Tíminn - 08.01.1927, Page 4

8
TlMINN
Fyrstu árin smn varð meira íé
(400—500 kr.) varið tii rann-
sókna en til Arbókar. Og þó var
Arbókin þá að jafnaði stærri og
iröðieiksríkari en auðið heíir ver-
ið á síðarí árum. Ait tii 1909 var
eitthvað rannsakað árlega eða svo
að segja. Og það er vett aödá-
unar, virðingai’ og þakklætis,
hvað þeir allra helst, Sig. V. og
Br. J. leystu af höndum mikii
ferðalög, glöggar rannsóknir og
góðai’ ritgerðir iyrir htið verð.
Hvorugur hafði gengið í „akta-
skriítar“-skóla. — Og sú iðja
mun jaínan verða auðugri að
ávöxtum, sem ekki er hnitmiðuö
við borgun, ákveðna fyrirfram,
eða útþaninn kostnaðarreikning.
Br. J. haíði í árslaun hjá félag-
inu eitthvað á annað hundrað ki'.
(oftast 140—180), og fyrir þetta
— íé og félag — íör hann víða
um land, á 20 árum. Kom sér þá
vel, að hann var auíúsugestur
og hvers manns hugljúfi.
Síðustu 17 árin, hefir Flf. orðið
að hætta öllum rannsóknum af
eigin ramleik, sökum efnaskorts.
Er þá nokkuð verkefni til
fyrir Flf.?
Já, mörg og mikil. liaugar og
hof, þing og sögustaðir er enn
ýmist alveg órannsakaðir, eða
óíullngjandi. Og fyha mætti blað,
ef faríð væri að telja þá. Á þessu
sviði hefir félagið þó leyst marg-
ar gátur og merkilegar. En nefna
má óleystar gátur og óplægðan
akur, þar, sem eru vatnsveitur og
girðingar fornmanna. Sér þó enn
á mörgum stöðum stórfeldar
leifar af hvorutveggja; en mest
af því er að blása, brotna og
sökkva á kaf í syndahaf. —
Ógrynni sést enn af leifum gerða
og garða oían við heil bygðalög,
á nesjum syðra. Ekkert af þessu
heíur verið mælt eða rannsakað,
svo kunnugt sé. Og nú er sem
óðast verið að breyta og flytja
grjótleifamar, en sumt hveríur í
sand, jörð og sjó. Fróðleiksmenn
deyja og örnefni gleymast. Á
sömu slóðum hafa jarðir eyðst,
bæir verið fluttir, örnefni breyst
og orðið vafasöm; bæjai'stæði,
skipasátur, verbúðir o. fl. maxm-
virki horfið í sjó eða shtnað frá
landi o. fl. — Um slíkan ágang
og breyting á 18. öld hér við
Faxaflóa, og vitanlega víðar um
land, er á skjalasafninu mikill
fróðleikur duhnn, á ýmsum stöð-
um.
Þegar um stórræði er að tala,
er framkvæma þarf sem allra
íyrst, verður félagið að treysta
á sérstakt örlæti alþingis, svo
sem um gervailan uppgröft fom-
tóftanna á Bergþórshvoli — með
góðri girðingu umhverfis merk-
ustu tóítimar, er fyrst um sinn
verða að vera opnar til sýnis.
Einnig má nefna fornaldar-upp-
drátt af öllu landinu, með elstu
ömefnum, þingaskipun og þvíum-
líku. Mér er lítt skiljanlegt,
hversu góðir kennarar í sögu Is-
lands, mega án hans vera.
Þá virðist mér ekki úr vegi, þó
Flf. vildi minna háttv. ríkisstjóm
og Alþingi á íslenskar fomminjar
í Grænlandi.
Ætla íslendingar — þegjandi og
hljóðalaust — að horfa á Dani
leggjast á náinn, og sópa til sín
öllum leifum landa vorra, bæði úr
kirkjugörðum og öðrum stöðum
á Grænlandi?
Kostakjör Flf.
I stjórn Flf. hafa jafnan verið
valdir menn. Nú sitja í henni
Mattías Þórðarson þjóðminjavörð-
ur (form.), Ólafur Lárusson próf.
