Tíminn - 27.02.1926, Blaðsíða 2

38
TIMINN
Hin.a.s* ágætu
Prj^na.véla.r
frá Dresdener Strickmaschinenfabrik
fyrirliggjandi.
Samband ísl. samyinnufélaga.
Vatnsleiðslupípur
bjóðum við fyrir mjög lágt verð.
Leitið tilboða okkar áður en þér festið kaup annarsstaðar.
J. Þorláksson & Norðmann
Símnefni: JónÞorláks
BI
AVNEMOLLEN
KAUPIHANNAH0FN
mælir með sínu alviðurkenda rúgmjöli og hveiti.
Meiri vörugæði ófáanleg.
S.X.S. sXiiftir eing-öng-a -^rið olsilázmr.
Seljum og mörgum öðrum íslenskum verslunum.
Steinolíuverslunin.
Blöðin hafa lítið minst á olíu-
verslunina síðustu mánuðina,
nema það sem Morgunbl. hefir
verið að nöldra fyrir munn hús-
bænda sinna, olíukaupm. og um-
boðsmanna amerísku olíufélag-
anna — sérstaklega um það hve
mikið olíuverðið hefði lækkað síð-
astliðið ár. Virðist svo sem þeim
þyki það undarlegur hlutur og eigi
þægilegur átekta. í sambandi við
þetta víl, hefir Mbl. varpað fram
blekkingum um að ríkiseinkasalan
hefði undanfarið selt olíuna óeðli-
lega háu verði.
Verður málið skýrt hér á eftir
og jafnframt hrakið tveggja mán-
aða samsafn af mælgi Mbl. um það.
Um síðastl. áramót birti blaðið
fremur gleiðgosalegt viðtal við
Jónatan þorsteinsson kaupmann,
sem þá var að fá steinolíufarm
frá Ameríku: „Vér spyrjum'M
sagði Mbl. og Jónatan svarar, að
olían muni verða nokkru ódýrari
en hjá Landsv. — pað þótti undar-
legt að hægt væri' að fullyrða
nokkuð um þetta fyrirfram, enda
hefir það nú komið í Ijós að olíu-
verð Landsv. reyndist síst hærra
þegar á alt er litið.
Næst komu í Mbl. 2—3 greinar,
sem lýstu undrun yfir verðlækkun
Landsv. á olíunni eftir áramótin
og í þeim var einnig skýrt rangt
frá olíuverði hjá Landsverslun
síðastliðið ár. þessu svaraði for-
stjóri Landsverslunarinnar Magn-
ús Kristjánsson, með tveimur leið-
rjettingum og skýrslu um verðið,
sem birtist í blaðinu. Mbl. boðaði
athugas. við það í næsta blaði á
eftir (17. jan. s. 1.) en hefir orðið
erfitt um að semja hana, því að
hún kom löngu síðar og hafði
ekkert gildi fyrir málið. — En
mánuði síðar (14. febr.) þegar
Mbl. hefir haldið, að lesendur
þess væru búnir að gleyma svari
M. Kr., þá endurtekur það blekk-
inga-vaðal sinn og talar um að
fylgismenn einkasölunnar séu
famir að „óttast reynsluna" og
þau ummæli sín frá síðasta þingi,
að olían yrði jafnan dýrari hjá
umboðsmönnum og leppum stein-
olíufélaganna, heldur en í Landsv.
það vill nú svo óheppilega til
fyrir Mbl., að sú tveggja mánaða
reynsla, sem orðin er á þessu ári,
hefir þegar staðfest álit fylgis-
manna Landsv. — og á eftir að
gera það betur — en ósannað
málstað Mbl., eins og sýnt verður
síðar. þessvegna lítur út fyrir, að
„óttinn við reynsluna" ætli sér-
Nokknr orð
um bækur og bókmentir.
----- Nl.
Langflestir vísindamenn vorir
hafa valið sér sögu vora, tungu og
fombókmentir fyrir viðfangsefni.
