Tíminn - 25.07.1931, Síða 4

4
TÍMINN
Prá Hússlancli
llliiuimg
Hyí er verið að „pússa" steinMsin?
Brotið land. Bændalíf í Rúss-
landi eftir byltinguna. Eftir
Maurice Hindus. pýðingiu
eftir Vilmund Jónsson. Rvík
1930.
Bók þessi kom út fyrir nærri ári
síðan. þótt eigi hafi unnizt rúm til
að geta hennar fyr hér i blaðinu.
Höfundurinn er blaðamaður í Vestur-
heimi, rússneskur að ætt og fæðingu,
en bókin er upphaflega rituð á enska
tungu. Gjörði höf. sér, eftir því sem
af bókinni verður ráðið, ferð til Rúss-
lands, til að kynnast lifi bændastétt-
arinnar þar eins og það er nú, og
dvaldi þar á æskustöðvum sínum.
Tilgangi farar sinnar til átthaganna
lýsir höl'. sjálfur í formála bókarinn-
ar. Hann segir:
„Ég fór ekki til Rússlands til þess
að liafa tal af Tjitérin, Stalin, Sino-
véff né öði'um lielztu foringjum bylt-
ingai'innar. Of mikið hefir verið um
þá skriíað, og þeir eru ekki Rúss-
land.------Ég fór til Rússlands með
eitt í huga og aðeins eitt — að heyia
fólkið tala •— — Ég var einu sinni
sjálfur hluti af því, og mig langaði
til að sjá það aftur eftir margra ára
ínannskæðar styrjaldir. Mig langaði
til að vita hvað músjíkarnir*) segðu
um byltinguna, bolsévíkana, sovétin
og allt þetta nýja skipulag, sem skap-
ast hefir fyrir framan augun á þeim.
Mig langaði til að vita, livað bylt-
ingin liafði gjört úr þeim — — Ég
tala mál bændanna og fór beint til
þeii'ra. — — Ég fór þorp úr þorpi,
með járnbrautarlestum, þegar ég gat,
á hestbaki og fótgangandi, þegar ég
átti ekki á öðru völ. Ég gisti bænd-
urna á heimilum þeirra, vann með
þeim á ökrunum, gekk í kirkju með
þeim, fór rneð þeim á dansleiki, sat
hjá þeim veizlur, var við brúðkaup
hjá þeim og jarðarfarir og hlustaði
á þá ræða mál sín á opinberum
fundum — — Og allt það, sem ég
heyrði, athugaði og stundum það,
sem ég fann, hefi ég skrifað — —“.
Bókin er ekkert „æsanda æfintýri"
segir höf. Hún er „skýrsla um ein-
falt fólk með fæðingarhríðir, sem
mikil örvænting og mikil hrifning er
samfara — —“.
]iað eftinninnilegasta í bókinni,
eru lýsingar höf. af hinni afaríjöl-
mennu bændastétt, þéssum 100 mil-
jónum fákunnandi og frumstæðra ör-
eiga, sem öldum saman þjáðist undir
svipum aðalsmannanna, en nú þjáist
engu minna af því að mega ekki
brugga brennivín eða berja börnin
sín til blóðs. Frásagnir höf. úr hinu
hálfvillimannslega og gleðisnauða iífi
músjíkanna eru lifandi og ógleyman-
legar. Bændafólkið — eldri kynslóðin
— veit ekkert um kommúnisma eða
annað slíkt, sem fyrst ber á góma,
þegar taiað er um Rússland á Vest-
urlöndum. En bændunum er illa við
embættismenn stjórnarinnar nú alveg
eins og í gamla daga. ]?eir eru hjálp-
samir við féiaga sína, gestrisnir og
þýðir í viðmóti, ef svo ber undlr og
auðmjúkir við þá, sem þeir hafa ótta
aí. En í aðbúðinni að konum, liörn-
um skynlausum skepnum blossar
upp dýrsleg grimmd og mannúðar-
leysi. Óþrifnaður og stelvísi eru
erfðasyndir, sem liggja eins og farg
á kynslóðinni. Flestir hafa heyrt
getið um Ameríku og halda, að
Amerikumenn geti allt, en heima
fyrir liata þeir alla framfaraviðleitni.