(skr.) og Magnús Helgason skóla-
stjóri (féh.). Félagsstjórnin býð-
ur nú félagsmönnum þau kosta-
kjör, að fá 8 fystu árganga Ár-
bókarinnar, gott 31 kr. virði, fyr-
ir einar 8 kr. og hverja einstaka
árbók fyrir hálfvirði. Og nýir
æfifélagar eiga þess kost, að fá
alt, sem út er komið, og alt sem
hér eítir kemur út af Árbókinni,
a þeirra dögum, íyrh' 100 kr.
Þeir fá þá 137 kr. virði á þess-
ari góðu bók, fyrir 50 kr. Og
eftir íá ár — þegar þessi marg-
fróða myndabók er útseld —
verða þessar 50 kr. bækur orðnar
150—200 kr. virði, en með svo
sem 30 kr. bandi 200—250 kr.
virði. Auk ánægjunnar og fróð-
leiksins, er það því beinlínis hagn-
aður að gerast æíiíélagi, með
slíkum afbragskostum.
.... , _______ ^
Ályktunai'orð.
Ýmsir, sem efni haía, eyða
nú oit á ári tugum og hundruð-
um kr. fyrir brothætt gler, óskýra
málma og margskonar útlendan
óþaria, bæöi fyrir sig(vín,tóbak)
og aðra (jólagjafir, afmæhsgjafir,
íermingargjafir, brúðargjafir o.
m. fi.). Hvort er glys þetta eigu-
legra en Arbókin? Hvort verður
varanlegra og verðmætara, þegar
þjóðin heíir lært, að lítilsvirða
skaöræöiö og hégómann? Hvort
fara betur í iaglegum bókaskáp,
þjóðlegar fræðibækur eða eld-
húsasögur útlendar?
Söguíélagið bauð í fyrra sams-
konar kostakjör. Varð það —
ásamt íleiru — félaginu til við-
reisnar, því alveg óvenju margir,
416 nýir félagsmenn, bættust við
á einu ári.
Góðir menn og þjóðlegar kon-
ur, sýnið nú Fornleifafélaginu
sömu virðing og vinsemi. Margir
gætu sparað sér 3 kr. árlega í
óhollari nautnum.
• Vilja ekki einhverjir safna nýj-
um meðhmum — sér til sóma og
þakkiætis — eins og þeir gerðu
fyrir Söguíélagið, Jónas Sveins-
son á Akureyri og Haukur Thórs
í Reykjavík? Vigf. Guðm.
----■
MORGUN BL AÐIÐ, RÉTTLEYSI
KAUPFÉLAGANNA, LAND-
HELGISBROT, HROSS OG
SMÁKAUPMENN.
Mbl. hefir orðið æft út af
samanburði mínum á dæmunum
tveim, út af B. Kr. og útflutn-
ingshrossunum. Helst er að sjá
sem það sé að dylgja um að
annarhvor dómurinn muni
rangur, því að það minn-
ist alls ekki á skýringu Jóns
Ásbjörnssonar, þá að sam-
vinnufélög séu réttlaus gagnvart
jafnberum fjandskap eins og
þeim, að hvetja félagsmenn til að
svíkjast í burt úr þeim eða lög-
gjöfina að banna þau. Blaðið
segir aðeins að dómarnir séu
ekki sambærilegir, en rökstyður
þann framslátt ekki með einu
orði. En málavextir eru að því
leyti líkir, að í Tímanum var til-
tölulega mild krítik á hrossa-
verslun Garðars, en í pésa B. Kr.
var beint og óbeint ráðlagt og
heimtað, að Sambandið væri
drepið. Hæstiréttur dæmdi líka
höfuðsóknargagn Garðars ónýtt,
nefnilega sögn hans um að hans
hrossaverslun hefði liðið við um-
talið í blöðunum. Það eina sem
Garðar reyndi að sanna var tap
á hrossunum. Og hæstiréttur
dæmdi þau rök hans einkisvirði.