Fer það að líkindum, að hver þjóö
hugsi mest um sín mál, en auk
þess er ekki laust við að dýrðar-
ljómi fomaldarinnar hafi glapið
sýn sumra íslenskra fræðimanna,
svo þeir hafa fyrirlitið erlend
fræði. En því má ekki gleyma að
jafnlítið þjóðfélag og vort getur
ekki haldið upp til lengdar hárri
vísindalegri og bókmentalegri
menningu nema það sé í nánu
andlegu sambandi við stærri þjóð-
félög, sem eiga fjölskrúðugri bók-
mentir. það er brýn þörf á því,
að veita andlegum straumum frá
stórþjóðunum inn í mentalíf vort,
ef það á ekki að stirðna og dofna.
þetta hafa líka sumir af vísinda-
mönnum vomm fundið, og þeir
hafa viljað ráða bót á því. Flestir
munu 'kannast við tillögur dr. Sig.
Nordals um að þýða erlendar úr-
valsbækur á íslensku. þjóðvinafé-
lagið hefir nú reynt að koma þess-
ari hugmynd í framkvæmd. það
hefir nú gefið út þrjár þýðingar,
en aðeins ein þeirra (vamarræða
staklega að velgja Mbl.-liðinu og
gera því bikarinn beyskan. Mbl.
heldur því fram, að verðlækkun
á olíunni síðastl. ár, stafi að
mestu leyti af niðurlagningu stein-
olíueinkasölunnar. Allir, sem nokk-
uð fylgjast með í viðskiftum, vita
að þessi túlkun málsins er frá-
munalega ósvífin og blekkjandi.
Eða hversvegna hafa þær vörur,
sem engin einkasala var á, lækk-
að í verði svo sem raun er á orð-
in. Innkaupsverð vara erlendis og
verðgildi íslensku krónunnar, hefir
ráðið mestu um útsöluverðið inn-
anlands. En hvorutveggja hefir
tekið miklum breytingum síð-
ustu missirin, eins og kunnugt
er; innkaupsverðið hefir lækkað,
en verðgildi krónunnar hækkað
Verðlækkun olíunnar stafar auð-
vitað af þessu. Á einkasölu-árun-
um varð innkaupsverð olíunnar
12% hærra en það er nú, og þá
féll ísl. krónan svo mikið, að
sterl.pund kostaði nærri 34 krón- j
ur, nú er það aðeins 22,15 — og j
munurinn hér um bil 35 %. þetta j
skýrir verðlækkunina best. Síð- J
astl. ár lækkaði söluverð olíunnar j
innanlands í samræmi við mark-
aðsbreytinguna — á inukaups- j
verði og gengi peninganna. Sam-
kvæmt skýrslu forstj. Landsv.
var olíuverðið '(Sunna) :
í maí 1925, 0,40 aura kg.;
í júlí 1925, 0,36 aura kg.;
í sept. 1925, 0,34 aura kg.;
í des. 1925, 0,33 aura kg.;
1. jan. 1926, 0,30 aura kg.
Verðbreytingin var samsvar-
andi á öðrum olíutegundum.
Lækkun á innkaupsverði og
farmgjöldum, ásamt hæikkandi
gengi krónunnar, hefir numið
samtals á árinu ca. 13 kr. á
tunnu; auk þess hefir ríkissjóðs-
gjaldið verið 4 kr. af tunnu, sem
fellur að nokkru leyti niður á
þessu ári. Verðbreytingar á út-
sölustöðum Landsv. úti um land,
fara eigi ætíð fram á sama tíma
á öllum stöðunum, vegna mismun-
andi birgða; verðið breytist vana-
lega þegar nýir farmar koma til
hvers staðar.
Af Landsv. er nú létt þeim
vanda, að hafa ætíð nægar birgð-
ir handa öllum olíukaupendum i
landinu, og kemst hún þannig hjá
talsverðum aukakostnaði, sem
stafar af rýrnun á olíunni, og
hlýtur að verða því meiri, sem
geymslubirgðir af olíu í landinu
eru meiri.
þrátt fyrir margskonar róg-
mælgi andstæðinga Landsv., um
steinolíusamning hennar við
breska félagið, þá hefir hann þó
Sókratesar) er líkleg til þess að
vinna alþýðuhylli.
Nú er að hefjast á Akureyri
bókaútgáfa; sem ætti að geta
orðið til mikils gagns, ef vel er
á haldið. I ráði er að gefa út
stórt ritsafn, sem kallast „Lýð-
mentun1, en það á aftur að vera í
tveim flokkum. Heitir annar
„Heimssjá vísindanna“ og eiga í
honum að vera fjórar bækur, er
Ágúst Bjamason prófessor ritar.
