Tíminn - 01.05.1935, Blaðsíða 3

TÍMINN
71
Kem miklu afkasta þegar þeir
eru komnir að verki. En það
eru fáir menn, sem eru allt í
senn: áhugamenn, þrekmenn
og afkastamenn, andlega eða
líkamlega. Einn af þessum fáu
mönnum er Jónas Jónsson. í
hví liggur ráðning gátunnav
um það, hvernig einn maðnr
hefir fengið áorkað því feikna
s.tarfi, sem eftir J. J. liggiír
fimmtugan.
Á því er enginn vafi, að' ef
J. J. hefði tekið þann kost, að
beita hæfileikum sínum eins og
flestir gera, svo að segja ein-
göngu að störfum í sína eigin
þág-u, þá hefði honum orðið
mikið ágengt. Ekkert er hins-
vegar fjær skaplyndi J. J. en
slíkt. Hann hefir beitt og beitir
öllum starfskröfum sínum að
s.törfmn fýrir aðra og eins og
upplýsingar þær, sem fram
koma hér í blaðinu í dag, gefa
bugmynd um, er það ekkert
smáræði, sem J. J. hefir af
mörkum látið í þágu þjóðarinn.
ar með því að beina starfi sínu
að félagslegum viðfangsefnum í
stað þess láta eigin hagsmuni
sitja í fyrirúmi.
Það er álitið af mörgum, og
er sjálfsagt nokkuð til í því, að
vfirleitt þurfi menn að iga
eigin hagsmuna að gæta til
þess að þeir leggi sig vel fram
við störf. Sé þetta regla, þá er
J. J. algjör undantekning frá
henni. Störf sín í þágu félags-
rnála leysir J. J. af hendi með
slíkum dugnaði og kappi, að
lengra verður vart komizt —
hann er einn þeirra afburða-
manna, sem finna starfslöngun
sinni ékki fullnægl með öðru
en baráttu fyrir félagslegum
umbótum.
Eins og gengur hafa, and-
stæðingar J. J. í stjórnmálum
ekki viljað viðurkenna störf
lians. Dugnað hans hafa þeir
hinsvegar orðið að viðurkenna
af því að hann er kunn stað-
reynd. Ýmsar af framkvæmd-
um J. J. eru nú að taka próf
reynslunnar og standast það.
Jafnótt og það skeður, fá þær
framkvæmdir viðurkenningu
hafi þær ekki fengið hana áður
— hvað sem andstæðingar J.
J. segja. Þannig mun reynslan
innan skamms skapa helztu
störfum J. J. jafn almenna
viðurkenningu og dugnaður
hans hefir nú þgar hlotið.
Eysteinn Jónsson.
Sigurður Kristinsson, forstjóri S. I. S.
Samvinnumaðurinn
Svo sem kunnugt er er sam-
vinnuhreyfingin upprunnin í
Þingeyjarsýslu. Þar var fyrsta
kaupfélagig stofnað fyrir rúm-
um 50 árum og þaðan eru flest-
ir af forvígismönnumi sam-
vinnustefnunnar. Og í dag eru
50 ár síðan Jónas Jónsson
alþm. og skólastjóri samvinnuh
skólans fæddist á litlu koti í
Þingeyjarsýslu, sá maðurinn,
sem mest hefir kveðið að í
samvinnumálunum í ræðu og
riti tvo síðustu áratugina.
Jónas Jónsson fór snemma
að láta samvinnumálin til sin
taka, en fyrir þau mál fór hann
að geta unnið af alefli eftir að
hann gerðist skólastjóri Sam-
vinnuskólans. Samvinnuskólinn
var settur á stofn 1918 fyrir
forgöngu J. J. og Hallgríms
bróður míns. Gerðist JónasJóns-
son þá þegar forstöðumaður
hans og hefir verið það síðan
að undanteknum þeim 4 árum
sem hann var ráðherra. Áður
hafði J. J. verið kennari við
Kennaraskólann. Hafði hann
rajög mikinn áhuga fyrir upp-
eldis. og kennslumálum þjóðar-
innar, en þótti þó starfsvið sitt
við þennan skóla ekki að öllu
leyti við sitt hæfi. Hann vildi
fá tækifæri til að vinna að á-
hugamálum sínum, samvinnu-
málunum, en það gat hann
i’yrst og fremst með því að
uppfræða hina ungu samvinnu-
menn, sem sóttu samvinnu-
skólann, um nauðsyn samvinn-
unnar fyrir þjóðfélagið. Þegar
Samvinnuskólinn var stofnaður
vár samvinnuhreyfingin hér á
landi í örum vexti. Samband
ísl. samvinnufélaga var þá fyrir
fáum árum byrjað að vinna al-
hliða að verzlunarmálum fyrir
félögin og mörg félög hófu starf
semi sína um það leyti. Ef
hreyfingin héldi áfram að vaxa
þurfti að bæta við starfskröft-
u|m!, og þá var auðséð að nauð-
synlegt var, að þeir menn, sem
fóru til félaganna, væru starfi
sinu vaxnir. Ætlunarverk skól-
ans var því tvíþætt, í fyrsta
lagi að undirbúa starfsmenn
fyrir samvinnufélögin, og í öðru
lagi að fræða nemendurna al-
mennt um samvinnuhreyfing-
una, svo að þeir yrðu nýtari
rnenn 1 samvinnumálunum
heima fyrir, þó að þeir tækju
ekki beinan þátt í starfi félag-
anna. Og Samvinnuskólinn hefir
haft mikla þýðirigui fyrir sam-
vinnuhreyfinguna í landinu.
