Tíminn - 15.06.1929, Blaðsíða 2

138
TIMINN
t
frá Sílalæk.
Aðfaranótt 12. júní síðastl. and-
aðist á heimili tengdasonar síns,
Jópasar Jónssonar ráðherra,
Steinunn Jónasdóttir frá Sílalæk
í Þingeyjarsýslu, 71 árs að aldri.
Höfðu forfeður hennar og frænd-
ur lengi búið í Aðaldal. Stein-
unn misti mann sinn, Stefán Sig-
urðsson, frá >rem hálfstálpuðum
börnum, en tókst með mikilli ráð-
deild og forsjá að koma börnun-
um öllum til manns, þótt ekkja
væri og einstæðingur. Auk fnxi
Guðrúnar, konu Jónasar ráðherra,
eru börn hennar: Jónas bóndi á
Syðri-Skál í Köldukinn og Guð-
mundur bóndi í Firði í Mjóafirði.
— Frá Steinunn dvaldi síðustu
ár sín á heimili dóttur sinnar og
tengdasonar í Reykjavík. Hún
var, eins og fyrr var greint, hin
mesta atorku- og ráðdeildarkona,
áhugasöm um málefni lands og
þjóðar. Hún var fríðleikskona,
prúð í framgöngu og viðmótsþíð.
— Vinir frú Steinunnar og vanda-
menn munu jafnan minnast
stai’fs hennar og framkomu með
hlýjum þakkarhug.
Akureyri, þó að hann hafi eng-
an stuðning frá vandamönnum.
Fyrir enga stétt hefir þetta jafn-
mikla þýðingu eins og fyrir
bændur, sem í einu hafa fóstrað
mikið af efnabörnum, en oft haft
lítil efni til að kosta þau í fjar-
lægð. Einkum hefir Rvík hin síð-
ari ár, með 1000—1500 kr. skóla-
kostnaði yfir vetur á venjulegan
nemanda verið bændum ofurefli
fjárhagslega.
í utanferð sinni, sem nú stend-
ur yfir, vinnur' forsætisráðherra
að því að undirbúa, byggingu út-
varpsstöðvar við Rvík, sem á að
ná yfir alt landið. Ráðgert er að
byrjað verði á stöðinni í sumar,
en það er mikið verk og tekur
mikinn tíma. Frv. um fullkomna
útvarpsstöð var samþykt á fyrsta
þinginu eftir fall íhaldsins. Góð
útvarpsstöð myndi meir en flesta
grunar verða sterkur þáttur í
hinni nýju sveitamenningu.
Dánarbúín
[Jónas Jónsson dómsmálaráðherra
liefír sent öllum sýslumönnum og
hæjarfógetum bréf það, sein hér fer
á eftir. Tilefnið er bersýnilega að
láta vaxtatöku Jóh. Jóh. og einkum
iiina óvirðulegu framkomu Ihalds-
leiðtoganna í sambandi við það mál
verða til að gera almenningi ljóst,
að framkoma Jóh. er einstök í sinni
röð, og að illmæli Lárusar Jóh. og
samherja hans um aðra sýslumenn
og bæjarfógeta er ástæðulaus. Hins-
vegar er öllum borgurum landsins
nauðsynlegt að vita, að svikaheim-
speki sú sem íhaldsmálgögnin haí'a
prédikað, er sem mest má vera and-
stæð skoðun Framsóknarstjórnarinn-
ar, sem vill að arfur eftir dauða
inenn ' komist. brotalaust til erfingj-
anna, ón óþarfra mjlliliða].
„Nú í ár verður lokið hinni
fyrstu endurskoðun, sem nokk-
urn tíma hefir verið gerð, svo
að segja samtímis hjá öllum hin-
um lögskipuðu skiftaráðendum á
Islandi. Hefir þá komið í Ijós að
hjá einum þessara skiftaráðenda
hefir um mörg ár átt sér stað
hin megnasta óreiða með fé, er
hann hefir, vegna ríkisvaldsins,
haft í trúnaði til umráða fyrir
dánar- og þrotabú. Hefir hann á-
litið sér leyfilegt að tæma inn-
stæður búanna í bönkum og spari-
sjóðum, og leggja fjármuni þessa
inn á sinn eigin bankareikning
og ávaxta þá þar sér til gróða.
