Tíminn - 01.05.1935, Side 1

Tónas Jónsson frá Hriflu
formaður Framsóknarflokksins
er fimmtugur í daé
Jónas Jónsson er fæddur að Hriflu í Ljósavatnshreppi í
Suður-Þingeyjarsýslu 1. maí 1885. Hann er nú, innan lands
og utan, þekktastur allra íslenzkra stjórnmálamanna. Yfir
40 menn víðsvegar á landinu taka til máls hér i blaðinu í
dag um J. J. og störf hans. Allir tala þeir af náinni kynn-
ingu, sumir mjög langri. Tíminn gefur þeim hérmeð orðíð:
Jón Sigurðsson, bóndi í Yztafelli'
Kveðja að heíman
„þótt þú langförull legðir
sérhvert land undir fót
hera iiugur og hjarta
samt þins heimalands mót.“
Jónas Jónsson er uppalinn á
lítilli jörð í Ljósavatnshreppi í
S.-Þingeyjarsýslu. Bærinn í
Hriflu stendur á miðju, breiðu
undirlendi. Hraun er á tvo veg'u
frá bænum með kjamgóðum
gróðri og ágætum skjólum. —
Við undirlendið eru dalamót.
Fjórir dalir, með átta grónum
hlíðum, blasa við af hlaðinu,
skógar, hrís, víðir, lyng og
engjateigar, á láglendi og í
fjöllum upp á brúnir.
Bærinn er við þjóðveg,
skammt að fara, og sjálfsagðar
samgöngur og viðskipti við
fjóra hreppa, sem teygja hom-
in í námunda við Hrifluland.
— Og þó er landið afgirt og af_
rnarkað, sérstætt. öðru megin
er Skjálfandafljót, í hamragili,
og hrynjandi fossum. Hinum
ínegin Djúpá, sem bregður í
hugður um iðgrænt valllendi.
Morgunsólin slær gulli og purp-
ura á reykinn úr Goðafossi.
Kvöldsólin stafar silfurstöfum
á Ljósavatn.
Ætt hans er gamalkunn og í
ágætum metum. Foreldrarnir
skyld, annars er móðurættin
kunnari. Jónas er mest líkur
móður sinni. Hún var frá
Gvendarstöðum í Kinn, hefir
ættin búið þar í meir en 150 ár
og er þar enn. Það fólk er allt
hraust, með fasta skapgerð,
nokkuð stórlynt en vinfast og
drenglynt, vel gefið, sumt með
afburða gáfur.
Jónas Jónsson er fæddur á
miðjum harðindakaflanum eftir
1880. Kynslóðin, sem efldist að
æskuþrótti um þjóðhátíðina
1874, hafði þá öll ráðin í sveit-
inni hans. Einkennilegar öldur
fóru þá um sveitina. Ungir
bændur á flestum bæj um. Þeir
héldu fast saman. Ýms félög í
sveitinni eru næstum jafngöm-
ul Jónasi Jónssyni. Fyrsta
prjónavélin, síðar spunavél,
lestrarfélagið, sparisjóðurinu.
Allt voru þetta félagsfyrirtæki,
sem enn eru við líði. Fyrsta
ungrnennafélagið var stofnað á
þessum árum, alveg með sama
sniði og formi, og ungrnennafé-
lögin, sem komu eftir aldamót-
in. Þar voru öruggir þátttak-
endur í þjóðliðinu, bókafélagi
Þingeyinga og síðast en ekki
sízt í Kaupfélagi Þingeyinga,
góðir liðsmenn í þessari alls-
herjarbaráttu sem allir Þingey-
ingar háðu á þeim árum við
harðindin og selstöðuverzlun-
ina á Ilúsavík.
Ég nefni þessa menn, sem
nú eru margir horfnir og bendi
á margt, sem þeir gjörðu, til
þess að sýna, að lífsskoðun og
starfsþrá þeirra var alhliða og
lieilsteypt, þeim var Ijóst, að
samvinna á öllum sviðum: var
eina leiðin til bjargar íslenzkri
aiþýðu. öll þessi verk þeirra
standa enn, og eiga enn fyrir
sér að vaxa. En eitt mun þó
standa óbrotgjamast allra
þeirra verka, Þeir mótuðu lífs-
skoðun Jónasar Jónssonar.
Jónas Jónsson var alinn á
smábýli við þröng kjör, í fá-
tækri sveit, á mesta harðinda-
tímabili síðustu aldar. Þetta
liefir orðið honum dýrmætari
arfúr en flest annað. Hann
litúr ekki á fátæklinginn með
stærilæti hallarbúans. Hann
skilúr hann sem bróður og jafn-
ingja. Hann hefir samúð og
skilning á lífskjörum hins fá-
tækasta smælingja, engu síður
en þeirra, sem innstir sitja
sólarmegin í lífsbaráttunni.
Hann finnur manninn í þeim
báðum.
Hann er alinn upp við þjóð-
veg og víðsýni, opna dali í allar
áttir, næstum á landamærum
margra sveita. Þetta hefir orð-
ið honum hvöt til þess að verða
sjálfur víðsýnn og víðfeðmur
Enginn íslenzkur menntam’aður
hefir haft menningaraðdrætti
úr fleiri löndúm, menntun hans
er sótt jafnt til fornra fræða
íslenzkra, sem til Norðurlanda,
og allra menningarstórvelda
álfunnar.
Allir viðurkenna, ýmist með
ótta, eða aðdáun, að Jónas
Jónsson er mikill stjórnmála-
maður. Hitt vita færri, að und-
irrótin að stjónimálastarfsem-
inni er skáldlyndi hans. Þessi
skáldhneigð kemur glöggt fram
í náttúrulýsingum hans í Skin-
faxa. Ást hans á náttúrunni
ljómár og logar á hverri blað-
siðu í kennslubókum hans. Þar
kemur og glöggt fram, að hann
kann að stilla frásögnina í sam
ræmi við þá er eiga að njóta.