Stvrjaldir óttast þeir meir en nokkuð
annað. Tiihugsunin um nýja styrjöld,
rán og hermdarverk heldur fyrir
þeim vöku á nóttunni. Og þegar
ókunnugan ber að garði, barma þeir
sér saran yfir sínum hörmulegu lífs-
kjörum og skella skuldinni á sovét-
stjórnina. Slíkar lýsingar af menn-
ingarástandi meginliluta þegnanna í
hinu mikla ríki kommúnismans,
benda ótvíræðlega í þá átt, að stjórn-
endur Rússlands hafi í mörg horn
að líta og að formsbreytingin á þjóð-
skipulagi „auðvaldsrikjanna“ muni
ekki vera cina vandamál rússnesku
þjóðarinnar. En ríki ungu kynslóð-
arinnar, sein alizt hefir upp síðan á
dögum byltingarinnar, er af öðrum
heiini en mæðra að feðra. þetta
fólk trúir ekki á neitt í veröldinni
nema sigur kommúnismans. Meðal
hinna ungu kommúnista ríkir harður
fiokksagi. Sín á milli gjöra þeir
strangar kröfur um heiðarleik, sem
koma eiga í stað kirkjulegra boðorða,
og þeim sem uppvísir eru að svívirði-
*) Svo nefna' rússneskir bændur
sjálfa sig á móðurmáli sínu.
legri framkomu, er tafarlaust vikið
úr flokknum. En eitt geta þessir
ungu merkisberar framtíðarinnar
ekki lært: Umburðarlyndi við hina
eldri kynslóð. Og þessvegna ekki sízt
stendur hin eldri kynslóð svo átak-
anlega blásnauð uppi í veröldinni.
Deyjandi hjartir hún á rústum sinna
fábreyttu lífsskoðana, og börnin hafa
verið tekin frá henni.
Bændurnir á æskustöðvum höf.
eru að tala við hann um, að stjórnin
hafi bannað vínbruggið. JJeirn far-
ast svo orð:
„pví i helvítinu lofa þeir okkur
ekki að brugga áfengi í friði? Ekk-
ert kostar það þá, og ekkert gjörir
það þeim til heldur". — — peim
fannst það jafn grimmúðlegt órétt-
læti að banna þeim að drekka áfengi
eins og ef þeir væru sviftir rétti til
að ganga með ilskó úr basti eða éta
rúgbrauð — —“, segir höf.
Rússneski bóndinn er svartsýnn:
„Ég veit ekki, hvaða land er bezt
í veröldinni, en ég veit livaða land
er verst. pað er Rússland", segir
hann.
Höf. talar um áhrif byltingarinnar
á opinbert siðferði:
„En það var á þessum markaði
í gamla skólabænum minum, að ég
tók einkum eftir siðbætandi áhrifum
byltingarinnar. Nú sáust engin fjár-
liættuspil um hönd liöfð eins og í
fyrri tíð, engar loddarakúnstir með
spil og úrkeðjur, engar spásagnir
með kœnlega upphugsuðum brellum
til þess að ginna kopek út úr trú-
gjörnum músjík--------
„í fyrri tíð var Rússland örugg
liöfn fyrir vændiskonur. þá var varla
sú borg til, að ekki væri þar opin-
bert vœndiskvennaliúr undir vernd
stjórnarinnar. En nú eru þau öll
horfin, bönnuð með lögum — —“.
Höf. segir frá því, þegar hann fer i
heimsókn til „rauða ráðsmannsins".
Svo nefna bændurnir verkstjórann á
búgarði stjórnarinnar. Bændurnir
kvarta um að „rauði ráðsmaðurinn“
sé harður og ósanngjarn. Herramað-
urinn hafi verið bctri. Hann hafi
gefið þeim timbur til að byggja upp
kofana sína, þegar þeir hafi brunnið.