Uppbótin til Garðars byggist á
því, að rétturinn eða meiri hluti
hans (því að einn dómarinn er
talið að hafi viljað sýkna Tímann
af skaðabótakröfunni allri eftir
því sem íhaldsmenn í bænum
segja) telur að önnur verslun
Garðars, t. d. með silki eða nær-
föt, kunni að hafa liðið við um-
talið um hrossakaupin. B. Kr. er
aftur sýknaður af sinni grófu og
ósönnu ádeilu, af því ekki verði
sannað að Sambandið hafi skað-
ast við útkomu pésanna. Eina
eðlilega skýringin á þessum tveim
dómum er sú, sem Jón Ásbjöms-
son beitti til vamar B. Kr., að
kaupfélögin séu réttlaus að lög-
um. Eg benti á þá sjálfsögðu
leið, að bæta löggjöfina í þessu
efni. Verður fróðlegt að sjá
r
Alit kennara og foreldra
um hinar nýju kenslubækur eða sjálffræðara Bókafélagsins:
(1) „Hefi notað Islandssögu og náttúrufræði-kenslubækur
Jónasar skólastjóra frá Hriflu til að kenna drengjunum mínum.
Tel bækumar snildarlega samdar. Börnin sólgin í að lesa þær og
læra. Ennfremur eru þær hentugar hverjum sæmilega mentuð-
um kennara. Skólastjórinn er brautryðjandi á kenslumálasviðinu.
Höfn 11. nóv. 1926.
HENRIK ERLENDSSON, læknir.
hvort ihaidsfiokkuriim viðurkenn-
ir ekki nauðsyn þeirrar umbótar.
ivlbl. játar ennfremur með þögn
sinni hina góðlátiegu og sjáifsagt
fuilkomiega réttmætu skýrmgu,
að dóiiannes J ohannesson þm.
Seyðfiröinga sé farixm að xiafa of
mikiö að gei-a við ýmiskonai'
starísemi, sem þreytir haxm og
teiur við hin umíangsmiklu dóm-
arastörf i iivík. Þess vegna þari'
hæstiréttur að breyta um verk
hans oítar en vera myndi, ef
hann væri nnnna öimum kafinn
viö ýmislegt, sem ekki kemur
dómai'astörfum við. Mbl. hlýtur
að sjá, að það var ónóg hjáip
sem Jóh. hafði í Magnúsi Storms-
xitstjóra við undirdóminn í land-
helgismáii Ólafs Thórs. Þar var
Óiafur fríkendur, þótt hæstirétt-
ur dæmdi hann síðan í 14 þús.
kr. sekt.
Sama varð niðurstaðan í máJi
Sigurðar frá Kálfafelh. Sig. áleit
sig eiga aöi fá 2000 kr. í bætur
íyrir það, að sagt var frá því,
sem satt er, að hann hafði mist
marks þrem sixmum í atvinnu-
sókn hjá kaupíélögum. Jóh. eða
máske einhver af hans lítt
íeyndu aðstoðarmöxmum, íærði
upphæðina niður í 1000 kr. Mbl.
fanst þetta ákaflega vitur og vel
grundaður dómur. En hvernig
íór? Hæstiréttur sýknaði Tímann
algerlega af kröfu Sig. og Mogga.
Dómi Jóh. var þannig enn hnekt.
Gat nokkuð valdið því að Jóh.
hitti ekki á sýknuna, nema of
nhkið annríki? Þetta veit Moggi
nú og gengur inn á skýringuna.
Langmestu munar þó í hrossa-
málinu. Þar finst undirdómai'an-
um (sem nýtur þar að því er
Mbl. viðurkennir með þögn að-
stoðar Einars Arnórssonar) að
Garðar eigi að fá í uppbót á
hrossin 25 þús. kr. kr. Hæsti-
réttur tekur skýrt fram, að Garð-
ar eigi ekkert að fá fyrir hross-
in, en svo sem 5000 fyrir eitt-
hvað annað.
Pétur Magnússon sagði í hæsta-
rétti, að einn af ritsjórum Mbl.
hefði skýrt sér frá, að hann hefði
flutt viðbótarskýringuna um
undirdóminn eftir beiðni Jóh.
Jóh. Þessu var ekki mótmælt í
réttinum. Það er því sannað, að
Jóh. hefir að nokkru leyti notað
Mogga til að flytja viðaukadóms-
skýringu.
