiftir rnáli, „ár“
i staðinn fyrir „ás í vísu eftir Hann-
es Hafstein. .Tafnfraint opinberar
„orðabókarhöfundurinn" _að hann
kann ekki skil á hvar setja skal
upphafsstafi í islensku máli, og ritar
með upphafsstöfum sameiginleg
heiti inn í miðri setningu. Er helst
að sjá að maðurinn sé með öllu geng-
inn i barndóm. Annað dæini bendir
á hið sama. Hann vondskast út aí
að orðið „föðurleyfð" sé ekki rétt
notað í skýringu á lils. 114, en gætir
þess ekki að þorst. Erlingsson notar
orðið í sömu merkingu í tilfærðu
þjóðkunnu kvæði (Arfurinn) á bls.
50, án þess að karlinn verði þess var.
Enn eitt dæmi sýnir hversu
fer, þegar menn sem ekkert vit hafa
á einhverju efni, fara að leggja til
málanna. Uppgjafapresturinn vill
sýnilega, að þegar sagt er frá síð-
ustu siglingu Eggerts Ólafssonar sé
tiltekið frá hvaða bæ hann fór, en
ekki nefnt héraðsheiti. Ef það hefði
verið gert, myndu fjölmörg börn ekki
hafa haft hugmynd um í hvaða
firði Eggert druknaði. En Barða-
strandasýslu þekkja flest börn, sem
eitthvað vita, og þá er munað eftir
Breiðafirði. Einmitt með þessu dæmi
opinberar uppgjafapresturinn fávisku
sína í kenslumálum. Hann vill týna
saman sundurlaus smáatriði, en ekki
stóru, skýru drættina. Á þann hátt
mun liann sjálfur eitt sinn hafa
verið forheimskaður, ef með hefir
þurft að umbæta verk náttúrunnar.
Og á sundurlausum, leiðinlegum smá-
atriðum forheimska lélegir kennarar
og kenslubókahöfundar meir en litið
af uppvaxandi fólki liér á landi,
þann dag í dag.
Eg hefi hér notað ómerkilegt til-
eíni til að rita um alvarlegt mál.
Heimamentunin á þvi erfiðara upp
di'áttar, sem fækkar fólki á heimilun-
um. það nám sem Islendingum hefir
best best gefist hingað til hefir verið
meir og meir vanrækt á síðari árum.
Á liinn bóginn hafa skólarnir sum-
staðar næstum því að segja gert
ilt verra, þar sem saman hafa farið
andlausir kennarar og óheppilegar
kenslubækur. þar sem æskan er ann-
aðhvort vanrækt, eða gerð leið á námi
með óheppílegum aðferðum, þarf
ekki að búast við miklu sjálfnámi,
eða framförum á fullorðinsárunum.
Ef til vill er þetta mein ólækn-
aiuli.. En til eru ennþá menn, sem
ekki hafa gefið upp vonina. Allar
þær tilraunir sem gerðar eru aí
nokkurri reynslu og þekkingu til
að gera námsbækur barna minna
leiðinl.egar en þær hafa verið, eru
spor í áttina. Og hin framsýna hug-
mynd eins af kennurum háskólans
að gefa út á hverju ári nokkuð af
úrvalsritum, skáldskap og fræðibók-
um í islenskri þýðingu, myndi, meir
en auðvelt er að gera sér í hugar-
lund, þoka fram á veginn hinni hollu
sjálfmentun, sem verið hefir ljós á
vegum íslendinga síðustu þúsund
árin. J. J.
-----0-----
Ritstjóri: Tryggvi þórhallsgon.
Prentsmiðjftn Acta.