Samhliða þessu kom í ljós, að
þessi trúnaðarmaður ríkisvaldsins
yfir ómyndugra fé lét skifti á
Síðastliðið sumar sendi núver-
andi landsstjórn Jóhann Krist-
jánsson byggingarfræðing um
flestar þær bygðir á vesturhelm-
ingi landsins, þar sem eru heitar
uppsprettur, til að rannsaka
idlaugarstæði. Unga fólkið í
sveitinni tók vel þeirri útréttu
hönd, sem ekki var heldur svört
íhaldsloppa, og nú er á fjölmörg-
um stöðum unnið af hinu mesta
kappi að sundlaugabyggingum og
þeim mjög vönduðum. I Dala-
sýslu gera ungmennafélög sýsl-
unnar einkar vandaðan sundskála
á Laugum, æskuheimili Guðrún-
ar Ósvífursdóttur. Á gullöld og
frelsisöld þjóðarinnar, sóttu
æskumenn úr Dölum þangað til
sundmóta. Síðan komu hinai
mörgu íhaldssömu niðurlægingar-
aldir, þegar hreystin og íþrótta-
lífið hvarf úr landinu. En nú
hefst -það aftur, og hin uppvax-
andi kynslóð knýtir aftur í
íþróttum og athöfn þráðinn, þar
sem fyr var frá horfið, þegar
frelsi og manndómur þvarr í
, landinu.
i Þegar athugað er þetta stutta
: yfirlit sést hversu samvinnumenn
; landsins hafa starfað síðustu
! hálfu öldina. Þeir hnekkja fyrst
veldi erlendu selstöðukaupmann-
anna með pöntunarfélögunum.
Þeir hnekkja aftur valdi heild-
sölubraskaranna með stofnun
Sambandsins. Þeir gera heila
hluta bændastéttarinnar. efnalega
sjálfstæðari, og félagslega sam-
æfðari með samvinnunni. Upp af
sama stofni og kaupfélögin vex
Framsóknarfl. Hann á þátt í
sköpun þjóðbankans, og hefir
aðalforustu um allar aðgerðiv
hins sérstaka og marghliða bún-
aðarbanka. Framsóknarflokkur-
inn gerír kleifa vélavinnuna í
íslenskri jarðrækt og hina stór-
feidu nýgræðslu, sem nú er að
gerast. Með sundlaugunum, ung-
mennaskólunum og sérskólunum
fyrir húsfreyjur og bændaefni,
með opnu háskólanámi fyrir fá-
tæka gáfumenn, ryður fiokkurinn
opna braut fyrir hinn vaknand.i
og vaxandi manndóm í landinu.
Fram undan virðist vera nýr tími
með nýjum starfsháttum. Heim-
ilin í sveitum eru nú að minka,
því að sjávargróðinn lokkar hið
lausa starfsafl til sín. En ef hehn-
ilin fjölga í sveitinni, ef ræktuð
slétt tún, og smekklegir hollir j
bæir rísa upp eins og fullvíst er
að verður, þá fjölgar aftur í
sveitinni, og bændafólkið finnur
ekki eins og nú kulda einangrun-
arinnar. Góðir marghliða skólar
taka við æskunni, þrosika hana án
þess að lokka hana út á refilstigu.
Símar og útvarp tengir hin
dreifðu býli saman. Þá hafa
menn kosti dreifbýlis og andlegr-
ar nálægðar.
Þetta er í stuttu máli sagan
um merkilegasta atburðinn sem
hefir verið að gerast • á Islandi
síðustu fimmtíu árin. Það er við-
reisn sveitanna, líkamlega, efna-
lega og andlega. J. J.
---o--
Á víðavangí.
M. Guðm. „klórai' í bakkann“.
Magnús Guðmundsson hefir í
grein í Verði 1. þ. m. leitast við
að berja lítið eitt í bresti mál-
staðar síns í Shellmálinu. Grern-
in gengur mestmegnis til þess að
hagræða plástri hæstaréttar á
kaununum. Þó gerir hann sekt
sína berari með tveimur nýjum
blekkingum, þar sem hann leit-
ast við að finna varnir. Haxrn seg-
ir í fyrsta lagi, að af því að
rannsóknardómarinn þvingaði ekki
fram svör við ákveðnum spurn-
ingum í Shellmálinu, þá hafi hann
þar með viðurkent „að hinar ó-
svöruðu spurningar hafi verið
málinu óviðkomandi“. Mun mega
ætia að hér sé um blekkingu að
ræða, fremur en ólögvísi M.