En „rauði ráðsmaðurinn" hefir líka
sögu að segja: Um þverúð bændanna
gegn öllum framförum, um siðleysi
þeirra og miskunnarleysi við menn
og skepnur. Hann segir, að þeir hafi
grafið upp lík „herramannsins" og
rænt af því dýrgripum. Gyðingar og
kommúnistar hafi verið brytjaðir
niður á hryllilegasta hátt af hinum
liversdagslegu kyrlátu músjikum og
stjórnin hafi orðið að láta skjóta
heilan hóp af þeim. „pað er það á-
takanlegasta, sem ég hefi séð“, segir
hann og þó var ég í styrjöldinni.
Sjálfur er hann af óbreyttum bænda-
ættum. þögulir ganga þeir hann og
gesturinn hlið við hlið í kvöldkyrð- S
inni, með daprar endurminningar í
huga. En unga fólkið kemur syngj-
andi heim af ökrunum. pá birtir yf-
ir svip „rauða ráðsmannsins".
„Nitjevo sagði hann og leit með
Ijómandi augum til himins og síðan
á mig. Ég hefi tröllatrú á músjíkun-
um. þeir hafa miklar gáfur til að
bera, Og sá tími mun koma, að við i
náum Ameríku. Já, og við komumst j
uga og enga fátæka í okkar landi, i
enga sterka og veika. Komdu til
okkar eftn tuttugu eða þrjátíu ar
— — þá verð ég ekki hér — --
Stritið, áhyggjurnar og æsingin hafa
tekið á heilsu mína. Horfðu á harið
á mér, hversu grátt það er orðið, og
andlitið á mér, hvað það er hrukk-
ítf. Og þó er ég ungu>- að árum að-
tins tuttugu og níu ára ganiali Ég
lifi ekki sjálfum mér. Mig langar
ekki til þess. Ég er reiðubúinn til aö
fórna lífi mínu fyrir byltinguna og
þessa sauðsvörtu músjíka. En þá
verða aðrir hér, músjíkar eins og ég
sjálfur, aðeins miklu vitrari og betri.
þeir munu sýna þér landið. Og þá
minnist þú mín og segir: Hér var
bóndi — þeir kölluðu hann rauða
ráðsmanninn------; hann var tátæk-
ur og ómenntaður, en hann þekkti
lífið, og hann var sannur spámaður".
Um „gömlu kynslóðina" kemst höf.
svo að orði:
„Sorglegast er auðvitað hlutskipti
gömlu kvnslóðarinnar í Rússlandi.
Hvers hefir hún að bíða? Hún getur
ekki losað sig við þær hugmyndir
og venjur, sem hún telur vera grund-
böll undir öllu jarðnesku réttlæti
og farsæld, en nú eru að engu hafð-
þann 5. janúar 1930 andaðist að
heimili sínu, Svefneyjum í Breiða-
firði, frú Anna Magnúsdóttir. Frú
Anna var fædd í Svefneyjum 16. nóv.
1894, hún var dóttir þeirra merkis-
I lijóna Magnúsar Jóhannessonar og
j Guðnýjar Eyjólfsdóttur, sem allan
sinn búskap bjuggu í Svefneyjum.
20. júní 1925 giftist frú Anna eftir-
lifandi manni sínum, Óskari Níels-
svni frá Bíldsey, núverandi bóndi í
Svefneyjum. þeim varð þriggja barna
nuðið. Tvær dætur þeirra lifa.
Frú Anna var mesta ágætiskona,
vinföst og trygg, stjórnsöm og góð
liúsmóðir, enda var hún vel látin af
öJlum, sem henni kynntust. Hún var
stórhuga og framsækin húsfreyja,
enda átti hún því láni að fagna að
standa í lifsbaráttunni við hlið ain-
j livers mesta framfara- og atorku-
j bóndans þar um slóðir, en það <var
| Óskar maður hennar tvímælalaust.
j Frú Anna var heilsulítil lengst af
[ og um eitt skeið dvaldi hún á Vífil-
stöðum sér til heilsubótar.