Ekki fyrst og fremst vegna
þess að þaðan hafi komið marg-
ir starfsmenn handa samvinnu-
félögunum, heldur af hinu, að
margir af nemendunum, sem
flestir hafa verið úr hinumi
dreifðu byggðum landsins, hafa
flutt með sér heim í sveitimar
nýjan áhuga fyrir samvinnunni.
Árlega hafa 40—50 neméndur
verið í skólanum.
Annar þáttur í starfsemi Jón_
as,ar Jónssonar fyrir samvinnu-
hdeyfinguna eru ritstörf hans.
Samvinnufélögin byrjuðu að
gefa út tímarit um samvinnu-
mál árið 1907. Var Sigurður
Jónsson í Ystafelli ritstjóri
tímaritsins frá því að það hóf
göngu sína og þar til hann varð
ráðherra árið 1917, en þá tók
Jónar Jónsson við ritstjórninni.
hefir hann verið ritstjóri tíma-
ritsins síðan nema árin 1927—
1931, þegar hann var ráðherra.
J. J. hefir skrifað fjölda rit-
gerðir í tímáritið um samvinnu-
mál, bæði eftir að hann gerðist
ritstjóri þess og eins áður. Auk
þess hefir hann skrifað geisi
mikið í blöð Fram'sóknarmanna
um þessi mál, og hefir yfir höf_
uð afkastað miklu meira starfi
í þágu samvinnunnar hér á
landi á þessu sviði, en nokkur
annar maður fyr eða síðar. —
Kann hefir jafnan verið aðal-
maður til sóknar og varnar í
samvinnumálunum. Hann hefir
verið hinn mikli völcumaður,
sem æfinlega hefir verið viðbú-
inn, þegar á samvinnuhreyfing.
una hefir verið i’áðist.
Áður en samvinnulögin gengu
í gildi urðu sum af samvinnu-
félögunum fyrir þungum bú-
sifjum af skattaálögum. Sáu
samvinnumenn að við svo buið
mátti ekki standa og hófu því
baráttu fyrir því að samþykkt
vrði sérstök löggjöf fyrir sam-
vinnufélög. Var á aðalfundi
Sambands ísl. samvinnufélaga
kosin þriggja manna nefnd
sambandsstjórn til aðstoðar til
þess að undirbúa samvinnulög.
Voru þeir Jónas Jónsson, Óiafur
Briem og Þórólfur í Baldurs-
lieimi kosnir í nefndina. Fór J.
J. þá til útlanda til að kynna
sér samvinnulöggjöf nágranna-
þj óðanna, Englendinga,- Dana o.
fl., en samvinnulöggjöf þessara
I-jóða var síðan höfð til hlið-
sjónar við samning samvinnu-
laganna hér. Um sama leyti
skrifaði og J. J. hverja greinina
annari betri um skattskyldur
samvinnufélaganna og hinn
svonefnda tvöfalda skatt og
opnaði með því augu fjölda
inanna fyrir því hve nauðsyn-
legt væri að fá sérstaka lög’gjöf
fyrir samvinnufélögin.
Árið 1921 voru svo samvinnu-
lögin samþykkt á Alþingi, til
ometanlegs gagns fyrir sam-
vinnuhreyfinguna, og er óhætt
að fullyrða að enginn einn mað_
ur átti eins mikinn þátt í því
og Jónas Jónsson að sú löggjöf
náði fram að ganga, og það
þrátt fyrir það, þótt hann ætti
þá enn ekki setu á þingi.
