Tíminn - 22.12.1928, Page 1

©Jaíbtet
•$ <4§rei6»lama5ur Cimans er
X.annpeig þorsieinsöóttir,
fxSHhanöstjítsttiu, Sstffjavit.
^.fgreibsía
Cimans er t 5amban6s!jíistnu
©pin öaglega 9—(2 f. i).
5ínti $96,
Xn. ár.
Reykjavík, 22. desember 1928.
Guðsdýrkun Sólhallabúa
(Brot úr sefintýri).
Borgin Sólhallir er fom og fög-
ur. Mennimir, sem reistu fyrstu
múrana á hæðunum, gáfu henni
þetta nafn, af því að geislamir,
sem morgunsólin varpar dag
hvern yfir austurbrúnir, flóa
jafnan fyrst um þök borgarinnar
og fögur torg. Og á hverju kvöldi
tekur borgin á móti hinstu sól-
kveðju.
tJthafið rís og fellur úti fyrir
vesturmúrum borgarinnar, ýmist
bjart og brosmilt, þungt og þög-
ult, ellegar það dunar í ægilegum
krampatogum upp að h&fnargörð-
unum. 1 hafsogum óveðursnótta
berast inn yfir borgina andvörp
þeirra manna, sem láta lífið í at-
vinnubaráttu á hafinu. — Þá er
klukkum borgarinnar hringt og
messur sungnar fyrir sálum
þeirra, er velkjast í ölduróti hafs-
ins, lífs eða liðnir. 1 leynum
hjartnanna er háð hið þögula
stríð þeirra, sem sviftir eru ást-
vinum. Við arinn heimilanna er
beðið og blessað, en tárdöggvar
falla yfir blómslcrúð minninganna.
1 norðri rís fjallgarður eins og
hálfluktur skjólfaðmur um borg-
ina: Skógarhlíðai- með hamrabelt-
um hið efra, en að baki jöklar,
sem ,ypta hvítskygðum tindum
við heiðloftinu.
Mönnunum, er reistu borgina og
réðu um málefni hennar, hafði
verið „gefin andlig spekðin“, svo
að þeir skildu hlutverk sitt eigi
einungis „jarðligri skilningu“,
heldur voru þeir og gæddir æðra
skilningi lífsins. — Ungir höfðu
þeir verið bornir í hvítavoðum
fram á guðs altaii og vígðir kær-
leikanum og fegurðarvonum
mannanna. Og þeir vissu að líf
Jarðaihúa, staii' þeirra og nautn-
ir, sigrar þeirra og ósigrar eru
ekki takmörk einstaklingslífsins,
heldur áfangi á leiðinni til fyrir-
heitna landsins, bak við rökkur-
tjöld dánarheima.
Skipulag borgarinnar alt, bygg-
ingaxstíll og húsagerð er ekki
miðað fyrst og fremst við fjár-
gróða og lífsnautnir, heldur við
sívaxandi leit matinannft og þrá
eftir fegurð og tilbeiðslu. Borgin
er reist í misterisstíl. — Svip-
miklar, skrautmeitlaðar húsaraðir,
þar sem tum rís af turni, lykja
um götur og torg. Strætin verða
eins og súlnagöng í skrauthöllum.
Á fegurstu hæðiimi í miðri
borginni gnæfir einstök bygging.
Það er guðshús Sólhallabúa; fög-
ur og furðuleg mannasmíð. Af
bjargföstum grunnfleti rísa gild-
ar súlur og bergstabbar, sem bera
uppi hvelfingar og tuma. Undir
fögmm þakbrúnum hvelfast
súlnagöng og dyrabogar öllum
megin musterisins. En í miðjum
höfuðsal, undir meginhvolfi, rís
háaltarið með þrepum, bænastúk-
um og handriðum upp að efstu
grátum. — 1 turnspírum muster-
isins hvísla strenghörpur máli
vindanna og söngur stjamanna
ómar . um hvelfingamar. En í
speglum tumaxma brotna sólar-
geislamir gegnum litrófsgler og
ljósahjálma, svo að þvílíkast er
sem dýrlegu litskrauti rignj yfir
öltum, kapellur og súlnaraðir.
Þvílíkt er guðshús Sólhallabúa,
ramgert og tígulegt; smíðað með
sórkannilegtri hwttí en annarn-
staðar í kristnum heimi. öldum
saman hafa borgarbúar lagt á
fótstall musterisins fé það, er
aðrir menn nota til munaðar og
óhófsnautna. Og af þessum fóm-
argjöfum hefir musterið risið og
önnur skrauthýsi borgarinnar,
eftir því sem fegurstir hafa orð-
ið draumar listamanna þeirra og
guðsdýrkenda.
Og guðsdýrkun Sólhallabúa er,
eigi síður en musteri þeirra, sér-
kennileg og með öðrum hætti en
annarsstaðar gerist í kristnum
heimi. Þið haldið máske, að hver
flokkur sé að einangrast þar með
sértrúarkreddur og liggi síðan í
erjum og þrætum út af auka-
atriðum? Fjarri fer því. I Sól-
höllum er hver maður áreitnis-
laus og óáreittur í trúarefnum.