Hin fyrsta þeirra „Himingeimur-
inn“ kemur út í vor. Á útgáfa
þeirrar bókar að vera mjög
vönduð.
Hinn kafli safnsins á að vera
flokkur af æfisögum, „Brautryðj-
endur“. þetta er ágæt hugmynd,
þvi að fátt er hollara og skemti-
legra til lestrar en vel skrifaðai‘
æfisögur merkra manna. þetta
hafa Englendingar skilið þjóða
best, og þeir hafa gert lestur þess
konar bóka að mikilvægum þætti
í uppeldismálum og mentun þjóð-
arinnar. þeir segja siem satt er,
að ekkert sé jafn hvetjandi fyrir
unglingana eins og að lesa um þá
menn, er skarað hafa fram úr á
einhverju sviði, hvort sem það
er í stjórnmálum, vísinaum, hem-
aði eða einhverjum atvinnugrein-
um.
Fyrsta bindi af „Brautryðjend-
reynst svo góður, að Landsv. get-
ur fullkomlega staðið við að selja
olíuna því verði sem nú er gert.
um“ er nú komið út. Er það æfi-
saga J. J. Rousseaus eftir Einar
Olgeirsson. það átti vel við, að
ritsafn þetta byrjaði með sögu
þess manns, sem mest áhrif hef-
ir haft á 19. öldina og samtíð
vora, af öllum mönnum síðari alda.
Rit hans, öðram fremur, urðu tii
þess, að koma stjómarbylting-
unni miklu af stað og brjóta þá
klafa, sem hvarvetna voru á and-
legu og efnalegu lífi þjóðanna
alt fram að byltingunni og sum-
staðar lengur. Á nálega öllum
sviðum, í trúar- og uppeldismál-
um, pólitík og þjóðfélagsmálum,
skáldskap og bókmentum gætir
áhrifa Rousseaus enn þann dag í
dag. Nærri því á hverju ári eru
skrifaðar fleiri og færri bækur og
ritgerðir um hann og kenningar
hans, hjá mentaþjóðum heimsins.
Á íslensku hefir Áigúst Bjamason
skrifað um hann stuttan kafla í
„Vesturlönd". Annars. hefir lítið
verið um hann ritað á vora tungu.
Eins og venja er til með bylt-
inga- og siðbótamenn vann Ros-
seau meir með hita tilfinning-
anna og ofsa sannfæringar sinn-
ar, heldur en með rökum og kaldri
skynsemi. Mér finst höfundurinn
Iýsa honum vel í hinu stutta yfir-
liti í inngangi bókarinnar, sem eg
vil setja hér til sýnis.
Á hinn bóginn má geta þess, að
umboðsmaður danska steinolíufé-
lagsins hér í Reykjavík, selur ol-
„Hann sló hörpu hjartans slík-
um undramætti, að máttarstoðir
þjóðfélagsins titruðu, hann brýndi
svo vopnin, að yfirvöld óttuðust
verk hans, hann smíðaði stálið,
sem að síðustu vann á mætti
vanans og myrkursins. Og, samt
var hann ekki hetja, ekki bar-
dagamaður, heldur drógst út í
harða baráttu við sér voldugri öfl,
klofinn í sálu sinni, veikburða og
vinalaus, ofsóttur af óvinum, sem
bjuggu í hans eigin hugardjúpi
og sífelt náðu dýpri og dýpri tök-
um á ofurseldri sál hans. Hann
barðist við ofurefli alt sitt líf,
ofurefli í sjálfum sér og í þjóð-
félaginu, og megnaði hvorugt að
sigra, sí&t regingalla sjálfs sfn.
Hann hneig að endingu, en. sáð-
kom hans spruttu upp. Hugsan-
irnar, sem sannleiksást hans hafði
breitt út, náðu æ fastari tökum,
alþýðan, sem hann hafði viljað
vekja, vaknaði af dvala sínum til
meðvitundar um rétt sinn og hóf
þá baráttu- og byltingaöld mann-
kynsins, sem byrjaði 1789. Hann,
sem ekkert þráði heitar en frið,
varð frumkvöðull blóðugra bylt-
inga, því að öðravísi varð kúgun-
innþsem hann hataði,ekki steypt.