Banamein frú Önnu var barns-
íararsótt; liún andaðist á 16. degi
eftir barnsburð. Með frú Önnu er fall-
in í valinn ein af beztu húsfreyjum
þessa lands. Hennar stutta en ágæta
húsmóðurstarf spáði svo mikilli' og
myndarlegri framtíð að það átti ekki
illa við um hana orð skáldsins, er
hann kvað eftir efnismanninn: „Mik-
ill var þinn morgunnroði og merkra
starfa fyrirboði". G. N.
ar eða blátt áfram bannaðar. Satt að
segja er þetta fólk ekki reiknað með.
það kemur ekki málinu við. pað er
umlxirið af því að það lifir ennþá —
en hvorki með velvilja né þolinmæði.
— pað bezta, sem þetta gamla fólk
getur gjört — sagði aðalritstjóri eins
dagblaðsins í Moskva við mig — er
að deyja. Og því fyr sem það deyr,
því betra, bæði fyrir það sjálft og
okkur — —
En fólkið er opinskátt. það er ekki
að sjá, að það sé hrætt við neinn:
„Að mínum dómi eru það mestu
afrek byltingarinnar, að hún hefir
gefið bændunum málið“, segir höf.
Höf. dregur fáar ályktanir. Bókin
er rituð í frásagnarstíl. Hún er for-
sendur að dómi, en ekki dómurinn
sj'álfur. Framtíðin kveður upp dóm-
inn:
„Hver veit nema þeir tímar komi,
þegar heimurinn hættir að skjálfa i
hvert skipti, sem bolsévíkar eru
nefndir á nafn, að bent verði á við-
leitni þeirra við að bæta siði bænd-
anna, að fá þá til að leggja af gamla
óknytti og lesti, þjófnað, lygar,
mútugjafir, fyrirlitningu á logum og
stjórn, grimmd við konur, börn og
dýr og siðast en ekki sízt hjátrúna,
sem aðalaírek byltingarinnar? Hver
kann að segja, hvernig pólitíska
ástandið í Rússlandi væri nú, ef
músjíkarnir, þessi aragrúi svo mikils
megnandi, en nú svo ráðalausir,
hefðu verið jafn vitandi vits, jafn-
pólitískir og félagslega hugsandi og
byltingin er að reyna að gjöra þá?
Hver kann að segja fyrir, hvaða
liólitískar og þjóðíélagslegar breyt-
ingar og nýjungar verða upp teknar
í Rússlandi, þegar músjíkarnir kom-
ast til skilnings ó, live mikið þeir
eiga undir sér? — —“
-----0----
Kveðia
Foi-maður Alþingishátíðamefnd-
arinnar hefir meðtekið svohljóð-
anda bréf frá heimfararnefnd
Vestur-lslendinga, dags. 21. febr.
1981:
Kæri herra.
Er vér, meðlimir Heimfararnefndar
það er auðvelt að steypa steinhús
þannig, að yfirborð þeirra sé slétt og
holulaust, ef mótin eru vel vönduð
og stevpan rétt blönduð og rétt með
hana farið. þetta er ekki eingöngu
auðvelt að gera, heldur er það nauð-
svnlegt, til þess að húsin séu vatns-
þétt og endist lengi. þegar mót eru
tekin af veggjum, sem hafa verið
stöyptir af mönnum, sem vandvirkn-
ir oru og þckkingu liafa á því, sem
þeir eru að gera, þá þarf ekki annað
en að núa veggina með blautum
„carboi'undum" steini, til þess að fá
slétt yfirborð, sem hefir jafnan lit og
springur ekki. Og sé steypan í veggj-
unum rétt tilbúin, þá eru veggirnir
vatnsþéttir og hafa alla hina góðu
eiginleika þessa ágæta byggingaefnis.
Vel gerðir vatnsþéttir steinsteypu-
veggir endast um aldur og æfi, þeir
springa ekki, þeir eru einlitir og
fallegir.
Hér í Reykjavík og alstaðar á ís-
landi, eru steinhúsin afar illa og
hi’oðvimislega gerð. Veggir húsanna
eru fullir af holum, möl og sandur
eru þar í sérstökum lögum að miklu
leyti aðskilin. þetta er i sjálfu sér
ófyrirgefanlegt, en hér er ekki rúrn
til að rita um það.