Þá gengur Mbl. inn á það, að
hæstiréttur hafi ónýtt úrskurð
Jóh. (og E. A.) um að Pétur
Magnússon hafi flutt málið skakt
fyrir undirrétti. Sömuleiðis játar
Mbl. nú, að stefnunni út af hross-
unum hafi staðið „alt að 25 þús.“.
En það var nú einmitt þetta, sem
bæði Jóh. og E. A. hefir yfirsést
í málsskjölunum, og því geta ekki
valdið nema þeirra margháttuðu
annir. En þessi vangá þeirra
verður til þess að Jóh. biður
Mogga fyrir dómsskýringu. Mbl.
hefði átt að hafa alla sína rit-
stjóra upp í rétti til að heyra
skýringu Garðars sjálfs í „hrossa-
málinu“. Þar lýsti hann átakan-
lega þrengingum sínum, hvemig
fjöldi manna víðsvegar um land
hefði sýnt sér kulda og ónær-
gætni á ýmsan hátt. Þar taldi
hann fyrstur Th. A. ráðanaut í
hrossarækt. Þá Hannes Jónsson
kaupstjóra á Hvammstanga, og
kaupmann einn á Blönduósi. Lét
hann hið versta yfir orðbragði
og hugarþeli þessara manna í
sinn garð. Þá hældi hann ekki
nokkrum af kjósendum Ottesens,
því að þar hafði enginn bóndi
komið á hrossamarkað hans. Var
þó markaðurinn boðaðui' á sann-
trúuðu Moggaheimili. Þá hafði
Garöar íundið þverúðarfull hjörtu
í tveim bændum í Rangarvalla-
sýslu. Höfðu þeir gefið vottorð
honum til hreliingar, og Garðar
síðan farið í meiðyrðamál við
annan þeirra. Enn taldi Garðar
það sér til miska, að nú væru
minni innstæður í verslun sinni,
en oft hefði verið við áramót,
og taldi vaida mótgang við sig.
En þetta er, ásökun um að smá-
kaupmenn landsins sem að sjálf-
sögðu skifta mikið við formann
kaupmannafélagsins, sýni honum
ekki það hugarþel, er hann sem
„yfirmaður“ þeirra mun telja sig
eiga rétt á. Ef Moggi hefði ekki
látið sér nægja að hafa hinn af-
hrópaöa þingmann Skaftfellinga
til að hlusta á Garðar, heldur ein-
hvern betur viti borinn, þá hefði
blaðið vitað, að Garðar telur
mjög margar stéttir brotlegar í
sambúðinni við hann, og sýnast
mér smákaupmennirnir muni hafa
unnið til að fá nokkra ofanígjöf
í Mogganum.
Ilvað viðvíkur því hversu Tím-
anum endast aurar til að bæta
Garðari missi þann, sem harðúð
smákaupmanna (því að hrossa-
eigendur eru nú fríkendir) kann
að hafa bakað honum, þá má líta
svo á að það komi hinum erlendu
eigendum blaðsins ekki beint við.
Blaðinu mun hinsvegar vera kunn-
ugt um það, að flokksbróðir þess,
Ólafur Thors, mun hafa greitt ná-
lega þrefalt hærri upphæð fyrir
skip sitt (sem fanst í landhelgi
með breitt yfir nafn og tölu),
með fullum skilum til landssjóðs.
Og þó að Ólafur væri sýnilega
ekki þakklátur Jóni M. fyrir að
áfrýja sýknunardómi undirréttar,
þó mun hann hafa auðgað lands-
sjóð með hinum tildæmdu aurum.
J. J.
----o----
Bælcur og listir.
Listasýningar.
Tveir listamenn, meðal hinna
yngstu, hafa nýverið haft sýn-
ingu, þeir Guðmundur Einarsson
frá lViiðdal og Finnur Jónsson.