Enginn nema sá, sem bergt
ihefir á goðadrykknum getur
gert hugsanir sínar að lífsins
brauði annara, breytt steinum,
fornra fræða í lifandi brauð
barnanna.
Hriflubærinn, með víðsýni í
íjarlægð um átta grónar hlíðar,
með mjpkar öldur Djúpár og
Ljósavatns, með þrumuröddu í
Skjálfandafljóti og Goðafossi,
sló fyrstu skáldhorpu Jónasar
Jónssonar. Hann heggur ekki
verk sín í marmara, né semur
ljóð eða leikrit. Hann s e g-
ir ekki sögu, heldur
skapar sögú úr þeim
„skógum hugmjmda", þeirri
„meginkyngi og myndagnótt“,
sem í huga hans býr.
Margir gáfaðir menn hafa
íæðst með þessari þjóð. Sumir
svo að segja bomir til virðing-
ar og valda, með auð fjár í
höndum, glæsilegir, sterkbyggð_
ir, hraustir ménn, sem unnu í
fyrsta áliti traust og virðingu.
Þetta musteri hamingjunnar
hefir þeim tekizt að brjóta nið-
ur, vegna þess að skort hefir
lundarþrótt og viljastyrk.
Jónas Jónsson var hvorki
borinn til auðs né valda. Hann
var meðalmaður að vexti,
hreysti og líkamsstyrk. En
hann átti járnvilja og sterlca
skapgerð, sem hefir skapað
lionum það musteri, sem enginn
getur brotið niður. Hann átti
þann drengskap, sem gerir
menn „vaxandi og batnandi".
Ekki verður svo minnzt Jón-
asar að gleyma konu hans. í
óllum þeim óvægu árásum,
sem hann hefir orðið fyrir, hef-
ir hún staðið við hlið hans,
livoi-utveggja í senn, hlý og
sterk. Og stundum hefir eitur-
örvum óvinanna verið beint að
henni og hún gripið þær á lofti.
— Guðrún er Jónasi það, sem
Auður var Gísla.
Jónas og Guðrún eru úr
sömu sveit. Andlegt nábýli
þeirra er innilegra þess vegna
Sömu æskuvinir, sama um-
hverfi, sami hugsunarháttur
hefir mótað þau í æsku.
Jónás Jónsson er víðfömll.
Hann hefir oft og þrásinnis
lagt mörg lönd undir fót. En
þó er hugurinn víðförulli. Eng-
inn Islendingur hefir jafnal-
hliða áhugamál, jafn árnfleyg-
an huga um heima og geima.
— Og þó hefir hann aldrei rofið
nein bönd við bemskustöðvar,
né foma vini.
Ég kem oft til Reykjavíkur.
Aldrei líður löng stund áður en
ég hefi tal af Jónasi Jónssyni.
Og ætíð er fyrsta umræðuefnið
hið sarna: Hvemig líður heima
í sveitinni okkar. Ekki alménn-
ar spurningar um heilsufar og
veður. Heldur innilegar spurn-
ingar um hag einstaklinganna.
Hann þekkir alla gömlu sveit-
ungana, fylgist nákvæmlega
með hag hvers einasta heimil-
is. Þeir eru allir sem bræður
hans og systur. Hann hefir
flest sumurin komið heim, farið
svo að segja heim á hvem ein-
asta bæ. Hann þekkir jafnvel
smábörnin, gleðst yfir hverri
nýrri sléttu í túni og úthaga,
teku'r eftir hverri nýrri hríslu,
sem plöntuð hefir verið í bæjar-
skjóli, og hvernig gömlu hrísl-
urnar vaxa.
Hann er jafn kúnnugur, jafn
nátengdur sveitinni sinni nú og
fyrir 30 árum síðan, að hann
hvarf þaðan burtu.
Jónas Jónsson tengir enn
nafn litla bæjarins síns við
’iafn sitt. Honum þykir það hið
mesta heiðursnafn. Nýlega
hefir verið reist þar steinhús.
— öll suðurhliðin má heita
samfelldur gluggi. En að vesi>
an hefir allur innviður úr gömlu
baðstofunni, þar sem hann lék
sér bamið, verið felldur inn í
steinbygginguna. Að innan lít-
ur baðstofan nákvæmlega eins
út og fyrir 30 árum síðan.
Þessi bygging er tákn hans
sjálfs.
Jónas Jónsson frá Hriflu tei-
ur sér hinn mesta styrk að átt-
hagaböndunum. Við heimá
gleymum þeim hjónunum aldrei.
Þau eru systkini okkar allra.
Jón Sigurðsson
Yztafelli.
Jónas Þorbergsson, útvarpsstjóri:
Hugsjónamaðurinn
i.
Hver sú þjóð, sem komið
hefir og risið, eignast sögu og
hlotið stöðu í breiðuln fylking-
um mannkynsins, hefir átt sína
hugsjónamenn, sem hafa kom-
ið eins og vorboðar með nýjar
vonir og viðreisn, þegar þjóð-
irnar hafa verið hættast stadd-
ar. í hættum mannlegrar
blindu og síngirni bíða ósigrar,
sem þröngva kosti þjóðanna
og' sem leiða til úrkynjunar og
niðurbrots. Enn þann dag í
dag er högum mannanna þann
veg háttað, að allt starf höfuð-
leiðtoga í umbótamálum miðar
til þess, að verjast algeru
hruni svokallaðrar menningar.
Þetta. er ekki einsdæmi í fari
mannanna heldur endurtekning
sögulegra staðreynda. Fomar