Utan a yfirborði steinsteypuhúsa
er klest þunnri skel af steinlími og
sandi. Efnið í þessari skel, er
vanalega blandað eftir öðrum hlut-
föllunr, á rnilli vatnsins og sandsins
og malarinnar en sjálf steypan, og
hefir þessvogna ekki sömu eiginleika,
og gotur ekki tollað við liana. þar
að auki hefir steypan vanalega
liarðnað, áður en þessi þunna skel
er sott á hana, og þessvegna skropp-
ið saman að mestu leyti, og hvernig
á þá liin þunna skel að geta skroppið
saman utan ó steypunni ón þess að
springa öll í stykki?
Húsin sjálf svara þessu, þau bera
þögult vitni um fófræðina, sem ríkir
á þessu sviði. Skelin af steinlími oq
sandi utan á húsunum er öll sprung-
in í stykki, og sumstaðar íallin af og
mun falla af á komandi árum. En
hví er verið að setja þessa skel
þarna? Er hún að nokkru gagni?
Ef steinsteypa er blönduð rétt og
rétt með liana farið, þá er hún vatns-
þétt og endist um aldur og æfi. það
sem skaðar steinsteypu er vatn, þeg-
ar þar nær til að ganga inn í steyp-
una.
þjóðræknisfélagsins, lítum til baka
til þeirra stunda, sem vér dvöldum
í Reykjavik síðastliðið sumar og til
þeirrar stórkostlegu ánægju og fagn-
aðar, er vér og aðrir vestur íslenzkir
gestir, nutum í sambau.li við lieirn-
koinuna og þótttökuna í hátíðinrii, og
vér minnumst þeirrar frába-ru gest-
risni og margvíslegu alúðar, er vér
urðum aðnjótandi af hnlfu Undirbún-
ingsnofndar Alþingishálíðarinnai',
langar oss til þess, að biðja meðliini
þeirrar nefndar að þiggja af oss
gripi þá, sem vér höfum Ievft oss
að senda í yðar umsjá, sem lítilfjör-
legan vott þakklætis vors
Gripir þessir eru göngustafir.
merktir með nafni hvers nefndar-
manns fyrir sig. Vér biðjum vður,
lierra forseti, að sýna oss þá velvild
að koma þeim til skila til hlutaðeig-
anda, ásamt kveðjuspjöldmn þeim, er
þeim fylgja.
Með ein.u'gri vináttu og virðingu.
f. h. Heiniftu arnefndar þ.oðræknis-
fólagsins.
J. J. Bíldfell, Ragnar E. Kvaran,
forseti. skrifari.
Jafnframt voru nefndarfor-
manninum sendir göngustafir,
sem lieimfarai'nefndin sendir há-
tíðarnefndarmönnunum. Stafir
þessir eru forlátagi'ipir, úr íben-
holt og með gullhandfangi. Fram-
an á handfanginu er fangamark
eiganda, en aftan á er grafin
mynd af íslenzka fánanum, en
sitt hvorum megin við hann eru
brezki fáninn og fáni Bandaríkj-
anna. öðrum megin á handfang-
inu er fult nafn einganda, en hins-
vegar stendur Heimfararnefnd
Þjóðræknisfélagsins 1930.
Hátíðarnefndin hefir ritað
heimfaramefndinni og þakkað
gj afimar og hið vinsamlega
ávarp.
-----o-----
Skemmdir í steypunni verða af
áhrifum frosts og einnig af því, að
ýms sölt safnast fyrri nálægt yfir-
borði steypunnar þegar vatnið gufar
í burtu. lín verndar nú skelin utan
á veggjunum þá gegn þvi að vatn
komist inn í þá? öllum skynbærum
mönnum ætti að vera ljóst, að hún
gerir það ekki, því skelin springur
öll í stykki og drekkur í sig vatn,
þegar rignir, og þar með heldur hún
vatni að veggjunum í staðinn fyrir
að vernda þá gegn því. þegar vegg-
irnir hafa einu sinni blotnað, þá tef-
ur skelin fyrir þvi að veggirnir þorni
aftur, og veldur því að vatn getur
frosið í veggjunum hvað eftir annað.