Guðmundur er bæði málari og
myndhöggvari. En líklega hefir
hann mesta gáfu sem húsameist-
ari og er það síst sagt honum til
lasts. Á sýningunni var „líkan“
úr gipsi af „háborginni“ væntan-
legu á Skólavörðuhæðinni. Er
það einkar ánægjulegt. Guðm.
hefir tekið aðalhliðina á húsi
Einars Jónssonar sem leiðarþráð,
þ. e. hallarstílinn, með hinni ein-
földu beinu línu. Vitaskuld verð-
ur aldrei bygt eftir neinni því-
líkri fyrirfram ákveðinni hug-
mynd, en hver góð nýjung í því
efni þroskar og bætir smekkinn,
Á sýningu Finns eru sjávar-
myndirnar langbestar og mjög
tilþrifamiklar. Finnur er alinn
upp við sjó og geymir í huga
sér efnið í þróttmiklar sjávar-
myndir eins og Ásgrímur Jóns-
son hefir jöklana jafnan á mynd-
um sínum, eins og í endurminn-
ingum æskuáranna. Enginn ís-
lenskur málari hefir áður náð
tökum á breytileika hafsins.
Finnur á áð grafa dýpra í þeirri
námu.
V etraræf intýrið.
I sambandi við það að Leikfé-
lagið í Rvík sýnir nú í annað
Hrf. Jón Sigmandfison & Co.
dfXXXXXXLzzp ■■■II
<m2XBXCX
og alt til
upphluts
sérl. ódýrt.
Skúfhólkar
úr gulli og silfri.
Sent með póstkröfu út
um land, ef óskað er.
Jón Sigmundsson guilsmiöur.
Sími 383. — Laugaveg 8.
Vagnhjól
frá Moelven Brug, Moelven.
Fyrirliggjandi
Samband ísl. samvinnufél.
Þá helst maginn í lagi
og fær eðlileg læknislyf,
sem jafnframt eru holl
og bragðgóö.
Hjálpar til aö halda
tönnunum hreinum og
heiium.
sinn leikrit eftir konung skáld-
anna, Shakespeare, kemur mér í
hug hve mikið Indriði Einarsson
hefir gert fyrir þróun þessarar
merkilegu listar hér á landi.
Ilann heíir gefið þjóðinni hinn
vinsæla æfintýraleik, „Nýársnótt-
ina“. Hann er nú á efri árum
búinn að þýða mörg hin merk-
ustu af leikritum Shakespeares,
og verður það hinn mesti styrk-
ur fyrir leikfélagið, þegar það
fær betri húsakynni á næstu ár-
um. Þýðingin á Vetraræfintýrinu
er létt og leikandi og er óþarfi
fyrir menn sem ekki kunna sitt
móðurmál, að vera að kenna í
brjósti um íslenskuna fyrir að
hún sé of snauði til að klæða í
eðlilegan búning hugmyndir mik-
illa skálda. Þá eru þrjár af dætr-
um Indriða meðal bestu leikenda
sem félagið hefir nú eða hefir
haft á að skipa. Og að síðustu
vill leiklistinni hér það mikla
happ til að dóttursonur og nafni
Indriða, sonur Jens Waage banka-
stjóra reynist svo álitlegur leik-
stjóri, að um hann má gera sér
miklar vonir.
----o-----
Úr Flatey á Breiðafirði. Rétt
fyrir jólin, hinn 19. des. var hin
nýreista kirkja í Flatey vígð.
Bjarni prófastur Símonarson á
Brjánslæk framkvæmdi vígsluna,
en síra Sigurður Einarsson
framdi aðra prestsþjónustu. Sig-
valdi læknir Stefánsson, Kalda-
lóns, hafði áður æft söngflokk,
sem í fyrsta sinn söng opinber-
lega á minningarhátíð Eggerts
Ólafssonar 1. des., og nú aftur
við kirkjuvígsluna. Fór athöfnin
mjög hátíðlega fram. Er svo á-
formað, að söngflokkurinn syngi
oftar í vetur, til ágóða fyrir
kirkjuna. — Vinum Sigvalda
verður það gleðifregn mikil að
heilsan leyfir honum nú að
stunda læknisstörf og sönglistina.
Aðalfundur Flóaáveitufélagsins
er auglýstur 4. n. m.
Ritstjóri Tryggvi Þórhallsson.
Prentsm. Acta.