Tíminn - 01.05.1935, Blaðsíða 7

TlMINN
75
nm gagnlega muni, sem’ um leið
lialda uppi minningu þeirra
sjálfra. Þannig byggjast skólar
þessir upp smátt og smátt á
grundvelli samstarfs og skiln-
ings fyrst og fremst þess hluta
þjóðarinnar, sem á einn eða
annan hátt hefir notið þeirra.
Þrátt fyrir mörg stórvirki, sem
þessi merki miaður, Jónas Jóns-
son, hefir hrundið í fram-
kvæmd, stendur Laugarvatns-
skólinn meðal þess skýrasta.
Áhrif hans á skólamálin, og þá
einkum stofnun Laugarvatns-
skóla, verða ekki síður í fram-
tíð en nútíð, aðal tákn þess,
hver hann var og hvernig hann
skildi nauðsynjar þjóðarinnar.
Að baki hefir hann hiklausa
og karlmannlega baráttu fyrir
heill lands og þjóðar, enda sam.
einast í honum á fágætan hátt,
framsýni og kjarkur. Fram-
undan er vöxtur og máttur
þeirrar æsku, sem ber gæfu
til þess að skilja hugsjónir hang
og störf.
Bjarni Bjarnason.
Þorst, M- Jónsson, bóksali Akureyri:
Skólabróðir
Það var haustið 1903. Ég
og nokkrir fleiri piltar, sem
ætluðu að stunda nám þá um
veturinn í gagnfræðaskólanum
á Akureyri, sátum undir borð-
um í húsi Magnúsar Einarsson-
ar organista. Þá undu sér inn
í stofuna tveir ungir nienn.
Voru þetta tveir Þingeyingar,
sem ætluðu sér að bætast í
hóp okkar og stunda nám í
gagnfræðaskólanum. Höfðu
l>eir riðið geyst um götur Ak-
ureyrar, til þess að ná ákvörð-
unarstað í tæka tíð. Annar
þessara manna var Jónas frá
Hriflu. Ég sá hann þá í fyrsta
skifti. Við vorum svo saman í
í gagnfræðaskólanum í tvö ár
og varð hann brátt einn minn
bezti vinur og hefir sú vinátta
haldizt síðan. Jónas reið geyst,
þegar hann kom til skólans. I
skólanum geystist hann fram
úr okkur öllum hinum. Hann
varð efstur í sínum bekk.
Hann varð foringi bekkjarins
og var jafnan flokksforingi í
deilum innan skólans. Hann var
þá þegar áhugasamur um
iandsmál og um öll þau mál-
efni, er snertu skólann og
skólalífið. Vinum sínum í skóla
vildi hann á allan hátt hjálpa,
bæði í deilum á fundum, í rit-
deilum, í áflogum og jafnvel á
prófum.
Síðan vegir okkar lágu frá
skólanum, hefir það glatt flesta
okkar skólabræðra Jónasar, að
liann hefir jafnan ihaldið áfram
sinni hröðu ferð, sem skóla-
maður, blaðamaður, þingmaður
og alla leið upp í dómsmálaráð-
herrasæti. Gata hans hefir
oft verið grýtt. Því, eins og
allir vita, sem lesið hafa íslenzk
blöð tvo síðustu áratugina, þá
hafa andstæðingar hans reynt
að leggja steina í götu hans
eftir mætti þeirra. Þeir hafa
jafnvel reynt að svifta hann
æru og mannorði. En ekkert
slíkt hefir heft för hans, að
hverju því marki, sem hann
befir sett sér. Hann hefir jafn.
an þeyst ótrauður áfram, álíka
og forðum daga, þegar hann
kom til gagnfræðaskólans á Ak.
ureyri. Flestir okkar sambekk-
inga Jónasar hafa verið í sama
stjórnmálaflokki og hann.
Flestir okkar munu oft hafa
verið hreyknir af hinni hröðu
ferð þessa skólabróður okkar,
cg í nafni skólafélaga hans,
sem knýttu við hann vináttu-
bönd á æskuárum og hafa hald-
ið þeim óslitnum síðan, óska
ég, að hann þeysi enn áfram
liinn þriðja aldarfjórðung æfi
sinnar, með álíka hraða og
honum hefir jafnan verið
gjarnt að fara.
Þorsteinn M. Jónsson.