Skaðar liún því veggina fremur en
lilífir þeim.
það eina hlutverk,. sem þessi skel
getur liaft, er að hylja hroðvirknina
og fáfræðina við byggingu húsanna.
Hún hylur það um stundarsakir, að
húsin hafa ekki verið byggð eins og
vera bar, til þess að þau séu hæf til
íbúðar og endingargóð. En auk þess
hefir hún skaðleg áhrif ó húsin og
gerii' þau ljót. það er ekki falleg
sjón að sjá steinhús, sem öll eru
sprungin á yfirborðinu, og öll skjöld-
ótt af því að vatnið nær að ganga
inn í stevpuna.
Undanfarin ár hafa verið bvggð um
200 steinhús á ári i Reykjavík. það
mun kosta um 5 þúsund krónur að
meðaltali að „pússa" hvert hús, utan
og innan. þarna er því árlega eytt
í skaðlegan óþarfa einni miiljón
króna.
Allir sjáandi menn sjá livernig
steinlnísin eru, tökum t. d. listasafn
F.inars Jónssonar prófessors, er ekki
sorglegt að lita ó það? En þrótt fyrir
allt, halda íslendingar áfram að
„pússa“ húsin og þeir virðast vera
ónægðir með þau.
Ég mælist til þess, að þeir, sem
bera „ábyrgð“ á núveranda óstandi
„byggingalistarinnar" hér ó landi,
færi fram rökstuddar ástaiður fyrir
þvi, af hverju húsin eru „pússuð“.
Reykvíkingar hafa árlega eytt um
einni miljón króna, til þess að
„pússa“ húsin í bænum, líklega hefir
verið eytt í þetta á undanförnum ór-
um um tveimur miljónum króna á
ári á öllu íslandi, og má því sjá að
hér er ekki um smámuni að ræða.
Jón Gunnarsson.
Aðalfundur Prestafélags íslands
vald haldinn ó Laugarvatni 22.—24.
júní að aflokinni prestastefnu i
Reykjavík 18.—20. júní og biskups-
vígslu 21. s. m. Á fundinn komu 53
menn alls, þar af 47 prestvígðir, 4
guðfræðikandidatar, 1 guðfræðinemi
og 1 trúboði.
Aðalverkefni fundarins, auk venju-
legra fundarmála, var „Eining kirkj-
unnar og áhrif hennar á þjóðlífið“.
Var það rætt sem hér segir og þess-
ir íramsögumenn:
1. Eining kirkjunnar og einingar-
grundvöllur (Sigurður P. Sivertsen).
2. Eining og margbreytni:
a) í skoðunum (þoi-steinn Briem)
b) í störfum (Eiríkur Albertsson)
c) í helgisiðum (Björn Magnússon)
3. Meiri starfsþróttur (Bjarni Jóns-
son).
4. Kirkjan og æskan (Guðmundur
Einarsson).
5. Kirkjan og verkamannamálin
(Ásmundur Guðmundsson og Gunnar
Arnason).
Eftirfarandi tillögur voru samþ.:
I. „Aðalfundur Prestafélags íslands
óskar þess, að samvinna megi vera
milli prestastéttarinnai' og þeirra,
sem vinna í þjóðmálum að bótum á
kjörum fátækra manna og bógstaddra
og að jafnrétti allra. Kýs fundurinn
fimm manna nefnd til þess nánar að
atliuga, hvernig slíkri samvinnu geti
orðið háttað í einstökum atriðum.
Leggi svo nefndin tillögur sínar fyrir
næsta aðalfund Prestafjelagsins".
II. „Aðalfundur Prestafélagsins
skorar á Alþingi að setja þegar á
næsta þingi lög, er tryggi fiskimönn-
um og bifreiðastjórum ííægilegan
svefntíma, og setji einnig lög um
hvildartíma þeirra á helgidögum
þjóðkirkjunnar".
(Frá F. B.)
Ritstjóri: Gísli Guðmundsaon,
Áavallagötu 27. Sími 1245.
Prentsm. Acta.