Guðm., þar sem hann dylur þá
staðreynd, að hér var lögreglu-
mál um að ræða og að eigi lá
fyrir lagaheimild, slík sem í saka-
málum, til þess að beita fang-
elsisvist, þegar neitað er að svara
spurningum. — Magn. Guðm.
neitar því ekki að um atkvæði í
Shellfélaginu sé háttað á þá leið,
sem frá hefir verið skýrt, sem só
þannig, að útlendingamir fai'i
með 198 atkv., en íslendingar með
108, eða 90 atkv. færri. En hann
reynir að láta svo sýnast, að þetta
komi ekki að sök og að yfirráðin
séu trygð Islendingum með ákvæð-
um hlutafélagalaganna. Hann
segir:
„Samkvæmt hlutafélagslögunum
mega engir aðrir en fslendingar
vera í st.jórn og stjórnin ein getur
skuldhundið féiagið. Hin útlendu yf-
irróð eru því ekki annað en lieila-
spuni. F.f missætti risi milli hinna
íslensku og erlendu hluthafa, hafu
hinir íslensku jafnan yfirhöndina
með því að neita að vera í stjórn".
Athugum nú, hversu þetta
blekkingahjóm stenst í ljósi stað-
reyndanna. Samkv. lögum hafa
hluthafafundir æðsta úrskurðar-
vald í öllum félagsmálum, en afl
atkvæða ræður úrslitum mála:
Hinir erlendu hluthafar geta þvi
með atkvæðavaldi kosið hvaða
menn íslenska í stjórn, sem þeim
sýnist. 1 fyrsta lagi eru engar
líkur til þess, að M. Guðm. mundi
reynast hinum erlendu hluthöfum
þrjóskur ljár í þúfu. Og' í öðru
lagi eru engar minstu líkur, hvað
þá trygging fyrir því, að engir
íslendingar fengjust til að vera
í stjórn og láta að vilja erlendu
hluthafanna um ,vinnúbrögð og
^ framkvæmdir, þótt núverandi
stjórnendur gengju frá. — Svona
bíræfnislegar og augljósar blekk-
ingar eru til þess eins fallnar, að
styrkja sannfæringu manna um
vondan málstað M. Guðm., ef á
þá sannfæringu kynni að bresta.
„Hvað brestur þá á sannanir?“
I Verði 1. júní síðastl. segir M.
Guðm.:
„Málið (þ. e. Shellmálið) var höfð-
að út af því, að hlutaféð væri ekki
innborgað. I rekstri málsins var
sannað, að féð var alt innborgað.
Hvað brestur þá á sannanir?"
Hverjar voru nú sannanirnar
fyrir lögmæltri innborgun hluta-
fjárins? Engar aðrar en einfald-
ar yfu'lýsingar íslensku hluthaf-
anna um að svo væri og yfirlýs-
ing breska félagsins, fengin tveim
mánuðum síðar, um að það hefði
greitt, vegna hluthafanna, fé til
sjáifs sín, upp í stórskuld, sem
þetta efnilega fóstur M. Guðm.
var talið komið í áður en það
fæddist! — Tökum annað dæmi,
þar sem sakir eru að vísu ekiki
sambærilegar, en þai' sem „logik“
M. Guðm. prófast til hlítar: Setj-
um svo, að nokkrir menn myndi
með sér þjófafélag og að M.
Guðm. yrði skipaður, til þess að
rannsaka málið. Myndi hann þá
taka góðar og gildar sem lögfulla
sönnun íyrir sakleysi mannanna
einfaldar yfirlýsingar þeirra um
sakleysi sjálfra sín og um sak-
leysi hvors annars? Vissulega
ekki. Og hversvegna ættu yfirlýs-
ingar ókærðra manna um sakleysi
sitt fremur að gilda í lögreglu-
málum en í sakamálum? Ástæðan
til þess, að í Shellmálinu fengust
ekki lögfullar sannanir voru eng-
ar aðrar en þær, að hlutafélaga-
login gera ekki ráð fyrir öðrum
sönnunum en yfirlýsingum hlut-
aðeigandi manna. En allir sjá að
slíkt eru engar sannanir, ef svo
ber undir að menn kjósa að hafa
rangt við 1 þessum efnum. Eru
hér, eins og í fleiri efnum, van-
smíði á hlutafélagalögunum.
Tíminn og sjálfstæðismálin.