Pálmi Hannesson, rektor:
Menntaskólinn í Reykjavík
Þegar Jónas Jónsson varð
ráðherra, árið 1927, munu
m'enn almennt ekki hafa búizt .
við því, að hann léti sig miklu ^
skipta Menntaskólann og hag
hans. Hann var fyrsti kennslu-
málaráðherrann, sem ekki var
stúdent, hann virtist hafa
meiri áhuga á alþýðufræðslu en
stúdentsmenntun, og hann
hafði stundum goldið „hinum
langskólagengnu" vafasamt.
hrós. — En ekki hafði hann
lengi verið yfirmaður skólans,
er ihann, fyrstur ráðherra, kom
þangað í heimsókn. Skoðaði
hann þá skólahúsin hátt og
lágt og grennslaðist eftir því,
sem helzt þótti ábótavant.
Þetta varð upphaf þeirra af-
skipta, sem Jónas Jónsson
liafði af Menntaskólanum, með-
an hann var ráðherra, og skulu
nokkur þeirra nefnd hér.
Á skólahúsinu voru gerðar
miklar umbætur. Það var mál-
að allt, og þakkvistirnir tveir,
sem mjög höfðu óprýtt hið
virðulega hús, voru teknir af.
Á efstu hæðinni var gerð
kennslustofa fyrir náttúru-
íræði og tvö heimavistanher-
bergi. Á miðhæð voru gangur
og skólastofur allar lagðar
gljáðum krossviði. Þar var og
gerð góð kennslustofa fyrir
eðlisfræði. Á neðstu hæðinr.i
\oru kennslustofur allar fóðr-
aðar pappír og striga og sett
fatageymsla, en áður voru
hlífðarföt nemendanna geymd í
skápum í kennslustofunum.
Gangar, stofur og stigar voru
lagðar dúk, og sett loftræsting
í skólastofur allar. Lóð skólans
var og allmikið bætt. Gangveg-
ur sá, sem lá um hana þvera
að húsabaki, var tekinn af, og
steingarður byggður sunnan
hennar, upp frá bókhlöðunni.
Milli skólahúsanna var lögð
gangstétt, og borinn steinsalli
í lóðina alla, nema tún.
Á bókhlöðunni var gerð
gagnger endurbót. Húsinu var
breytt mikið uppi og niðri.
Inngangurinn, sem áður var frá
Bókhlöðustíg, var af tekinn,
en annar nýr settur á austur-
hlið hússins, inn úr skólagarð-
inum. Miðstöðvarhitun var sett
í húsið, og salur sá, sem bóka-
safn skólans var geymt í,
gerður að lestrarsal fyrir nem-
endur.
Hér hefir nú verið getið
hinna helztu umbóta á húsum
skólans og lóð, sem gerðar voru
á árunum 1928—’30. Frum-
kvöðull þeirra .allra var Jónas
Jónsson, og hann útvegaði fé
til þeirra, — og þær kostuðu
mikið fé og fóru langt fram
úr kostnaðaráætlunum. — Fáir
munu þó telja, að þeirra hafi
verið vanþörf, enda er það
Guðmundur Davíðsson, umsiónarmaður:
Friðun Þingvalla
Friðun hins foma Alþingis-
staðar við öxará er eitt af hin.
um mörgú umibóta- og menning
armálum, sem Jónas Jónsson
alþingismaður hefir látið til sín
taka og ráðið farsællega til
lykta.
Það leit helzt út fyrir að Is-
lendingar væru búnir að gleyma
því að Þingvellir voru nálega 9
aldir höfuðstaður landsins, ef
dæma skyldi eftir afskiftaleysi
þeirra um niðurlægingu staðar-
ins. Útlit Þingvalla var um
skeið orðið svo aumt, að nálega
enginn þjóðrækinn maður gat
kinnroðalaust sýnt erlendum
gestunm þenna „hjartastað
landsins“. Þegar bent var á að
þjóðin ætti þama dýrmætan
sögustað, er einstæður væri á ^
Norðurlöndum, og sóma síns ■
vegna bæri henni skylda til að
varðveita hann frá eyðileggingu '
tók Jónas Jónsson að sér að
koma í framkvæmd tillögu um.
aigerða friðun á Þingvöllum og
í grend við staðinn. Hann fekk
því áorkað að friðunarlögin |
voru samþykkt á Alþingi 1928.
Sómia þjóðarinnar var á þessu
sviði borgið og viðreisnartíma-
bil staðarins hefst fyrir alvöru.