1 dag mun fjökt manna um
allt land mir.nast Jónasar Jóns-
sonar með hlýjuni hug og þá
ekki sízt samvmnunænnirnir.
Þeir munu minnast h:ms sem
þess manns, er la -gsamlega
mest 1 <fir unnið í ræðu og riti
fyrir samvinnuhreyfinguna í
landinu og haldiö hefir merki
hennar hæzt á lofti. Og nú vil
eg á þessum merkis legi í æfi
^ónasav Jónssonar þakki hon-
um fyrir hond ok1 í r samvinnu-
manna fynr faé n,ikla s. óeig-
ingjarna starf, sem ’ ann hefir
unnið fyrir þetta málefni. Jafn.
tramt vil eg <kka, tð okkuir
mætti auðnast að njóta hans
miklu starfskrafta enn um
mörg ár til þess að vinna fyrir
samvmnuna, og að hann fái að
launum, það, sem hann helst
mundi kjósa: að sjá samvinnu-
hreyfinguna halda áframi að
þroskast og festa rætur á sem
flestum sviðum þjóðfélagsins.
Sigurður Kristinnsson
Þorleifur Jónsson bóndi, Hólum, fyrv. alþm.
]. J. og Framsóknarílokliurínn
skapað sveitabúum betri lífskjör
og bætt menningarskilyrði. Og
þótt hér hafi lítið eitt verið
minnzt á andstöðu og erfiðleika
þá hygg ég, að á þessum tíma-
mótum sé Jónasi ljúfara að minn-
ast ýmsra góðra samherja, sem
stóðu hlið við hlið í þessu o. fl.
Starf Jónasar Jónssonar er
nú þegar orðið mikið og merki-
legt, en þar sem hann er nú á
blómaskeiði starfsaldursins, má
vænta og óska, að hann eigi
enn eftir að vinna mörg og
mikilsverð störf í þjóðmálunum
til mikilla nytja fyrir land og
lýð.
Að endingu minnist ég margm
ánægju- og gleðistunda í vina-
og samherjahóp á heimili Jón-
asar. Honum og frú hans er
sýnt um að gera gestum eínurn
glatt í geði með vinsamlegum
samræðum og sérstakri ná-
kvæmni, svo að hver gæti not-
ið sín sem bezt. Fyrir þetta vil
ég þakka og óska þeim og heim-
ili þeirra allra heilla á þessum
merkisdegi.
Þorleifur Jónsson.
Sveinn Olafsson bóndi, Firði, fyrv■ alþm.
*
Utsýn af hæsta hólnum
Langri mannsæfi má eðli-
iega líkja við göngu yfir háa
heiði, sem farin er í fjórum
áföngum, ef eigi uppgefst
göngumaður eða verður úti áð-
ur skeiðenda nær.
Fyrsti áfangi eða fjörsprett-
urinn tekur tímann frá vöggu
til 25. afmælis, þar sem veg-
hlífni barizt til sigurs áhuga-
málunum en flestir aðrir sam-
verakamannanna og sýnt trú
sína í verki.
Áfanginn að ’næsta hólnum
hefir eðlilega verið torsóttur á
köflum fyrir J. J., eins og oft
vill verða hjá tilþrifamiklum
umbótamönnum:, sem fjötra
vanans höggva harðfengilega.
Árið 1916 er merkisár í sögu
islenzku sveitanna. Um miðbik
ófriðarins mikla, á meðan allur
heimurinn er í logandi ófriðar-
báli, stofna íslenzkir bændur
8tjórnmálaflokk, er fekk heitið
„Framsóknarflokkurinnu. Átti
nafnið eð benda til þes9, að þótt
þetta væri aðallega flokkur
bænda, til eflingar landbúnaðin-
um, þá ætti hann að sinna fleiru,
vera alhliða umbóta og við-
reisnarflokkur. Margir ágætir
og áhugasamir unnendur sveita
og landbúnaðar unnu að þess-
ari flokksmyndun, og verður
fæstra þeirra getið að þéssu
sinni. En í dag, h. 1. maí, er sá
maður fimmtugur, er vann með-
al hinna fremstu áhugamanna
að stofnun flokksins, og hefir
æ síðan verið einn af fremstu
leiðtogum huns og borið mjög
hita og þunga af flosksstarfinu.
Það er Jónas Jónsson alþingis-
maður frá Hriflu, núverandi for-
maður flokksins.
Hvert mannsbarn á íslandi,
sem komið er til vits og ára,
kannast við Jóna9 Jónsson.
Vinir hans og samherjar dá hann
og veita bonum öruggt brautar-
gengi. En líklega minnast engir
oftar á hann en andstæðingarnir.