Sig. Eggerz alþm. hefir á síð-
asta þingi hvað eftir annað rang-
fært ummæli úr grein Tímans:
„Tíu ára fullveldi“, er birtist 1.
des. síðastl. Kvað hann Tímann
hafa sagt, „að aðeins væri um
að ræða endurskoðun á sambands-
lagasamningnum“ eftir 1940. Á
Búðardalsfundinum ítrekaði hann
þessa rangfærslu. Ritstj. Tímans
mótmælti og krafðist þess, að
fram yrði lögð sú heimild er
þannig var vitnað til, frammi
fyrir fjölda áheyrenda. En Sig
Eggerz hafði eigi hirt um þá
varkárni. Talaði hann digurbark-
lega um að sanna mál sitt, er
heim kæmi. Tíminn vill nú spara
honum leitina og birta hér að
nýju hin tilvísuðu ummæh:
„því hefir verið lýst yfir af núver
andi forsætisráðherra og lulltrúum
ullra íslenskra stjórnmálaflokka, að
þeir teiiiu emlurskoðun samningsius
sjálfsagða".
Hin tilvísuðu en rangfærðu um-
mæli eru hér undirstrykuð og
munu allir sjá, að þau eiga lítið
skylt við fyrrgreint heilafóstur
Eggerz. Virðist af ummælum Sig'.
Eggerz mega ráða, að hann
hneykslist á orðinu „endurskoð-
un“ í stað orðsins „uppsögn“. En
lítum á málavexti. I 18. gr. Sam-
bandslaganna er ákveðið á þessa
leið:
„Ei'tir árslok 1940 getur Rikisþing
og- Alþingi, hvort fyrir sig, hvenær
sem er, krafist, að byrjað verði á
cndurskoðun’) iaga þessara.
Nú er nýr samningur eigi gerðui
imian 3 ára, frá þvi að krafan kom
fram og getur þá Ríkisþingið eða AI-
*) Leturbreytingin min. Ritstj.
búum oft dragast mörgum árum
saman. Sá dráttur varð honum til
gróða, en skjólstæðingum hans,
erfingjum búanna, til því meira
tjóns.
Mjög gleðilegt fyrir lands-
stjórnina er að geta sagt að
þetta dæmi virðist vera alveg ein-
stakt. Með nákvæmri athugun,
sem stjói-narráðið hefir fengið úr
öllum kaupstöðum og sýslum
landsins að undanteknum tveim
hinum síðustu, þar sem nú er
verið að ljúka endurskoðun, heflr
sannast, að enginn sýslumaður
eða bæjarfógeti utan Reykjavík-
ur hefir talið sér leyfilegt að
taka vexti af fé búa eða hirða
arðmiða af skuldabréfum þeirra
til tekna handa skiftaráðanda
sjálfum.
En þar sem mikið hefii* verið
gert að því, frá vissum hliðum í
þjóðfélaginu, og það jafnvel frá
aðilum, sem síst skyldi vænta frá
sannanlegrar yfirhylmingar með
stórafbrotum, að koma þeirri
skoðun inn hjá borgurum lands-
ins, að skiftaráðendum sé í raun
og veru leyfilegt að gera trún-
aðarstarf sitt og umboð frá ríkis-
valdinu að einka-gróðavegi, þá
þykir landsstjórninni hlýða, að
girða fyrir að þessi skaðsamlegi.
hugsunarháttur geti í framtíð-
inni leitt nokkum skiftaráðanda
út á jafn viðsjárverða braut, og
hér hefir verið lýst.
Tilefni þessarar leiðbeiningar
frá hálfu ríkisstjómarinnar er
þess vegna ekki það, að afbrot
komi fyrir hjá einum embættiS-
manni, sem hefir verið háður
mjög lélegu eftirliti frá hálfu yf-
irboðara sinna, heldur hitt, að
þetta afbrot er varið með ítrustu
hörku, afsakað, fegrað og reyrtt
að láta líta svo út, sem það eigi
að vera öllum skiftaráðendum til
eftirbreytni í stað þess að vera
til viðvörunar.
Skoðun borgaranna í landinu
er sú, að það sé hreinn og beinn
þjófnaður, ef skiftaráðandi í dán-
ar- eða þrotabúi tæmir sér til
handa sparisjóðsbækur, og hirðir
í mörg ár vextina af þessu fé og
arðmiða af skuldabréfum meðan
bú eru undir skiftum.