öll trúarbrögð, sem efla siðfágun
og hreinleik hjartans, eiga þar
griðland, hversu sem leiðir grein-
ast um hugsun og skilning. Þar
finna allir í hjarta sínu og skilja
af rökvísi hugans, að guð er einn.
Þessvegna hafa þeir reist hið
mikla musteri til sameiginlegrar
guðsdýrkunar. Og þegar hinar
geisivoldugu klukkur musterisins
taka að hringja, þyrpast borgar-
búar að hvaðanæfa, upp gang-
þrepin, sem liggja fyrir öllum
hliðum musterisins langt neðan
úr hæðinni, upp að musterisdyr-
unum, sem horfa í allar fjórar
höfuðáttir út til mannanna bama.
Og í forsölum musterisins hljóðna
allar raddir, af því að staðurinn
er heilagur. Enginn má líta há-
altarið, án þess að hafa laugað
andlit sitt, hendur og fætur í tár-
hreinu vatni Norðurfjalla, er
streymir eins og lindir úr bergi
í forsölum musterisins. Á gólfum
og þrepum eru þykkar ábreiður,
svo að eigi heyrist fótatak manna,
er þeir ganga berfættir ixm að há-
altarinu eða um kapellur og svalir
hússins. Enginn fátækleg orð,
brenglaðar eða staðar hugsanir
trufla guðsdýrkun hjartans og
og hátíðarbrag sálarinnar. Hljóðir
og alvörugefnir krjúpa menn að
ölturum musterisins og þjóna
guðsdýrkunarþrá hjarta síns hver
eftir þörf sinni og getu. 1 hljóm-
hvelfingum musterisins hefst
samleikur hljómsveitanna, þar
sem orgelin eru svo sterk, að súl-
urnar nötm og strengleikarnir
mildir eins og andardráttur bama.
En á milli hníga djúpar þagnir
yfir hinn biðjandi lýð.
Og guðsdýrkun Sólhallabúa er
ekki einungis bundin við hátíðir
og stórmessur, heldur er hún dag-
legur hluti af lífi þeirra. Hvem
dag og á öílum tímum dags og
nætur er mannkvæmt í musteri
guðs og hljóð andvörp stíga þar
til hæða. — Við rismál, er klukk-
urnar hringja og boða komu
dagsins, þyrpast menn til must-
erisins, til þess að fagna upprás
sólar og skírast í litregni fyrstu
geislanna úr hvelfingum hússins.
Og hugfangnir hverfa þeir þang-
að, er sólin hnígur í misturblikur
hafsins í vestri og dumbmuðir
geislamir hríslast um siUur og
þrep eins og gullbryddingar. Þá
reifast musterið heilagri fegurð.
Sólhailarbúar elska sólina óum-
ræðilega mikið. Sólhvörfin eru
mest fagnafterhátlð í Iífi þsdrm.
Þá hefur vorið göngu sína langt
suður í heimi, norður á bóginn.
Og hátíðin er einnig æðst allm
hátíða, sem helgaðar em meistara
meistaranna, Jesúm Kristi. Ykk-
ur, sem þekkið ekki annað en
venjulegt jólahald kristinna
manna, mun veitast örðugt að
skilja, með hverjum hætti jólin
geta orðið þvílík, sem í Sólhöll-
um. Þó er skýringin einföld. Sól-
hallabúar gera tilbeiðslu og þakk-
argerðir að höfuðatriði en ekki
kröfur, munað og óhófsemi í þjón-
ustu líkamsnautna. Hvert og eitt
heimili þeirra er gert að musteri
sólhvarfahátíðarinnar. Klukkur
musterisins kalla með aukn-
um dyn út í kyrð næturinnar og
borgarbúar skunda til guðsþjón-
ustu. I djúpri þögn krjúpa þeir
að háaltari reifabarnsins frá
Betlehem meðan vindamir hvísla
í strenghöi-pum tumspíranna og
söngur stjarnanna ómar um hvelf-
ingamar.
Gleðileg jól!
Ritfregn
þorst. Erlingsson: Málleys-
ingjar. Æfintýri um dýrin.
Rvík 1928.
Það hefi eg til marks um að
bók sé góð, að mínu viti, að er eg
hefi lesið hana, hvarflar efni
hennar aftur og aftur í huga
minn, eins og áhrif sterkra
drauma og mig fýsir að hverfa
að nýju á vettvang þeirra at-
burða eða mála, er bókin lýsir.
Þessi hefir orðið reynsla mín um
ofannefnda bók.
Ljóð Þorst. eru þjóðinni dýr-
mæt og verða það æ því meir,
sem tímar líða. Hitt mun flestum
hafa verið dulið, eins og Ásgeir
fræðslumálastjóri segir í formál-
anum, að Þorst. ætti yfir að ráða
slíkri afburðasnilli í óbundnum
skáldskap. Þessi sex æfintýri
birtust fyrst í „Dýravininum“,
sem Tryggvi Gunnarsson gaf út,
og var eitthvert hið ágætasta rit,
sem út hefir komið á íslensku.