Þótt móðirin gleymdi barni sínu
— eins og þar stendur — þá
er engin hætta á að andstæð-
ingar Jónasar og framsóknar-
stefnunnar gleymi honum. Það
virðist vera skoðun þeirra sumra,
að í rauninni sé það Jónas, sem
öllu ráði í þessu landi, jafnvel
þótt hann sé ekki í stjórn lands-
ins. Og með því er viðurkennt
að hér sé.um afburða mann að
ræða, og skal því á engan hátt
hnekkt. En til að sýna, hvaða
skoðun Jónas hefir haft um starf
sitt í Framsóknarflokknum, vil
ég geta þess, að þegar talað
var um það við Jónas 1927, að
■ ganga í ráðuneyti það, sem
' Framsóknarflokkurinn myndaði,
þá sagði hann eitthvað á þessa
leið: „Þið ráðið því, en ég hafði
nú ekki hugsað mér hærra en
að vera nokkurs konai vinnu-
maður flokksins og vinna fyrir
okkar stefnu með pennanum,
eins og ég hefi reynt að gera
undanfarið“. Hann tók sæti í
stjórninni og vann þar, með
góðum samherjum, að hinum
miklu umbóta- og framfaramál-
um, sem eínkenna það tímabil.
Og entfþá vinnur Jónas, þótt
valdalaus sé, með sínum mikla
þrótti, eins ötullega og áður, að
stefnumálum flokksins. Það má
| því eigi minna vera, en að við
1 Framsóknarmenn, ogsveitamenn
yflr höfuð, votti þessum frækna
„vinnumanni11 okkar og foringja
þakkir á fimmtugsafmælinu,
fyrir allt hið mikla og óeigin-
gjarna starf, sem hann hefir
leyst af hendi í þarfir íslenzkr-
ar sveitaalþýðu.
Ég þykist vita, að á þessum
hálfrar aldar afmælisdegi sínum,
hafi Jónas margs að minnast.
Hann minnist fátæka æskuheim-
ilisins í Þingeyjarsýslu með lág-
um torfkofum. Þar mun hann
hafa strengt þess heit, að beita
sér fyrir því, að fækka mætti
óhollu og lélegu húsakynnunum,
sem hann og margir aðrir sveita-
búar urðu að hýrast í í þá daga
en leggja lið sitt til þess, að
fjölgað yrði þeim híbýlum í
sveitum, sem boðleg væri menn-
ingarþjóð. Og má það gleðja
hann, að í sveitum hefir risið
upp fjöldi af prýðilegum bæjum,
byggðir fyrir hjálp byggingar-
og landnámssjóðs.
Snemma fann hann til þess,
hvað fátækum sveitaunglingum
var erfitt að afla sér menntun-
ar við sitt hæfi. Nú getur hann
og allir, er unna alþýðumenn-
ingu, glaðzt yfir hinum myndar-
legu og merkilegu alþýðuskól-
um, sem veita fjölda unglinga
fræðslu og margs konar mennt-
ir, fyrir tiltölulega lítið gjald.
Jónas fann mjög til kuldans,
sem íslenzk sveitaalþýða varð
að búa við, og þá gjörðist hann
aðal hvatamaður að því, að jarð-
bitinn yrði notaður þar sem
kostur er, og því hefir hann
barizt fyrir að hinir nýju al-
þýðuskólar væri reistir á heit-
um stöðum.
Jónas ólzt upp við samvinnu-
félagsskapinn í Þingeyjarsýslu
og tók ástfóstri við þá stefnu.
Honum var ljóst, að einangr-
aðir bændur máttu sín lítils i
verzlunarefnum, því hefir hann
verið ötull forgöngumaður þess,
að bændur tæki verzlunina í
sínar hendur og átt mikinn þátt
í stofnun Sambandsins. Nú er
kominn á samvinnufélagsskapur
í öllum sveitahéruðum landsins,
sem hefir bætt mjög aðstöðu
bænda og eflt félagsanda og
menningu, og Samband ísl. sam-
vinnufélaga orðið að nokkurs
konar stórveldi í landinu. Eins
og allir vita, hefir Jónas mætt
harðvítugri andstöðu í nær öll-
um þessum málum, og öðrum
er hann hefir haftiforystu í. En
hann er líkur Skúla Magnússyni'
í því að missa hvorki móð né
mátt. Og hann gotur nú glaðzt
við það, að allt þetta, sem hér
er drepið á og margt fleira hefir
farandi stendur í miðjum hlíð-
nm, brynjaður eldmóði æsku og
fjörs, sækir á brattann og sér
í hillingum hugsjónir rætast.