Margur hefði í sporum J. J. lát_
ið hér við sitja og ekki skift sér
meira af Þingvöllum. En hon-
um var það ljóst að ekki var
nóg að eiga friðunarlögin að-
eins á pappírnum. J. J. tók
þegar sæti í Þingvallanefndinni
á Alþingi 1928 og hefir starf-
að í henni síðan. Hann hefir
ekkert látið ógert, til þess að
lögin næðu tilgangi sínum, né
heldur til þess að fegra og
prýða Þingvelli.
Vel má vera að einhverjir
vanmeti enn sem komið er, á-
huga þann og elju, sem fram
hefir vérið lögð til þess að
hefja veg alþingisstaðarins
foma, en sú er trú mín að þeim
þætti verði ekki gleymt þegar
fengið verður yfirlit yfir fjöl-
þætt áhugastarf áhugasamasta
stjómmálamannsins sem nú er
uppi með íslendingum.
Guðm. Davlðsson.
Gunnar Þórðarson bóndi, Grænumýrartungu:
Fyrir 20 árum
sannast mál, að miklu betur
þyrfti enn að gera, svo að vel
væri, þó hygg ég, að aldrei
hafi verið jafnvel við skólann
gert, frá því að liann var reist-
ur.
En Jónas Jónsson gerði
meira en að dytta að húsum
skólans. Hann lét einnig skipun
hans og störf til sín taka, svo
að mörgum þótti meira um en
róg. Hann veitti styrk til að
keypt voru ýms dýrmæt
kennslutæki, svo sem skugga-
myndavél og kvikmyndavél.
Hann kom upp heimavist fyrir
nokkra nemendur og átti hún
að bæta úr bráðustu þörf, þó
litil væri. Og loks reyndi hann
að koma fram lagasetningu um
skólann. Árið 1929 var að til-
hlutun hans borið fram á Al-
þingi frumvarp til laga um
menntaskóla og gagnfræðaskóla
í Reykjavík og á Akureyri. Var
þar gert ráð fyrir því, að
Menntaskólinn yrði fjögra ára
skóli samfelldur, en gagnfræða.
deildin burtú numin og gerð að
sérstökum gagnfræðaskóla m’eð
tveimur ársbekkjum. Frumvarp
þetta náði samþykki efri deild-
ar, en varð eigi útrætt. — Á
næsta ári, 1980, bar stjórnin
fram þrjú frumvörp, sem
steypt voru upp úr þessu. Eitt
þeirra var um Menntaskólann i
Reykja'vík, og var það sam-
hljóða hinu fyrra, eins og það
var, eftir meðferð efri deildar.
Þetta frumvarp varð heldur
ekki útrætt, og mátti þó heita
að lítill ágreiningur væri um'
það. Þó vildu margir halda
gagnfræðadeildinni. Síðan hefir
ekki verið reynt að setja lög
um skólann, enda hefir hann
aldrei stuðst við lagastaf. En
árið 1932 bar menntamálanefnd
neðri deildar fram tillögu til
þíngsályktunar um skólann, þar
sem ríkisstjórninni var falið að
breyta reglugerð hans í sam-
ræmi við „yfirlýstan vilja allra
þingflokka í efri deild Alþingis
á þingunutn 1929 og 1930, þó
með þeirri breytingu, að fram-
vegis verði, auk fjögra ára lær.
rómsdeildar, starfrækt tveggja
ára gagnfræðadeild með óskipt-
um bekkjum". Enginn efi er á
því, að þessi þingsályktun var
komin frá Jónasi Jónssyni. Hún
i'áði samþykki, og hin nýja
reglugerð er þegar samin.
Þá má ennfremúr geta þess,
að Jónas Jónsson var þegar frá
upphafi öruggúr stuðningsmað-
ur bindindisstarfsemi þeirrar,
sem hófst á þessum árum meðal
nemenda Menntaskólans og
breiddist þaðan út til annara
skóla, gerðist hann forvígis-
maður þessarar starfsemi á Al-
þingi og fekk því framgengt,
að hún var styrkt af almannafé.
Margar þær ráðstafanir Jón-
asar Jónssonar, sem snerta
Menntaskólann, sættu aðkasti
frá andstæðingumi hans, og
skulu hér taldar þrjár. Árið
1928 skipaði kennslumálaráðu-
neytið svo fyrir, að eigi mætti
taka meira en 25 nemendur í 1.