. . . . Orð hans þaut sem storm-
urinn um álfuna, en raust hans
varð aðeins stutta stund sem rödd
íuna nú ca. 10% hærra verði en
Landsverslun. Hversvegna skýrir
Mbl. ekki frá þessu? Er það af
„ótta við reynsluna?"
Mbl. endar rausið með því, að
lýsa yfir að almenningur sé nú
glaður yfir afnámi einkasölunn-
ai’. þessum orðum blaðsins má
algerlega snúa við, eins og venju-
lega þarf að gera, til þess að leita
sannleikans í þeim efnum, er það
ræðir um — en þeim „kjaftshögg-
um“ er Mbl. vanast.
Almenningur á þessu landi mun
vafalaust fagna mest yfir því að
olíuheildsalar og erlend olíufélög
geta ekki, enn sem komið er, far-
ið hindrunarlaust ferða sinna 1
olíuverslun hér á landi. Lands-v.
hefir þó enn nokkur tök á að
fyrirbyggja okur á því sviði. —
það væri ekki úr vegi fyrir Mbl.
að kynna sér sannindi þessa máls,
um álit þjóðarinnar á gerðum síð-
asta þings í einkasölumálunum,
með því að athuga þingmálafund-
ar.gerðir víðsvegar að af landinu
þessi tvö síðastl. ár. Að því loknu
gefst aftur tækifæri til að minn-
ast á þetta mál nánar.
---o---
Leíkhúsið.
Sutton Vane: Á útleið.
Höfundurinn er ungur maður,
sem tók þátt í heimsstyrjöldinni
miklu. Hann hefir barist og liðið.
Hann þekkir af eigin reynslu ógn-
ir og hörmungar þessa heljar-
leiks, og þær hafa mótað huga
hans. Sjálfur særðist hann hættu-
lega og er örkumla maður síðan.
Hann hefir staðið á þröskuldinum
milli lífs og dauða, og horft inn í
huldulönd þau, er liggja handan
við landamærin. Hann hefir kom-
ist hálfa leið — eða meira —
inn í ókunna heiminn. Vel gæti
hugsast að sýnir þær, er hann
seinna fonnaði í sjónleik, eigi sér
upphafsrætur í óráðsdfaumum
sárasóttarinnar.
þetta virðist mér vera sögulegt
baktjald leiksins, og undirstaða
hans. þrautimar og þjáningamar,
sem maðurinn hefir orðið að þola,
hafa vakið hann til íhugunar,
opnað augu hans og birt honum
tilveruna í nýju ljósi. Hugur hans
hefir beinst í aðra átt — að ei-
lífðarmálunum, að gátunum
miklu, sem bíða handan við dauða
og gröf. Verðgildi lífsins hefir
hann tekið fyrir sig og metið þau
nýju mati. Og við þetta endurmat
hefir margt snúist við. Hið stóra
hrópandans í eyðimörkinni. Brátt
var sem hann kallaði með töfra-
sprota listar sinnar og eldmóðs
herskara upp úr jörðinni til að
að fylkja sér undir merki hug-
sjóna hans og bera þær fram að
honum liðnum".
Höfundurinn rekur æfiferil
Rousseus, skýrir frá hinu ein-
kennilega sálarlífi hans og hugs-
unarhætti, segir frá ritum hans og
kenningum og áhrifum þeirra á
mannkynið. Bókin er prýðilega
skrifuð, lipurt og létt, en þess
ber að igæta, að höfundurinn er
hrifinn af Rousseau og reynir að
draga einkum fram það, sem
fegurst er í kenningum hans.
Einn galli er á bókinni. Höf-
undur lýsir átakanlega hirðgæð-
ingum, aðli og kirkjuhöfðingjum
annarsvegar, en hinsvegar fátækri
Og kúgaðri alþýðu. En hann gætir
ekki sem skyldi hinnar auðugu og
mentuðu millistéttar, sem Frakk-
land átti öðrum löndum fremur.
það var hún sem fyrst og fremst
drakk í sig kenningar Rousseaus.
Hún hratt af stað stjórnarbylt-
ingunni 1789. Hún hefir síðan
hrundið keisurum og konungum af
stóli og lengi ráðið lögum og lof-
um í Frakklandi.
Höfundurinn er ungur stúdent,
sem dvalið hefir nokkur ár utan-