Annar áfanginn, sem tekur
yfir æfiskeiðig frá 25. til 50.
afmælis, endar á háheiði. Er á
heirri leið oftast þungfært og
hnothætt, enda reynir hún þol-
rifin til þrauta. En hún endar
á hæsta hólnum með óvenju-
legri útsýn, sem í skuggsjá
liðins og ókomins tíma bregður
birtu á torfærur og beinni leið
að þráðu marki.
Þriðja áfangann, sem endar
við 75. afmæli hallar ört undan
fæti og ferst þó oft seint, enda
þverrar fjör og þróttur eftir
sem á hann líður. Vegfarandi
er nú að sönnu vegvísari en áð-
ur og skyggnari á mjmdir
skuggsjárinnar, en samfylgdar-
menn týna nú óðum tölu og
samfylgd þeirra yngri, sem of-
birtu hafa í augu fengið af
ljósi líðandi stundar, vill oft
bregðast.
Fjórða áfangann, að aldaraf-
mælinu, auðnast fæstum að
feta til enda. Hann er einskon-
ar uppskerutími alls þess und-
angengna, endar á jafnsléttul og
vígir vegfaranda til vistar
þeirrar, sem von og trú hafa
sýnt honum.
Þessu yfirliti æfisögu aldins
manns brá fyrir í huga mínum1
er ég minntist þess, að vinur
minn, Jónas Jónsson, fyllir í
dag 5. tug æfiára.
Það hefir eigí verið hljótt
um hann á 2. áfanganum, sem
nú er að enda, en störf hans í
landsstjóm og löggjöf eru al-
menningi kunnari en svo, að
hér þurfi þeim’ að lýsa.
Ég átti eigi kost á að kynn-
ast Jónasi fyr en hann hafði
lokið fyrsta áfanga og stóð í
miðri hlíð, hervæddur fjöl-
þættri þekkingu og áhuga,
iiugumstór og búinn til bar-
áttu við. nátttröll fortíðar og
samtíðar, eri trúáður ;á nýjan
gullaldartíma íslenzku þjóðar-
innar. Hefir hann líka af meira
kappi, þrautseigju og ósér-
Hann hefir sætt beittari ádeilu
andstæðinga en nokkur annar
stj órnmálamaður samtíðar hans
og er þá langt til jafnað með
vorri þjóð, enda hefir hann í
blaðadeilum oft herskár verið
og óvæginn„ jatfrrvel svo að
samherjum þótti við of.
Hér er hvorki stund eða
staður til að gagnrýna störf eða
stjórnmálastefnu J. J. Við höf-
um oft samleið átt á síðari ár-
um, en líka oft á milli borið.
Kefi ég þó æ betur fundið, að
ósíngjörn fastheldni hans við
fylgisvana hugmyndir, sem'
hann hugði til heilla horfa, en
samherjunum voru andstæðar,
hefir átt rætur í einlægum og
lórnfúsum vilja hans til að efla
clmennings heill.
Jónas hefir lagt hendujr að
einu Grettistaki og sætt fyrir
það misjöfnum dómuml Hann
hefir reynt að laða til sam-
starfs og einingar tvær mestu
andstæður stjómmálanna: Ráð-
stjórnar. og þjóðnýtingarstefn-
una austrænu og einstaklings-
hyggju íslenzku bændanna, sem
mótast hefir á mörgum1 öldum
af landsháttum í strjálbýlinii
og þroskað hjá landsmönnum1
hæfileikann til sjálfstjómar og
sjálfsákvörðunar. Hafa að vísu
margir samherjanna hallast að
hugmynd Jónasar um samstarf
þetta og unnið kappsamlega að
tillíkingunni, en sumir þó méð
hálfum hug og aðrir fallið frá.
Of snemmt er enn að dæma
um ávexti samvinnu þeirrar,
seni þannig hefir verið stofnað
til, en fullyrða má, að ofstæk-
isfyllri og illvígari hefði hér
crðið landtaka socialismans, ef
ekki hefði tamningaaðferðum
J. J. verið beitt.
Jónas hefir nú náð þeim
éfangastaðnum á lífsleiðinni,
sem hæst ber og útsýn gefur í
allar áttir. Vissulega á hann
eftir að kljást við iriörg Grettis-
tök enn og varða villugjamar
vegleysur. Farnist honuni vel
og farsællæga áfangana ó-
þekktu! Undir þá ósk míná.véit
ég áð taka þúsúndir þakklátra
vina.
Sveinn ólafsson.