bekk skólans það ár og eftir-
leiðis. Þetta vakti mikla óá-
nægju hér í bænum og leiddi
til þess að Gagnfræðaskóli Reyk
víkinga var stofnaður. Fram að
þessum tíma tók ' skólinn við
öllum þeim börnum, sem stóð-
ust inntökupróf, og þeim fjölg-
aði stöðugt, eftir því sem bær-
inn óx. Árið 1927—28 voru
þannig 276 nemendur í skólan-
um í 15 bekkjadeildum, en í
skólahúsinU er ekki sæmilegt
rúm fyrir meira en 180 nem. í
9 deildum, enda voru nú
þrengslin svo mikil, að fá vijrð
lcennslustofu úti í bæ fyrir eina
deildina, og heilsufar nemend-
anna var ískyggilegt. Hér var
því stefnt í ófæru og varla
nema um tvennt að gera til að
komast hjá henni: að auka um
allt að helmingi húsrúm skól-
ans eða takmarka aðgang að
skólanum. Jónas Jónsson valdi
síðari veginn og ég hygg, að
það hefðu fleiri gert í hans
sporum.
Árið 1929 var stærðfræði-
kennsla afnumin í máladeild
skólans, en franska aukin i
hennar stað og nokkur kennsla
í bókfærslu tekin upp. Þessi
ráðstöfun vakti mikla andúð,
enda má um hana deila, þó
uggir mig, að sumir þeir, sem
þá kváðu fastast að, hefðu
kunnað sér meiri ró, ef einhver
armar en Jónas Jónsson hefði
komið henni fram. Eitt er víst,
að frá því að stærðfræðideild
kom við skólann var raunin
sú, að næsta fáir máladeildar-
nemendur lærðu stærðfræði til
r.okkurs gagns.
Engin afskifti Jónasar Jóns-
sonar af málefnum Menntaskól-
ans hafa orðið honum til jafn-
mikils ámælis eins og veiting
rektorsembættisins. — Það mál
er mér of skylt til að ég megi
um það dæma. Benda má þó
á það, að í nágrannalöndum
vorum er þeirri reglu fylgt
Ég kynntist Jónasi Jónssyni
fyrst sem gesti mínum fyrir
20 árum síðan. Hann var þá
fótgangandi á heimleið til ætt-
stöðva sinna í Þingeyjarsýslu
ásamt einunv sveitunga sínum.
Mér er enn minnisstætt
margt það, er þá bar á góma.
Finnst mér nú furðu gegna,
hve margt af því, sem þá var
aðeins hugsjón og framtíðar-
draumur hinns unga áhuga-
manns, er nú orðið að veru-
leika, fyrst og fremst fyrir
hans tilstilli.
Það verður ekki véfengt með
réttu, að J. J. sé hugsjónarík-
ur umbótamaður, seni •vinnur
J'yrst og fremst að því, að rétta
hlut þeirra, sem miður mega
sín í þjóðfélaginu og stuðlar
öfluglega að menntun og menn-
ingu æskulýðsins. Að þessu
hefir hann unnið af slíku kappi
cg afburða dugnaði, að furðu
sætir.
Samfara þessu hefir hann
verið óþreytandi í því að fylgj-
ast nákvæmlega með í fram-
kvæmd áhugamála sinna og ver-
ið sívakandi, jafnvel yfir smá-
atriðum, er varða heill þeirra
fyrirtækja, er hann ann.
Það má fullyrða, að J. J.
hefir allra manna mest gjört
til þess að vekja bændur og
aðra frjálslynda menn til um-
hugsunar og áhrifa á viðfangs-
efni síðustu tíma.
Þetta hefir honum einkum
tekizt með hinumi óviðjafnan-
lega ritmennskuhæfileika, sem
svo mjög laðar menn til lesturs
og íhugunar og hrífur þá til
fylgis og samstarfs, fyrir þann
mikla skaphita og viljakraft,
sem á bak við er.
Það er því næsta eðlilegt, að
um Jónas Jónsson standi mik-
ill styr. Mun svo jafnan verða
um slíka menn, sem hann. Munu
öfgafull lastyrði og fjarstæðar
aðdróttanir hafa komizt lengst
gagnvart honum allra hérlendra
st j órnmálamanna.
Nú eru andstæðingar Jónas-
ar meðal annars famir að gefa
í skyn, að hann sé „orðinn
gamall“. Þetta minnir mig á
hina frægu sögu Selmu Lager-
löf um Ingimarana á Ingimars-
stöðum, sem farið var að kalla
gamla, hvað sem aldri og at-
gjörfi leið, þegar þeir höfðu
fýnt þann manndómj og þau
lífsafrek, sem skipuðu þeim of-
ar á bekk en cðrum samtíðar-
mönnum. Ætla ég að andstæð-
ingar J. J. hafi ekki skynjað
þessa vel tilföllnu merkingu
orðanna gagnvart honum, því
þótt Jónas Jónsson standi nú á
fimmtugu og ungir og ágæt-
lega röskir menn séu mjög farn
ir að láta til sín taka um mál-
efni Framsóknarmánna, þá viti
þó allir, að enginn er ótrauðari
en hann við flutning nýrra
framfaramála, né vígreifari til
varnar þar sem að er ráðist af
andstæðingunum.