Birtust hin fyrri undir dulnefni
af ástæðum, sem um getur í for-
málanum.
Hér hefir því verið dregin úr
djúpi bókmentanna óvænt perla
með fátíðu geislabroti. Fimm af
æfintýrunum eru með Austur-
landasvip. Margbrotin og róman-
tísk trúarbrögð Austurlanda gefa
ríku ímyndunarafli takmarka-
laust svigrúm. Örlög guða, manna
og dýra eru ofin saman í kynleg-
um og furðulegum frásögnum
með þeim hætti að hlut dýranna
er fram haldið, án þess að sam-
úð með mönnunum sé skert og er
slíkt fátítt. Skortur á samúð með
dýrunum og skilningsbrestur
manna á trygð þeirra, kærleika
og andlegum þjáningum verða
hvarvetna orsakir slysa í lífi
manna. Og yfir atburðunum vak-
ir fegurð óvenjulegrar snilli í
frásögn og byggingu sagnanna.
Síðasta sagan, Sigurður mállausi,
er alíslensk og með nokkuð öðr-
um hætti gerð. En á henni er
sama snildarbragðið. Frágangur
bókarinnai’ er efni hennar sam-
boðinn, hinn snildarlegasti, og
frú Guðrúnu, ekkju Þorsteins, til
sæmdar.
61. blað.
Jóhaunes Kjarval
„Maðurinn lifir ekki af einu
•arnan brauði“ og þjóðimar þvi
síður.
Allmjög brestur á að almenn-
ingur geri sér þess grein hversu
mikils er um vert hugsjónamenn,
skáld og snillinga í hverskonar
listum.
Islendingum mun gefin allrík
tilfinning fyrir fegurð landsins,
sem þeir byggja. Þetta munu þeir
einkum mega þakka fjöUunum og
jöklunum. Stórskomustu fegurð-
inni, sem landið prýðir.
Þjóð sem enga snillingana é, er
eins og flatneskja, sviplítil, til-
komulítil. Snillingar þjóðanna eru
eins og fjöllin. Þeir bera hæst,
sjást lengst að. Og allir hafa þeir
einn kost umfram íslensku fjöll-
in. Þeir búa allir yfir dýrum
málmum. En auðvitað eru þessir
málmar ekki allir jafnauðunnir.
Liggja ekki allir jafnutarlega. En
þeir eru þar.
Jóhannes Kjarval er einn þeirra
ÍBlensku snillinga i málaralist,
sem eg trúi hvað mest á. Auðvit-
að lifi eg hér í trú, og það munu
flestir Islendingar verða að sætta
sig við sakir þess, hversu þessi
grein lista er ung hér á landi.
Fyrsti og elsti íslenski málarinn
er nýlega til moldar hniginn. Is-
lendingar hafa gott vit á hvað
er vel gerð vísa. Orðlistin hefir
lengi og vel verið iðkuð og dýrk-
uð á Islandi. En slíku er ekki að
fagna um aðrar listgreinir «vo
teljandi sé.
Ef eg hefði vitað um höfuð-
og atuðia þegar «g loom tH
•i
Kjarvals í fyrsta skifti þar sem
hann bjó í litlu herbergi inst inn
á Laugavegi árið 1909, hefði eg
ef til vill reynt að koma saman
vísu, sem að efni til hefði verið
áþekk þeirri sem mér tókst að
setja saman þegar eg las fyrstu
kvæðin hans Davíðs Stefánssonar
í Eimreiðinni, en sú vísa var
svona:
Hafðu þökk fyrir þessi kvæði,
þau eru andleg leðurskæði,
sem endast á við önnur tvenn;
af útnáranum ertu aö sníða,
en ekki skaltu neinu kviða
— hrygglengjan er eftir enn!
Svo sannfærður var eg um að
hér væri mikill listamaður á ferð,
þegar eg sá myndimar. Og eg
skal segja ykkur meira. Mér varð
þeasi myndasýning eftir alólærðan
unglingspilt, sem ekkert hafði
fyrir sér séð, að einskonar opin-
berun, sterkri og alvöruþrunginni
vissu fyrir því, að íslensku þjóð-
inni bæri fylsti réttur til fuUkom-
ins sjálfstæðis. Svo mikill menn-
ingarauki skildist mér búa Í þvl
að þjóðin ætti olíka möguleika í
fórum sínum.
Og hvað heíir ekki komið A
daginn!
Kjarval er orðinn mikill lista-
maður.
Og Island er á góðum vegi að
verða alfrjálst og fullvalda ríki!
Enda er Kjarval ekkert eins-
dæmi í íslensku þjóðlífi.
Island nútíðarinnar er engin
flatneskja. Þar rís hvert fjallið
af öðru, og mörg sem sjást langt
að.
Orsök þess að eg skrifa þessar
fhrar «r sú að Kjarval «r eixua