Landsstjórnin lítur á þetta
sömu augum. Og vegna hins
mikla mótþróa, sem frá vissum
aðilum í landinu hefir komið
fram gegn hinni sjálfsögðu reglu,
að vextir af sparifé eigi að falla
til erfingja búanna, en ekki til
skiftaráðenda, þykir rétt að leysa
ekki einungis aðalmálið, hið sak-
næma mál, vaxtatöku af spari-
sjóðsfé, heldur nota tækifærið
um leið til að marka glögga lína
fyrir skiftaráðendUr viðvíkjandi
fé dánar- og þrotahúa, þó að þess
hefði ekki verið þörf ef ekki hefði
átt sér stað hin undangengna
blekkjandi og spillandi afsökun
og fegrun á sérdrægni á fé dánar-
cg þrotahúa.
Fyrsta reglan er að skifta búun-
um fljótt, venjulega á nokkr-
um mánuðum, þar sem ekki
stendur sérstaklega á, nema leyfi
erfingja kom til dráttar á búa-
skiftum, vegna sýnilegs hagnaðar,
sem búin geti haft af lengri
fresti.
önnur reglan, sem aðallega á
við í dreifbýli, er að láta hrepp-
stjóra skifta búum, hvern í sínu
umdæmi, svo að segja um leið og
maður fellur frá, sem á einhverj-
ar þær eignir, sem skifta þarf.
Sökum kunnugleika hreppstjór-
anna, er framkvæmd þeirra í
þessum efnum venjulega skjót og
góð.
Þriðja reglan fyrir skiftaráð-
endur, sem ekki eiga aðgang að
banka, eða mjög öruggum spari-
sjóði, með handbæru fé, er sú, að
geyma handbæra peninga búanna,
meðan þeiin ekki verður komið c:l
réttra erfingja, í forsigluðum um-
slögum í peningaskáp embættis-
ins. Landsstjórnin álítur með öllu
óheimilt fyrir skiftaráðanda að
nota slíkt geymslufé á nokkum
hátt í eigin þarfir eða lána það
öðrum.
Fjórða reglan, og sem aðallega
á við í kaupstöðum, þar sem eru
bankar eða bankaútibú, skal vera
sú, að skiftaráðandi geymir alt
fé dánarbúa og þrotabúa í spari-
sjóðsbók, sem ber nafn búsins, og
þar sem allir vextir af innstæð-
unni, meðan hún er undir skift-
um, falla til tekna dánar- og
þrotabúsins, og síðar erfingjum
þess eða lánardrotnum.
Embætti sýslumanna eða bæj-
arfógeta eru svo þýðingarmikil
fyrir þjóðfélagið og svo virðuleg
í augum borgaranna, að það er
þjóðarólán, ef sú trú kemst inn
í, eða er komið inn í landsfólkið,
að þessir virðulegu trúnaðar-
menn þjóðfélagsins, dómarar í
vandasömum málum, vemdai’ar
ekkna og munaðarleysingja og
eftirlitsmenn laga og réttar í
landinu, séu á einhvem hátt stór-
brotlegir gagnvart þeim, sem oft
á tíðum verða að fela sig varnar-
lausa öruggri umsjá þeirra.
Hið mikla afbrot í þessum efn-
um, sem nú er orðið þjóðkunnugt,
og fordæmt af hverjum einasta
heiðarlegum manni í landinu, og
hin mikla spilling, sem hefir kom-
ið fram hjá þeim, sem hafa viljað
afsaka eða eyða eðlilegu eftirmáli
útaf aíborti þessu, á nú að verða
til þess, ekki einungis að hið
sama komi aldrei fyrir á Islandi,
lieldur að öll skifti í dánar- og
þrotabúum verði framvegis, eins
og' þau eru nú hjá öllum þorra
trúnaðarmanna þjóðfélagsins,
framkvæmd fljótt og vel, með
hagsmuni almennings eina fyrir
augum.
Til að tryggja til fulls hags-
muni borgaranna í þessum efn-
um mun landsstjómin framvegis
gefa út opinbera skýrslu árlega
um það hvaða dánar- og þrotabú
eru undir skiftum í landinu, og
frá hvaða tíma. Þykir fullvíst að
sú skýrslugerð muni, í sambandi
við hinar miklu og almennu um-
ræður, sem hljóta að verða útaf
vaxtatöku fyrverandi bæjar-
fógeta í Reykjavík, verða til að
skapa aðstandendum dánar- og
þrotabúa það öryggi, sem þeir
eiga heimtingu á af hálfu þjóð-
íélagsins".