Ég óska og vona, að hinn ár-
vakri og óþreytandi forvígis-
maður okkar Framsóknarmanna
fái enn lengi notið heilsu og
starfskrafta, til að vinna að vel.
ferðarmálum lands vors og
þjóðar.
Gunnar Þórðarson
Freysteinn Gunnarsson, skólast)óri:
Kennaraskólinn
Jónas Jónsson byrjaði starf
sitt í opinberri þjónustu hér í
Kennaraskólanum. Haustið 1909
tók hann við kennslustarfi hér
og var skólinn þá ársgamall.
Kennslustarfi hér gegndi J. J.
samfleytt í 9 ár. Af því má
ráða, að honum var fullkunnugt
um hag skólans og þarfir, 'er
hann gerðist forystumaður í
þjóðmálum. Freystandi væri, að
nærri undantekningarlaust, að
velja skólastjóra meðal kenn-
ara annarra skóla en þeirra,
sem þeir eiga að stjórna.
Árið 1929 kom Jónas Jónsson
því nýmæli á, að nemendum 5.
bekkjar var veittur kostur á að
fara í ferðalag, að loknu árs-
prófi. Ríkisstjórnin lagði til
farkost og allan útbúnað. Síðan
hafa slík ferðalög haldizt flest
ár, og hafa aðrir skólar tekið
þau upp, hver eftir annan. —
Samá ár útvegaði Jónas skólan-
\ um tvo róðrarbáta og árið eft-
ir bifreið. Það var gamall
j flutningabíll, en hann hefir þó
| tíugað skólanum síðan og orðið
vinsæll mjög.
Þetta þrennt: ferðalögin,
bátana og bifreiðina hefi eg
nefnt síðast, vegna þess að
eg tel það merkilegast. Það
markar nýja stefnu í málum
skólans og raunar í fræðslu-
málum yfirleitt, þá stefnu að
færa skólauppeldið að nokkru
út úr kennslustofunum, út í
náttúruna. Og þeir, sem farið
hafa með unglingum út um
víðan vang, munu flestir skilja
það, að sú stefna eigi fyrir sér
mikinn viðgang.
Pálmi Hannesson.
minnast á kennarastarf J. J.
hér, en rúm leyfir það ekki.
Þess eins skal getið, að kapps
og stórhugar gætti þá þegar í
því starfi hans, og tókst honum
vel að vekja áhuga nemenda
í þeim greinum1, er hann kenndi.
Kennaraskólinn er af litlum
efnum reistur í upphafi, og
þungt var fyrir fótinn um end-
urbætur. I full 20 ár voru húsa-
kynnin svo að segja óbreytt og
óbætt. Það er fyrst í ráðherra-
tíð J. J. og fyrir tilstilli hans,
að ráðist er í gagngerðar endur-
bætur á skólahúsinu, og fóru
þær aðgerðir fram 1929 og 1930.
Þær umbætur, sem þá voru
gerðar á öllu skólahúsinu hátt
' og lágt, eru svo gagngerðar, að
naumast má þekkja fyrir sama
hús og áður, þegar inn er kom-
ið. Það er ekki aðeins, að húsa-
kynnin séu vistlegri og þægi-
legri, þau fullnægja einnig stór_
lega betur hreinlætiskröfum,
enda leynir það sér ekki, að
heilsufar í skólanum hefir verið
betra eftir en áður.
Jafnskjótt og lokið var þess-
um aðgerðum á aðbúnaði skól-
ans, gerðist J. J. hvatamaður
þess, að breytt væri og endur-
bætt starfstilhögun skólans.
Fyrir hans tilstilli og í samráði
við hann var samin reglugerð
sú, sem skólinn er nú byrjaður
að starfa eftir. Breytingar þær,
sem af þeirri reglugerð leiða,
eru miklar og margvíslegar.
Fáar einar skulu nefndar:
Auknar kröfur um undirbúning,
stórum aukin æfingakennsla,
einkum yngri barna, aukið
■sjálfstarf nemenda, aukin
fræðsla um nýjungar í kennslu.
liáttum, svo sem vinnubækur,
o. fl. Aðalatriðið er aukinn tími